« Ispiluan den “beste ni”-a | Hitz gutxi, baina ez hutsalak »
Mussche / Kirmen Uribe / Susa, 2012
Robert Musscheri gorazarre Iraitz Urkulo / Berton, 2013-01-28
“—Robert, zure ustez, zerk mugiarazten du mundua? —galdetu zion Hermanek halako batean—. Nietzschek zioenez, ezkutuko indar hori boterea da; Marxen ustez ekonomia da; eta Freuden aburuz, maitasuna. Bada, zein dago zuzen zure ustez? Zerk bizi gaitu?
“—Maitasunak bizi gaitu, Herman! Sakoneko indar hura maitasuna da. Edo nik hori sinetsi nahi dut behintzat. Horretan ados nago Freudekin”.
Robert Mussche idazle flandriarraren bizitza gorabeheratsua hurbildu nahi izan digu Kirmen Uribek bere bigarren eleberriarekin. Aldi berean, protagonistaren istorioari lotzen zaizkio Herman Thiery eta Vic Opdebeeck bigarren mailako pertsonaiak, Roberten adiskide eta emazte, hurrenez hurren. Narrazioaren zatirik handiena gatazka giroan garatuko da, gerrak markatu baitzuen haren bizitza. Izan ere, Musschek 36ko gerratik ihesi itsasontzi batean Gantera bidali zituzten haur euskaldunetako bat, Karmentxu Cundin izeneko neskatoa etxean hartzen duela hasten da liburua. Hortik denbora gutxira, Bigarren Mundu gerrak eztanda egingo du eta idazlea garai zailei ahal duen moduan aurre egiten irudikatuko zaigu, gatazka erraldoi hartan bete-betean murgilduriko pertsona engaiatu gisa.
Mussche ez da, inondik inora, eleberri tradizionala. Robert Musscheren zenbait pasarte biografikotan eta, argumentuak hurrenkera kronologikoa guztiz errespetatzen ez duen arren, Bigarren Mundu Gerraren kronikatzat har daitekeenaren gainean eraikia dago. Bi generoek, gehienetan txandaka aritzen badira ere, amaiera hurbildu ahala uztartzera jotzen dute. Nabaria da obra honen atzean dokumentazio-lana baina, eta hona hemen testuaren berezitasun bat, ageriegi geratzen da fikziozko istorioa izateko; ez hainbeste gertaera historikoak aipatzeagatik, datu horiek biluzik, askotan traman txertatu gabe ere emateagatik baizik.
Karmentxu txikia da aurkitu dudan euskal munduaren arrasto bakarrenetakoa Uriberen lan honetan. Herman eta Vicen pertsonaiei dagokienez, ez da Robertekin zuten harremanari buruzko deskribapen zehatz-sakonik eskaintzen; horren ordez, bakoitzaren izaeraren zertzelada arinak ematen zaizkigu, datu historiko-objektibo ugarirekin nahasiak gehienetan, haien arteko elkarrizketa intelektualak tarteka. Oro har, zenbait unetan azalezkoegia iruditu zaidan molde narratibo hau, eguneroko detaile ñimiñoetatik abiatutakoa, idatzita ez dagoenaren indar iradokitzailean oinarritzen dela esango nuke.
Kontaketak aurre egin ahala, Uriberen prosazko sorkuntzan hain berezko duen lirismoak, honek eusten duen diskurtso hunkituarekin batera, pisu nabarmena galtzen dute hizkera zorrotz eta zuzenago batek ordezkaturik, ekintzaren gordintasuneranzko bilakaerarekin egokitasun erabatekoan. Bilbao-New York-Bilbao aurreko eleberriarekin konparatuz gero, narrazio askoz tradizionalago baten aurrean gaude. Badira, bestalde, autoreak istorio honetan nahiko modu eraginkorrean erabilitako baliabide interesgarriak: narrazio-maila eta hots ezberdinen txandakatzea, egitura epistolarra, Uribe bera pertsonaia bihurtua hain gustuko duen autofikzioaren bitartezko jolas metaliterario batean…
Ezustean harrapatu eta nahastuta utzi nau eleberriaren amaierak. Ez dut ulertu tentsio narratiboa bat-batean eteteko hautua, zertarako eta Mussche idatzi izana justifikatzeko. Lekuz kanpo iruditu zait jokabide hau, argumentuaren logika apurtzen duen neurrian. Jakin badakit, Uribek eskainitako hamaika aurkezpen-ekitaldi eta elkarrizketetan hala aitorturik, Aitzol Aramaiori egindako omenaldi txiki gisa uler daitezkeela azken hitzak; baina testua beregaina delako eta idazleak haren gainean egin ditzakeen adierazpen/azalpenek hura osatu edo baldintzatu ezin dezaketelako uste osoan, narrazioaren erritmoa hausteaz gain, foku aldaketak (protagonistari zuzentzetik obra lehen planoan jartzera igarotzen dena) diskurtsoaren barne-koherentziari erantzuten ez diolako sentsazioarekin itxi dut liburua.
Gainerakoan, Kirmen Uriberen pertsonaien ohiko izaera onberaren jabe da protagonista. Gerrako ankerkeriarekin kontraste bizian, bihotz oneko heroia, areago, martiria dugu Robert, eta Mussche, haren bizitza eta irudi ustez eredugarriari gorazarre egiten dion lana.
Kangaroo
Martin Etxeberria
Maddi Galdos Areta
Cayo Hueso
Oihane Amantegi Uriarte
Irati Majuelo
Arrain hezur bat eztarrian
Olatz Mitxelena
Asier Urkiza
Erresistentziarako gorputzak: bollerak
Eva Perez-Pons
Nagore Fernandez
Zeozer gaizki doa
Beatriz Chivite
Hasier Rekondo
Kangaroo
Martin Etxeberria
Jon Martin-Etxebeste
Humanitatearen une gorenak
Aritz Galarraga
Mikel Asurmendi
Ura saltoka
Juan Kruz Igerabide
Irati Majuelo
Barbaroak eta zibilizatuak
Ibai Atutxa
Amaia Alvarez Uria
Su festak
Jon Urzelai Urbieta
Jon Martin-Etxebeste
Argialdiak
Miriam Luki
Asier Urkiza
Alexander Wolfen mamua
Gaito Gazdanov
Nagore Fernandez
Nire bizitza ni barik
Oskar Gaztelu Bilbao
Mikel Asurmendi
Alaska
Castillo Suarez
Ibon Egaña