« Euskara eta feminismoa | Erruduna nor den »
Gaitzaren loreak / Charles Baudelaire (Patxi Apalategi) / Balea Zuria, 2020
Haziak zabaltzen gauez Igor Estankona / Deia, 2020-04-18
“Les fleurs du mal”, Lauaxetak eta Gabriel Arestik miretsitako obra, Charles Baudelairerena (Paris, 1821 – 1867). Irakurri eta irakurri, perfekzioaren ederra, perfekzioaren madarikazioa barruntatzen zaizkio. Poeta frantsesaren iluntzeak ekarri zizkigun Joseba Sarrionandiak ere, “Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak” aberatsean. Eta lore pozoitsuok dira amapolak bezain haluzinagarriak eta kukufrakak bezain gotikoak. Aitzinean zihoazen, beti polemiko. Gaur egungo poesia ulertzeko ezinbestekoak dira. Balea Zuria argitaletxeak 1861eko edizioa aukeratu du gure letretako hutsune nabarmen bat behingoz estaltzeko: “Gaitzaren loreak” oso bat, hipersensible baten obra unibertsala euskaraz emana.
Izan ere, munduko letren gailurretako bat da “Gaitzaren loreak”, 1840tik 1857ra arteko produkzio guztia biltzen duen bilduma. Lehen ediziorako 1.300 ale bota zituzten 1857 hartako ekainean. Gero Le Figarok xaxatutako zentsuraren artaziek sei poema moztu zizkion eta 1861eko edizio hau ultrajeagatik debekatutako pieza horiek barik argitaratu zen. Ordean hogeita hamar poema gehiago dauzka, hori bai. 1861eko egitura dauka argitalpen honek, baina hiru hondar-atalekin: “Kondarrak”, “Pieza kondenatuak” eta “Galaniak”. Kontuan har bedi, bide batez, Baudelairen poema guztiak ez zirela 1949ra arte birgaitu. Debeku eta ulertu ezinen loreak ere bai baitira hauek: “Ai ene! Pertsonen bizioak, ustez atsekabez beteta, bere infinituaren gutiziaren froga dira!”, zioen idazleak.
Patxi Apalategik errima errespetatu die poemei, arima eta erritmoa mantenduz. Horrek itzulpen lana sano zailtzen du, baina emaitza polita atera da, arinki baitoa irakurketa, zehaztasun eta batasun sentsazioa emanez: “O udazkenak, neguak, udaberriak lohitan blai,/ lozorroaren urtarook! Zuei ospe ta aintza, bai,/ txukunki biltzen dizkidazuelako bihotz-garunak,/ ganduzko hilobi gisa jantziz lainozko beztidurak”. Edizioa osoa eta ederra atera da, poema bakoitzaren berezko bertsio eta guzti orrialde-oinetan.
Pobrezia, nolabaiteko gaupasak, drogen gozoa, naufragioak… gogorrena Baudelairentzat ez zen bizitza izan. Gogorrena izan bide zen garaiz ekibokatzea, moral bat erakustea sasoiz kanpokoa eta aurreratua. Erromantikoen moralina, beti zuzen agertu beharra zeukan gizartea, horiek ez ziren bere erlijioa: “Bai! Kontsolamendu da bizigarri den Heriotza,/ bizitzaren helburu eta esperantza bakarra,/ hark ematen baitigu hordiaren ondoez hotza,/ edabe gisa, gauera arte jotzeko indarra”. Dena dela ez zen otzantzen, ez zen ixiltzen. Chateaubriand, Balzac, Stendhal, Mérimée, Vigny, Flaubert, Banville, Gautier eta Leconte de Lislek ez, baina gainontzeko “zabor moderno” orok higuintzen ei zuen. Eta modernoa zen guztia deitoratuz inauguratu zuen bestelako modernitate bat, efimeroa, fluktuatzailea, bizitzarekin zerikusi gehiago zuena eta korronte artistiko askatzaileei bide eman ziena. Arean aurreratu zen, besterik ez. Errealistak baino errealistagoa bere ametsekin, Baudelairek bazekien bidea egiten ari zela, Byronekin konparatuko zutela, bazekien zientzia ez zela gauza guztien erantzuna, bazekien burgesia ustelak ezin ekar zezakeela justizia estetikorik inoiz. Baudelaire izan zen, finean, bera bakarrik abangoardia.
VHS
Oier Guillan
Amaia Alvarez Uria
Sotoan gordeak
Miren Gorrotxategi
Aiora Sampedro
Eskuko ekipajea. Euskal ipuin modernoen antologia (1963-2018)
Askoren artean
Nagore Fernandez
Bidaideak
Agurtzane Intxaurraga / Arantxa Iturbe
Javier Rojo
Abaro
Itxaro Borda
Igor Estankona
Analfabetoa idazle
Agota Kristof
Irati Majuelo
Erle langileen amodioak
Aleksandra Kollontai
Ibon Egaña
Urrats urratuak
Askoren artean
Javier Rojo
Hiruki gatazkatsua
Marina Sagastizabal
Nagore Fernandez
Naparra, kasu irekia
Jon Alonso
Aiora Sampedro
Eros
Eric Dicharry
Javier Rojo
Bidasoan gora
Eneko Aizpurua
Mikel Asurmendi
Ibaiertzeko ipuina
Oihane Amantegi Uriarte
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Argiantza
Pello Lizarralde
Hasier Rekondo