kritiken hemeroteka

8.518 kritika

« | »

Mendi-joak / Aingeru Epaltza / Elkar, 2017

Mendi-giroak paradigma Peru Iparragirre / Berria, 2018-02-04

Erresuma ta Fedea (Elkar, 2006-2013) nobela historikoen trilogia amaitu ostean XXI. mendean kokatu ditu Aingeru Epaltzak (Iruñea, 1960) Mendi-joak (Elkar, 2017) ipuin bildumakoak. Bilduma osatzen duten hamar narrazioak desberdinak dira luzera, kontakizun eta kontamoldeari dagokionez baina garaiaz gain badute guztiek beste zerbait amankomunean: mendia dute aitzakia eta gertaleku. Baina liburuari hasiera ematen dion Aleksei Bolotov errusiar alpinistaren aipuak dioen bezala, “mendiak berak bakarrik ez du ezer esaten. Harri eta izotz besterik ez da. Bizia gizakiak ematen dio, gora igo eta hangoa kontatzen duen momentuan”.

Literatura gatazkaren eremua dela esan zuen Epaltzak aurkezpenean. Irakurketa guztian zehar sentitu dut gatazkak dakarren tentsioa, ezinegonean eduki nauena askotan. Sugea, Lokatza eta Belauna ipuinak tragikoki bukatzen direla esan daiteke, eta hiruretan nabaritzen da tenka, gero eta larriago, amaieran askatzen den arte. Ertza, Olatua eta Argazkia kontakizunak, berriz, egoera lazgarrien gainean eraikitzen dira, tragedia dute abiapuntu, eta hortik dator tirabira. Gainerako lau aleetan ere ez da larritasunik falta, erruak eta damuak eraginda, adibidez, baina tragediara jo gabe ebazten da.

Joera errealistako literatura da Epaltzarena, paisaia menditarra atze-planoan, fokua pertsonen arteko harremanetan jartzen duena, botere asimetriak eta moral arazoak agerian utziz. Narrazioek erakusten duten gizartearen eta pertsonaien misoginia orokortuari aurre egingo lioketen ahots eta diskurtsoen kontra-puntuaren falta sentitu dut, hala ere, askotan. Familia —eta harreman afektibo— eredu normatiboak dira ia ipuin guztietan aztertzen direnak, salbuespenak salbuespen.

Bereziki aberatsa iruditu zait Epaltzak darabilen lexikoa eta joskera. Baina ez naiz ezer berria esaten ari, egunez egun hamazazpi urte atzera Maider Aristik Epaltzaren Rock’n’Roll (Elkarlanean, 2000) nobelari egindako kritikan idatzitako hitzek gaur ere balio dute: “Euskal literatura aberasten ari baldin bada, Epaltza bezalakoen idazkerari esker ari da. Hedabideek erabiltzen duten euskara batuan nekez entzuten diren hitz eta joskerak erabiltzen ditu […] egun hedabide eta liburu gehienetan irakurtzen den euskaran nafarrera kutsua duen oro ia desagerturik dugula gogoraraziz”. Ia bi hamarkada beranduago egoerak berean jarraitzeak baditu bi alde: 1) Epaltzak ez du trebeziarik galdu eta lanean zoli darraio. Baina 2), batuaren aferan ez dugu amiñi bat ere aurreratu. Leire Narbaizak orain dela sei urteko artikulu batean aldezten zuen lexiko guztia dela batua, ez soilik “batutzat saldu nahi diguten herrena”. Batuaren lexiko eta sintaxi aberatsaren zabalkunde eta normalizaziorik eza da, agian, arazoa.

Euskal gizarte urbanoan mendizaletasunak duen garrantzia aipatu zuen Epaltzak prentsaurrekoan. Liburu honetako pertsonaiek mendiarekiko duten harremana bizitzarekiko dutenarekin erka daiteke beharbada, eta sufrimendua da nagusi harreman horretan. Izan daiteke sufrimendu askatzailea, katartikoa, edo menderatzailea, erreakzionarioa. Mendi-giroan mendi-joek erakutsitako jokabidea paradigmatikoki erakusten du Epaltzak, gizarte gatazka batzuk agerian utziz.

Azken kritikak

Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain

Jon Jimenez

Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Profilak (Mugetan barrena)
Amaia Iturbide

Paloma Rodriguez-Miñambres

Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga

Mikel Asurmendi

Iragan atergabea
Julen Belamuno

Asier Urkiza

Paziente isila
Alex Michaelides

Nagore Fernandez

Eromenaren laudorioa
Erasmo Rotterdamgoa

Aritz Galarraga

Coca-Cola bat zurekin
Beñat Sarasola

Mikel Asurmendi

Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga

Jon Jimenez

Amaieratik hasi
Naia Torrealdai Mandaluniz

Amaia Alvarez Uria

Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien

Aitor Francos

Urrats galduen hotsa
Luis Garde

Jose Luis Padron

Simulakro bat
Leire Ugadi

Ibon Egaña

Bigarren sexua
Simone de Beauvoir

Mikel Asurmendi

Artxiboa

2025(e)ko ekaina

2025(e)ko maiatza

2025(e)ko apirila

2025(e)ko martxoa

2025(e)ko otsaila

2025(e)ko urtarrila

2024(e)ko abendua

2024(e)ko azaroa

2024(e)ko urria

2024(e)ko iraila

2024(e)ko abuztua

2024(e)ko uztaila

Hedabideak