« Haziak zabaltzen gauez | Ibilaldi baten lehen kanpaina »
Lardaska / Patricia Highsmith (Josu Barambones Zubiria) / Txalaparta, 2020
Erruduna nor den Joannes Jauregi / Berria, 2020-04-19
Kimmelek emaztea akabatu du odol hotzean, baina itxuraz lortu du erruari eta Poliziaren ikerketari itzuri egitea. Walterrek ez du akabatu emaztea, baina errua barne-muinetan bazkatzen zaio, eta pixkanaka goitik behera eraitsiko dio New Yorkeko aldirietako bizitza ordenatua, noiz ere Corby detektibe nekaezin eta obsesiboa bi gizonen bizitzetan usnaka hasiko baita, elkarren loturak miatzen eta gainbeherazko espiral batean kateatzen hala Kimmel nola Corby. Lardaska honetan, zeina berriki plazaratu baita Txalaparta argitaletxean, Patricia Highsmithek erruaren eta erruduntasunaren (ez baitira gauza bera) barrunbeak haztatzen ditu, aurrez aurre jarrita bi pertsonaia erabat aurkako: hiltzaile errugabea eta biktima erruduna.
Kulpari buruzko miaketa horretara iristeko, Highsmithek xehetasun ugariko argumentu bat lantzen du, atze-oihal gisa. Lehenik, gutxi gorabehera nobelaren erdira arte, Walterren eta Clararen ezkon-bizitza maitasunik gabea erretratatzen du, aldirietako etxe soropildunen konstunbrismoan ia, eta erdi-pare horretatik aurrera abiatzen da benetan nobelaren trama, non Walter errugabea eta Kimmel erruduna aurrez jarriko baitira. Bi pertsonaien kontraposizio hori da nobelaren muina, erruaren inguruko dilema moralak mamitzen diren gunea: ba ote liteke zerbaitetarako intentzio soilak, ezein ekintzaren oihartzunik gabe, pertsona bat errudun egitea? Errugabea izan ote liteke hiltzailea bera baino errudunago? Era horretako galderak sortzen dira bi norbanako horiek aurrez aurre jartzen direnean.
Esan daiteke, baina, badirudiela nobela gehiago saiatzen dela pertsonaia biak aurrez aurre jartze horretara iristen, bitasun horretan sakontzen baino. Trepeta argumentalak gehiegizkoak suertatzen dira, eta lehen erdiko xehetasunak sobera katramilatzen dira istorioan, zeinak funtsean askoz sinpleagoa beharko bailuke berez. Halere, argumentua askotan ez da nahikoa, azaldu gabe uzten baitu, adibidez, Walter erruduntasunean murgiltzen duten ekintza ilogikoen segida, aukeran behartuxea geratzen dena. Gainera, bukaera aldera tramaren ildo nagusia irakurleak jada ezaguna duen informazioan oinarritzen da, erakutsiz nola errebelatzen zaien pixkanaka bigarren mailako pertsonaiei, horrek Walterren bizitzan duen eragina aztertzeko.
Nobelak hobeto funtzionatzen du, premisa ikusita ulertzekoa den bezala, pertsonaia-ikerketa gisa. Batik bat Walter protagonistan sakontzen da: erru-sentimenduak biktimizatu duen pertsonaia gizagaixo bat da, kondenatua errudun gisa jokatzera, ingurukoen susmoak piztera eta gainbehera-espiral batean murgiltzera. Iruditzen zait Highsmithek asmatzen duela pertsonaiaren lanketa horretan, eta, lehen esan bezala, tarteka argumentuak pertsonaiari huts egiten badio ere, txukun garatzen da bukaerara arte.
Nobela hau Hilbeltza literatura beltzaren jaialdiaren bekarekin euskaratu da. Lehendik ere erruz itzuli da euskarara literatura beltza, gure txikian, noski; Igela argitaletxearen lana da horren lekuko (Patricia Highsmithen beste bi nobela ere badaude argitaletxe horretan). Argi dago Lardaska honek soro oparoa aurkitu duela gurean.
Gizon barregarriak
Joxean Agirre
Asier Urkiza
Barbaro iraun
Louisa Yousfi
Amaia Alvarez Uria
Izotz ura
Lide Hernando Muñoz
Aiora Sampedro
Palestinaren okupazioaz eta kolonizazioaz
Perry Anderson
Irati Majuelo
Itzulerak
Miren Agur Meabe
Aiora Sampedro
...eta gauetik, euria
Fertxu Izquierdo
Jon Jimenez
Carvalho Euskadin
Jon Alonso
Asier Urkiza
Hitzak palmondo
Silvia Federici
Nagore Fernandez
Altxa, hildakoak
Fred Vargas
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Alderdi komunistaren manifestua
Karl Marx / Friedrich Engels
Aritz Galarraga
Maitasun kapitala
Karmele Jaio
Mikel Asurmendi
Larrosa bat Groenlandian
Iban Garro
Paloma Rodriguez-Miñambres
Jausiz
Alain Mendizabal Diaz
Maddi Galdos Areta
Hiriak eta urteak
Xabier Montoia
Irati Majuelo