« Haziak zabaltzen gauez | Ibilaldi baten lehen kanpaina »
Lardaska / Patricia Highsmith (Josu Barambones Zubiria) / Txalaparta, 2020
Erruduna nor den Joannes Jauregi / Berria, 2020-04-19
Kimmelek emaztea akabatu du odol hotzean, baina itxuraz lortu du erruari eta Poliziaren ikerketari itzuri egitea. Walterrek ez du akabatu emaztea, baina errua barne-muinetan bazkatzen zaio, eta pixkanaka goitik behera eraitsiko dio New Yorkeko aldirietako bizitza ordenatua, noiz ere Corby detektibe nekaezin eta obsesiboa bi gizonen bizitzetan usnaka hasiko baita, elkarren loturak miatzen eta gainbeherazko espiral batean kateatzen hala Kimmel nola Corby. Lardaska honetan, zeina berriki plazaratu baita Txalaparta argitaletxean, Patricia Highsmithek erruaren eta erruduntasunaren (ez baitira gauza bera) barrunbeak haztatzen ditu, aurrez aurre jarrita bi pertsonaia erabat aurkako: hiltzaile errugabea eta biktima erruduna.
Kulpari buruzko miaketa horretara iristeko, Highsmithek xehetasun ugariko argumentu bat lantzen du, atze-oihal gisa. Lehenik, gutxi gorabehera nobelaren erdira arte, Walterren eta Clararen ezkon-bizitza maitasunik gabea erretratatzen du, aldirietako etxe soropildunen konstunbrismoan ia, eta erdi-pare horretatik aurrera abiatzen da benetan nobelaren trama, non Walter errugabea eta Kimmel erruduna aurrez jarriko baitira. Bi pertsonaien kontraposizio hori da nobelaren muina, erruaren inguruko dilema moralak mamitzen diren gunea: ba ote liteke zerbaitetarako intentzio soilak, ezein ekintzaren oihartzunik gabe, pertsona bat errudun egitea? Errugabea izan ote liteke hiltzailea bera baino errudunago? Era horretako galderak sortzen dira bi norbanako horiek aurrez aurre jartzen direnean.
Esan daiteke, baina, badirudiela nobela gehiago saiatzen dela pertsonaia biak aurrez aurre jartze horretara iristen, bitasun horretan sakontzen baino. Trepeta argumentalak gehiegizkoak suertatzen dira, eta lehen erdiko xehetasunak sobera katramilatzen dira istorioan, zeinak funtsean askoz sinpleagoa beharko bailuke berez. Halere, argumentua askotan ez da nahikoa, azaldu gabe uzten baitu, adibidez, Walter erruduntasunean murgiltzen duten ekintza ilogikoen segida, aukeran behartuxea geratzen dena. Gainera, bukaera aldera tramaren ildo nagusia irakurleak jada ezaguna duen informazioan oinarritzen da, erakutsiz nola errebelatzen zaien pixkanaka bigarren mailako pertsonaiei, horrek Walterren bizitzan duen eragina aztertzeko.
Nobelak hobeto funtzionatzen du, premisa ikusita ulertzekoa den bezala, pertsonaia-ikerketa gisa. Batik bat Walter protagonistan sakontzen da: erru-sentimenduak biktimizatu duen pertsonaia gizagaixo bat da, kondenatua errudun gisa jokatzera, ingurukoen susmoak piztera eta gainbehera-espiral batean murgiltzera. Iruditzen zait Highsmithek asmatzen duela pertsonaiaren lanketa horretan, eta, lehen esan bezala, tarteka argumentuak pertsonaiari huts egiten badio ere, txukun garatzen da bukaerara arte.
Nobela hau Hilbeltza literatura beltzaren jaialdiaren bekarekin euskaratu da. Lehendik ere erruz itzuli da euskarara literatura beltza, gure txikian, noski; Igela argitaletxearen lana da horren lekuko (Patricia Highsmithen beste bi nobela ere badaude argitaletxe horretan). Argi dago Lardaska honek soro oparoa aurkitu duela gurean.
Zuzi iraxegia
Amaia Alvarez Uria
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
O.ten gaztaroa neurtitzetan
Arnaud Oihenart
Gorka Bereziartua Mitxelena
Ez-izan
Jon K. Sanchez
Aiora Sampedro
Pleibak
Miren Amuriza
Jon Jimenez
Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien
Asier Urkiza
Oroi garen oro
Beatriz Chivite
Nagore Fernandez
Jakintzaren arbola
Pio Baroja
Aritz Galarraga
Antropozenoaren nostalgia
Patxi Iturregi
Hasier Rekondo
Francesco Pasqualeren bosgarren arima
Unai Elorriaga
Mikel Asurmendi
Baden Verboten
Iker Aranberri
Paloma Rodriguez-Miñambres
Ezer ez dago utzi nuen lekuan
Itziar Otegi
Mikel Asurmendi
Dolu-egunerokoa
Roland Barthes
Asier Urkiza
Guardasol gorria
Lutxo Egia
Nagore Fernandez
Zero
Aitor Zuberogoitia
Jon Jimenez