« Joxean Muñozen bisita | Hitz zigilatuak »
Hiru gizon bakarka / Bitoriano Gandiaga / Elkar, 1991
Adierazi nahia eta ezina Amaia Iturbide / Egin, 1992-05-05
Bere bigarren argitaraldia izanagaitik ere, berriro gogoratu eta irakurri beharrekoa delakoan, ekarri dut gaurkorako Bitoriano Gandiagaren Hiru gizon bakarka.
Elorri-tik (1962) Hiru gizon bakarka arte (1974) hamabi urteko isilunean murgildu zitzaigun Bitoriano Gandiaga. Baina liburu batetik bestera dagoen aldea antzemanda, ez dut uste tarte luze hori lasaia izan zitzaionik poetari, baizik eta kezka eta buruhaustez zeharkatua. Hausnarketa sakon baten emaitza da Hiru gizon bakarka. Elorri olerki intimistaz osaturik zegoen, autobiografikoez. Mundu liluragarri bezain zerutiarraren berri ematen zigun, Euskal Herri kristau baten irudi barea. Bere bigarren poema-liburuan bere poemagintzak beste bide batetik joko du. Badirudi egileak oinak lurrean tinkatzeko asmo erabakiorra hartu duela. Errealista bihurtzen da, olerki sozialak idatziko ditu, inguruko arazo soziopolitikoez arduratuko diren olerkiak. Gizona du mintzagai eta kontagai. Kontzientzia garrantzi handikoa da. Zauri kolektibotik bertatik altxatuko du Gandiagak bere ohots garratza.
Izan ere, Hiru gizon bakarka Euskal Herriaren parabola da eta adibiderik adibideena “Euskalerria eta txakolinaren arteko berdintza”. Herri izan nahi eta ezinaren gaia jorratuko du, samin eta lotsa gogorrarena, eta, era berean, egoera dramatiko horretan iraun beharrarena, egoera horrek ematen bait dio biziraupenik herriari. Baina Gandiagak ez du, horregaitik, biktimismoan aterperik bilatuko; etxe barruko jokabide kaxkarrak kritikatzeari ekingo dio eta, horrela, euskaldunen zenbait jarrera etiko-moral inarrosi egingo ditu. Bere burua ederretsiz lo gozoan daudenak esnatu eta egia borobilak botako dizkie hitzetik hortzera.
Oraingo honetan ez dugu topatuko Elorri-n agertzen zen adjetibazio ugari eta apaingarririk, giro kristalezkorik edo eta izpiritu finaren aztarnarik. Kontzeptuala da Hiru gizon bakarka; minez erditutako hitzak dira liburu honetako habeak, hitz biluziak, gordinak, lan eta izerdiz gorputza hartu dutenak (“herria”, “gizona”, “tailerra”…,) azpiko esanahiez funtzionatzen dutenak, ingurua adierazteko sinbolo direnak. Oteizaren estetikaren eraginez, Gandiagak azaltzen digun errealitatea zakarra da, iluna, gogorra; baina benetazkoa, euskal kantuak diren bezalakoak, tristeak baina benetazkoak, benetazkoak diren bezala Gandiagaren amorrazioa eta haserrea ere. Horregaitik izan dute Gandiagaren olerkiek hain harrera ona euskaldunen artean, geure kezka biziak agerrerazten dizkigulako, inor gutxik adina indarrez. Honengaitik guztiagaitik eta irakurleak orriak iragan ahala aurkituko duenagaitik, zinez gomendatzen dut Hiru gizon bakarka.
Zuzi iraxegia
Amaia Alvarez Uria
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
O.ten gaztaroa neurtitzetan
Arnaud Oihenart
Gorka Bereziartua Mitxelena
Ez-izan
Jon K. Sanchez
Aiora Sampedro
Pleibak
Miren Amuriza
Jon Jimenez
Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien
Asier Urkiza
Oroi garen oro
Beatriz Chivite
Nagore Fernandez
Jakintzaren arbola
Pio Baroja
Aritz Galarraga
Antropozenoaren nostalgia
Patxi Iturregi
Hasier Rekondo
Francesco Pasqualeren bosgarren arima
Unai Elorriaga
Mikel Asurmendi
Baden Verboten
Iker Aranberri
Paloma Rodriguez-Miñambres
Ezer ez dago utzi nuen lekuan
Itziar Otegi
Mikel Asurmendi
Dolu-egunerokoa
Roland Barthes
Asier Urkiza
Guardasol gorria
Lutxo Egia
Nagore Fernandez
Zero
Aitor Zuberogoitia
Jon Jimenez