susa | literatur emailuak | literaturaren zubitegia | euskarari ekarriak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | ipuina.eus | ganbila.eus

« Monotonia | Hildakoen oroitzapena »

Itzulera / Martin Bidaur / Susa, 2017

Itzuliko balitz, zer? Horra “Itzulera” Mikel Asurmendi / argia.eus, 2018-01-24

Peru Iparragirre —ETA Albisu— kondenatua jaio zen poeta izatera. Existentzialismora kondenatua, bizitzaren zentzuak gatibatua bizi da. Eta paradoxikoki, egundo “presondegi batean” egon barik, “bere bihotz barruan betirako kondenatu bat dago”.

Euskal Herria Axularren sagarroia bezalakoa da. Eta poetak Martin Bidaur du izena. Eta itzuli da, “arantzak barrurantza itzuliak lituzkeen sagarroia bezala”.

Bidaur menditik dator, bideari aurrea harturik, bidean aurrea hartuta. Martin Bidaur, entzun ezak: “Galdua haiz”, “bi arraia zaharren gurutzaketa galdua haiz eta Anphora hautsia legez, mila ispilutan multiplikatua, ez haiz azken irudi ezabatua baino”. Amaren sabelean hintzela “izuen gordelekuetan barrena” henbilen jada. “Atzean utzitako zerbaiten bila etorri hintzen”, baina “iraganaren bila ibiltzea etorkizuna galtzea baino” ez dela ohartu haiz dagoeneko.

Hire historia egunkarietan agertu hintzenean hasi zen. Malgré tout, etxe bat izan huen. Hura habitatu zutenen minaren estalian bizi haiz. Horregatik edo, poeta izatearen kondenaz munduratu hintzen. Pozik hagoenean ere, ume triste hark nostalgia du babesleku. Hautsitako souvenir bat haiz.

Ispiluan multiplikatua ageri haiz, hire pausoa “sosegatua ez delako edo sosegatuegia delako”, gogoz ihes eginagatik ere, “iragana beti kontu eske datorkik”, laguntza eske heldu zaik.

Nerabezaroko lagun haren mina sentitzen duk hatzetan. Baina lasai, “denbora borragoma itzela da”. Familia ez dago etxe hartan dagoeneko, baina, “munduan egoteko modurik errazena ez egotea da”. Iragandakoaren gainean kausitu(ko) duk nahiko leku etorkizunarentzat. Lasai eta soseguz.

Izaki totala duan itsasoan kausitu duk bizitzaren zuhaitz bana: iragan eta etorkizuna. Memoriak ihes egin nahi badik ere, Rafa eta Maite higan zeudek. Heriotzak izututako pertsona haiz. Zer besterik ote da etorkizuna?

Bizitza astelehena da, eta igandea heriotza. Labirintoa ez huen hik hautatu, hire bidean zegoan engoitik. Heriotzak —edo suizidioa nahiak—, memoria galduaren saminak, ihes egiteko desira areagotu baino ez dik egiten. Hire burua galtzearen edo itzultzeko arrazoi baten artean habil, hitzak denboran dituk zintzilik, ez etzi, gaur baizik.

Ez etsi, ikasi duk kontraesanen tolesturetan desagertzen. Ezleku kolosaletan ibilitako haiz, menditik jaitsia eta hiriaren barrunbetan zaildua —izuen gordelekuetan barrena—, infinitua eta eternitatea lotzen dituen korapiloa laxatzen ikasi duk.

Gaur igandea da, eta igande izan arren, “larre berdeak, etxe zuri teila gorriak, jendarme autoa bidean doa, Bayonne 17 —eta Saint-Sébastien 57— panopetik, jendea familia erretratuetan bezala dago…”, eta hire itxurako munstroa uxatu duk dagoeneko.

“Beraiek ez daudela ere, inoren zain egon gabe ere bizitzea posible dela” ikasi duk, hots, egunsentiaren zain egotea, erlojuari adi zeruari so begiak bildu gabe egotea…”. “Bizitzeak hil egiten du”, bizitzea hiltzea baita azken batean.

Alabaina —bainaren baina madarikatua—, labirintoan segitzera kondenatuta hago, eta orain, negua izaki, lasterka sartu haiz lurpean, errealitatetik ihes, errealitatea baina beti dago presente, iraganaren eta geroaren arteko oraina legez. Baina “hi hemengo haiz”, zorionez edo zorigaitzez.

Mapan galdua izan arren, galdu aurretikoa oroituko duk beti, eta etxea beti izanen duk horregatik diferentea. Atzean utzitako zerbaiten bila etorri hintzen, eiki, baina leku ezinezkoetan iragana bilatzea etorkizuna galtzea baino ez duk. Zer besterik duk labirintoa?

Ur beroaz ezabatu huen Paris, baina geratzen zaik Donostia. Malgré tout edo zorionez. Uharte bat duk hire gorputza. Martin, uharte bi dituk hire bidaurrean. Amiltzeko izua zapore gatzatua duk, bikote hori hire hamaikagarren suizidioaren fantasiaren gertalekuetan agertu(ko) zaizkik, harri karratuen aurka doazen olatuei so.

Presondegietan sortutako “motxiladun haurren” antzera, nerabe eta gazte izan orduko “zahartu” hintzen. “Simone izan nahi eta Jean-Paul izatera ere iritsi ez”. Horixe ere betiko kondena. Baina, hori ere “bizkitartean”. Bizitzea behin eta berriz ere jaiotzea baita, bizitza etengabe aldatzea baita.

Hire herritik at jaio arren, harrizko herri honetan jaio hintzen alafede. Jasangaitza zaik izatea eta ez izatea, baita ez izateko izan beharrekoa imajinatzea ere.

Ez etzi, orainean dago etsia, baina denbora baino zerbait gehiago behar da inoren gogotik deus erauzteko. Horixe bera duk hire xantxa. Ihesetik ihesera joan-jinean kondenatua bizitzera hago —iraganaren eta geroaren jokoan—. Ordea, zentzua non ezkutatzen den kausitzea —burua “galdu” arte— aitzina segitzeko zoria dukek.

Etxetik erauzi hindutenetik ez hekien zain egotera hentorrenik, baina orain badakik. Ihesetik ihesera, beti izanen duk norbait zain, labirintoaren zuloak aski sakonak dituk eta. Labirintotik itsasora erori hintzen, ihes egitera kondenatua izaki, haatik, inoiz galdu duan ondasunik preziatuena duk hire burua. Badakik nor haizen. Badakik non hagoen.

Iraganak eta etorkizunak orainera kondenatu hinduten. Patuan sinetsi ez arren, eta etorkizuna gaur-gaurkoaren luzapena baino askoz gehiago ez dela jakinda ere. “Donostian norbait aurkitzea patuan sinestea bezain posiblea duk, esan du, berriz emakumeak”. Edo dio gizonak, kasurako.

Begiak zabalik bizi haiz. Suizidatu eta hire organoak eman nahi dituen pertsonak legez. Errepidearen alde batean edota bestean egonik ere, bizitza gurutzaldi arriskutsua duk. Heriotza eta lagun zaharrak elkarren eskutik agertuko zaizkik urrats sosegatuetan edota sosegatuegietan.

Nik ez diat egia erranen. Esan gabekoek estaltzen dute egia. Alta bada, “topa egik” bizi ahal izatearen zoriarengatik. Horra ene errepika: “Martin Larralde horrelako egun batez hil zen galeretan, begiak zabalik etzanda, agian, zerua, itsaso zikin bat dela esanez”.

“Balizko erroten erresuman” jaio hintzen eta erresuma honetan errotarria egun(ero) urratzea besterik ez dago. Ez zegok kapitulaziorik. Hizkuntza haiz, poeta haiz, hire traizio guztien posibilitateak mintzatu haute dagoeneko.

Itzuliko balitz, zer? Hona Itzulera.