susa | literaturaren zubitegia | literatur emailuak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | euskarari ekarriak

« Euskara eta feminismoa | Erruduna nor den »

Gaitzaren loreak / Charles Baudelaire (Patxi Apalategi) / Balea Zuria, 2020

Haziak zabaltzen gauez Igor Estankona / Deia, 2020-04-18

“Les fleurs du mal”, Lauaxetak eta Gabriel Arestik miretsitako obra, Charles Baudelairerena (Paris, 1821 – 1867). Irakurri eta irakurri, perfekzioaren ederra, perfekzioaren madarikazioa barruntatzen zaizkio. Poeta frantsesaren iluntzeak ekarri zizkigun Joseba Sarrionandiak ere, “Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak” aberatsean. Eta lore pozoitsuok dira amapolak bezain haluzinagarriak eta kukufrakak bezain gotikoak. Aitzinean zihoazen, beti polemiko. Gaur egungo poesia ulertzeko ezinbestekoak dira. Balea Zuria argitaletxeak 1861eko edizioa aukeratu du gure letretako hutsune nabarmen bat behingoz estaltzeko: “Gaitzaren loreak” oso bat, hipersensible baten obra unibertsala euskaraz emana.

Izan ere, munduko letren gailurretako bat da “Gaitzaren loreak”, 1840tik 1857ra arteko produkzio guztia biltzen duen bilduma. Lehen ediziorako 1.300 ale bota zituzten 1857 hartako ekainean. Gero Le Figarok xaxatutako zentsuraren artaziek sei poema moztu zizkion eta 1861eko edizio hau ultrajeagatik debekatutako pieza horiek barik argitaratu zen. Ordean hogeita hamar poema gehiago dauzka, hori bai. 1861eko egitura dauka argitalpen honek, baina hiru hondar-atalekin: “Kondarrak”, “Pieza kondenatuak” eta “Galaniak”. Kontuan har bedi, bide batez, Baudelairen poema guztiak ez zirela 1949ra arte birgaitu. Debeku eta ulertu ezinen loreak ere bai baitira hauek: “Ai ene! Pertsonen bizioak, ustez atsekabez beteta, bere infinituaren gutiziaren froga dira!”, zioen idazleak.

Patxi Apalategik errima errespetatu die poemei, arima eta erritmoa mantenduz. Horrek itzulpen lana sano zailtzen du, baina emaitza polita atera da, arinki baitoa irakurketa, zehaztasun eta batasun sentsazioa emanez: “O udazkenak, neguak, udaberriak lohitan blai,/ lozorroaren urtarook! Zuei ospe ta aintza, bai,/ txukunki biltzen dizkidazuelako bihotz-garunak,/ ganduzko hilobi gisa jantziz lainozko beztidurak”. Edizioa osoa eta ederra atera da, poema bakoitzaren berezko bertsio eta guzti orrialde-oinetan.

Pobrezia, nolabaiteko gaupasak, drogen gozoa, naufragioak… gogorrena Baudelairentzat ez zen bizitza izan. Gogorrena izan bide zen garaiz ekibokatzea, moral bat erakustea sasoiz kanpokoa eta aurreratua. Erromantikoen moralina, beti zuzen agertu beharra zeukan gizartea, horiek ez ziren bere erlijioa: “Bai! Kontsolamendu da bizigarri den Heriotza,/ bizitzaren helburu eta esperantza bakarra,/ hark ematen baitigu hordiaren ondoez hotza,/ edabe gisa, gauera arte jotzeko indarra”. Dena dela ez zen otzantzen, ez zen ixiltzen. Chateaubriand, Balzac, Stendhal, Mérimée, Vigny, Flaubert, Banville, Gautier eta Leconte de Lislek ez, baina gainontzeko “zabor moderno” orok higuintzen ei zuen. Eta modernoa zen guztia deitoratuz inauguratu zuen bestelako modernitate bat, efimeroa, fluktuatzailea, bizitzarekin zerikusi gehiago zuena eta korronte artistiko askatzaileei bide eman ziena. Arean aurreratu zen, besterik ez. Errealistak baino errealistagoa bere ametsekin, Baudelairek bazekien bidea egiten ari zela, Byronekin konparatuko zutela, bazekien zientzia ez zela gauza guztien erantzuna, bazekien burgesia ustelak ezin ekar zezakeela justizia estetikorik inoiz. Baudelaire izan zen, finean, bera bakarrik abangoardia.