« Iraganari iskin egiteko ezintasuna | Leku eta une bat, hamaika kontu »
Balou mendikateko balada / Yan Lianke (Maialen Marin / Aiora Jaka) / Elkar, 2018
Mitotik haragokoak Joannes Jauregi / Berria, 2018-07-01
Txinako literatura hutsune nabari bat da euskarara itzulitakoen artean, Maialen Marin-Lacarta itzultzaileak esana duen bezala; apenas dagoen ezer euskaraturik munduan hiztun gehien dituen lehen hizkuntzatik. Horregatik, oso garrantzitsua da Aiora Jaka Irizarrek eta Marin-Lacartak egin duten ekarpena, bai 2013an Mo Yan Nobel sariduna euskaratu zutenean, bai Yan Liankeren Balou mendikateko balada euskaratu duten honetan ere. Azpimarratzekoa da, gainera, zuzenean itzultzen dutela txineratik, zubi hizkuntzarik gabe; hori esanda ez dut erdeinatu nahi zubi hizkuntzekin lan egiten duen ezein itzultzaile, zeinak ez baitira gutxi gure artean, eta lan benetan finak eta beharrezkoak egin baitituzte. Nolanahi ere, garrantzitsua iruditzen zait txineratik zuzenean itzultzea, ez jatorrizko hizkuntzari fidel izatearren, baizik eta gure inguruko ohiko hizkuntzen morrontzatik askatze aldera, hartara ez dezagun betiko hizkuntzetatik itzuli beti.
Oraingo nobela honek, gure literatura itzuliari ekarpen berebizikoa egiten dion arren, leku txikia du egilearen obran, nobela laburra baita, eta ez baita egileak jaso dituen sari ugarien erantzule. Argumentuaren erdian You familiako lau seme-alabak ditugu, zeinek nolabaiteko eritasun mental bat baitute. Ordea, istorioaren benetako protagonista haien ama da, nobelan ahaleginak eta bi egiten dituena, seme-alabenganako tratu txarrak gorabehera, haiek aurrera ateratzeko. Istorioa landa eremuan girotua dago, eta paisaiaren eta giroaren laztasuna bat dator familiaren istorioaren gordinarekin. Nobela osoan, Liankek ipuin mitikoen zenbait ezaugarri josten dizkio kontaera errealista samar bati, berak mitoerrealismo deitzen duen estiloan: ia madarikazioak diren gaixotasunak, ametsak, elementu fantastikoak… Badirudi Lianke elezahar bat kontatzen ari zaigula, hala tonuan nola istorioan bertan, baina, kontaera berezi horren bitartez, esplizituki sekula aipatzen ez duen egitura sozial bat papereratzen du. Zeharka haztatzen du errealitatea, elementu errealistekin bainoago kutsu mitiko batekin, eta halarik ere ukaezina da nolabaiteko gizarte erretratu bat aski distortsionatua bada ere taxutzen ari zaigula, edo zirrimarratzen, bederen. Ez dakit zehazki mitoerrealismoa horretan datzan ala ez, baina, edonola ere, txalotzeko modukoa iruditzen zait Liankek nola lortzen duen, teorizazio propio horren bitartez, ikuspuntu sozial bat txertatzea bere estetika pertsonal ezin bereziago horretan.
Mitoerrealismo hitza buruan bueltaka izanda, saihetsezina da nobela hau irakurri ahala beste zerbait ere gogora etortzea: errealismo magikoa. Ez naiz ausartzen itxuraz behintzat hain urrunak diren bi hitz horiek zuzenean lotzera, baina nago ezen, Mendebaldeko irakurlearentzat behintzat, Hego Amerikako oihartzun horiek oso agerikoak direla. Esate baterako, iruditu zait heriotzaren gaiak —nobelan hilek daukaten presentzia korporalak, bai eta hilen eta bizien arteko lotura intimoak eta muga lausoak ere— oso gertutik jarraitzen diola Juan Rulforen Pedro Páramo-ri. Halaber, distantziak distantzia, ezin aipatu gabe utzi, irakurleak atrebentzia barkatuko badit, ezen landa eremuaren deskribapenetako asko ia Joan Mari Irigoienen Babilonia ederretik atereak iruditu zaizkidala, paisaiaren karga sinbolikoa istorioarekin josteko eragatik.
Zuzi iraxegia
Amaia Alvarez Uria
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
O.ten gaztaroa neurtitzetan
Arnaud Oihenart
Gorka Bereziartua Mitxelena
Ez-izan
Jon K. Sanchez
Aiora Sampedro
Pleibak
Miren Amuriza
Jon Jimenez
Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien
Asier Urkiza
Oroi garen oro
Beatriz Chivite
Nagore Fernandez
Jakintzaren arbola
Pio Baroja
Aritz Galarraga
Antropozenoaren nostalgia
Patxi Iturregi
Hasier Rekondo
Francesco Pasqualeren bosgarren arima
Unai Elorriaga
Mikel Asurmendi
Baden Verboten
Iker Aranberri
Paloma Rodriguez-Miñambres
Ezer ez dago utzi nuen lekuan
Itziar Otegi
Mikel Asurmendi
Dolu-egunerokoa
Roland Barthes
Asier Urkiza
Guardasol gorria
Lutxo Egia
Nagore Fernandez
Zero
Aitor Zuberogoitia
Jon Jimenez