kritiken hemeroteka

8.288 kritika

« | »

Leuropa / Pablo Sastre / Susa, 2002

Tximi susmagarri Markos Zapiain / Euskaldunon Egunkaria, 2002-07-13

Luzaro txunditu eta gozatuko gaitu Leuropa aparta honek. Eleberria osatzen duten aldeek oreka elektriko bat erdiesten dute: pertsonaiak kontuz ibiltzeko modukoak dira; estilo mordoiloa oso barregarria da, ezin xelebreagoak Tximiren ateraldiak. Baina kontraste artistiko harrigarria egiten dute abentura tragiko malapartatuarekin, bikain asmatu baitu Sastrek kontagai goibela kontaera irrigarriaz sakontzen. Eta, azak ontzeko, geure garaiko arazo larri bati adarretatik eutsi eta erantzun egin dio.

Leuropa hogeita hamazazpi atalez osaturiko gutun luze antzeko bat duzu, kronologikoki ordenatua. Azkeneko bietan, Tximi narratzaile protagonistak bere egoera presentea pintatzen digu; aurrekoetan, egoera arraro horretara nola heldu den. Hasierako lau ataletan iraganeko kausak kontatzen dizkigu (nola ezagutu zuten elkar gurasoek, nola bota zuten eskolatik eta abar). Baina berehala dator hurbilekoetara (Saki adiskideak bere kamioian afrikar batzuk diru truke ekartzea proposatzen dio, Marokorako bidaia, hango gorabeherak afrikarrak Europara pasatzeko, korapiloaren ezusteko askatzea).

Paradoxaz, paradisuaren ametsa amatatzea heriotzaren pareko sentitzen duten afrikarrak Europara etortzen trumilka ahalegintzen diren garaiotan, Tximik Europara itzultzeari uko egin eta Marokon gelditzea erabakiko du, sarriegi irentsi behar izan baitu Europak pobreari ematen dion marroia. Tximik aurkitzen duen Afrikan, berdea da kalea baztertuentzat, ez hemengoa bezain gorria.

Halaxe ikusten du behintzat auzia Sussuk. Sussu arrain-saltzaile eskizofreniko bat da, herrena. Frantzian zela, zenbait urtez espetxean atxiki zuten, granja bat erretzeagatik atxilotzera zetorkion polizia bati burua txikitu baitzion. Behin libre, atzera Marokora egotzi zuten. Ikusgarriak dira Sussuren agerpenak Leuropa-ko hainbat pasarte estrategikotan. Baliteke berak adieraztea Pablo Sastreren ideiak Afrikatik Europara etorri beharraren inguruan, eleberriko azken hitzetan esaterako: “Zeren bila joan nahi duk? Diruaren bila? Anaia, uztak aberatsek eraman dezatela beren hilkutxetan dirua! Bitartian hango fabrika izugarri batian bonbilla haundi bat fabrikatu ditek eta, haren argiarekin itsututa, dagoeneko eztizkiagu izarrak ikusten…”.

Leuropa-ko pertsonaia nagusiak gizarte antolatutik kanpo bizi dira, galtzeko deus gutxi dutenen askatasun estrainioaz. Gizartean eroso dabiltzanen artean, gehienek ezikusia egiten diete bazterrekooi; bestela, errukirik gabe erabiltzen dituzte, beren sakelak gizentzearren; eta, poxelagarri direlarik, espetxera edo kontinente beltzera botatzen dituzte, edo isil-isilik onartzen dute bota ditzaten.

Hala ere, Sastre trebea da manikeismoa uxatzen, aberats gaiztoak txiro txintxoen aurka. Osterantzean, begira Sakiri: afrikar ezin behartsuago batzuei ahalik eta sos gehien atera nahi die Europara ekartzearen truke. Ondoren, emeak zuzenean putetxe bati saltzeko asmoa du, eta badaki arrek ere esplotaziorik ankerrena nozitu beharko dutela. Europako benetako egoeraz gezurra esaten die etorkinei. Are larriago: Saki sabinianoa da. Afrikar urrikalgarrien artean ere, bada aprobetxategi, zoro eta traidore franko.

Ordea, ezin uka Tximi, kritikak azpimarratu duenez, “mutiko sinple eta maitagarri bat” denik (Juan Luis Zabala), eta haren begirada, “sinple baina zintzoa” (Oier Gillan). Halaxe izan dira definituak santuak: maitagarri, zintzo eta sinple. Santuek bezala, Tximik liluratzen gaitu, ez bide delako bere izaera liluragarriaz jabetzen, bere xarmaz ohartu bezain laster uzten baitio gizakiak xarmagarri izateari. Halaber, Tximiren onberatasun bitxi, nahasi eta irrigarria kutsakorra da, bizitzen laguntzen dizu. Horixe sentiarazten dizu Tximik Leuropa aurrenekoz irakurtzen duzularik.

Hala ere, badu bestelako irakurketa bat, eta Tximirenganako susmoa du oinarri. Tximik gutuna idatzi eta igorri egiten du, Pablo Sastreri berari ziurrenik. Helbururen batekin haatik, zilegi bekigu suposatzea: interesa ez da bekatu. Eta, liburuan barrena ematen duen irudi maitagarri eta sinple hori margotzearren, baliteke Tximik dakizkienak eta bi baliatu izana. Ezizena bera behar baino maizago erabiltzen baitu: ofizialki itxuragatik eta zuhaitzetara igotzeko erraztasunagatik jarri zioten Tximi eskolan. Baina ez da ahantzi behar tximinoa gordinegia dela gizakion zenbait ahalmen erabili ahal izateko: ezkutua, tolesa, gezurra, traizioa. Tximik, ezagutzen ez ditugun arrazoiengatik, primate bihozberatzat har dezagun bilatzen du.

Ezin ukatu ugari direla Tximirenaren tankerako ataka latzak inguruotan, eta Tximirena egiantzekoa dela, baina irudi horren osagai bakoitza eta efektu orokorra aztertuta, Dickensen eleberri batetik aterea dirudi: umezurtza, amona gaixoa, eskolatik egotzia, paleta hautsia erakusten duen irribarre amultsua, langile fina, ezaxola diruaz, eskrupulurik gabeko adiskide batek gaiztakeria batean sartua, lotsatia, eskuzabala, euskalduna, animaliatxoen babeslea, txiroen laguna, barkabera… Abertzale ezkertiarrak seduzitzeko mozorro polita. Hamazazpi urteko jendearekin harreman sakona dugunok badakigu zentzuzkoa dela Tximiri piperrik ere ez sinestea.

Liburua irakurrita, ez inuzente batek, baizik inuzentearena egiten duen batek idatziriko autopropaganda balitz bezala, konplexuagoa bilakatzen da, humanoagoa, gaiztoagoa, eta libre uzten du irakurlea Tximik jatorrarena egitearren darabiltzan trikimailuei antzemanez gozatzeko, edota, Tximik kontaturikoaz gainera, edo alboan, benetan zer arraio gertatu ote zen asmatzeko, esate baterako putetxean.

Azken kritikak

Gizon barregarriak
Joxean Agirre

Asier Urkiza

Barbaro iraun
Louisa Yousfi

Amaia Alvarez Uria

Izotz ura
Lide Hernando Muñoz

Aiora Sampedro

Palestinaren okupazioaz eta kolonizazioaz
Perry Anderson

Irati Majuelo

Itzulerak
Miren Agur Meabe

Aiora Sampedro

...eta gauetik, euria
Fertxu Izquierdo

Jon Jimenez

Carvalho Euskadin
Jon Alonso

Asier Urkiza

Hitzak palmondo
Silvia Federici

Nagore Fernandez

Altxa, hildakoak
Fred Vargas

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Alderdi komunistaren manifestua
Karl Marx / Friedrich Engels

Aritz Galarraga

Maitasun kapitala
Karmele Jaio

Mikel Asurmendi

Larrosa bat Groenlandian
Iban Garro

Paloma Rodriguez-Miñambres

Jausiz
Alain Mendizabal Diaz

Maddi Galdos Areta

Hiriak eta urteak
Xabier Montoia

Irati Majuelo

Artxiboa

2024(e)ko martxoa

2024(e)ko otsaila

2024(e)ko urtarrila

2023(e)ko abendua

2023(e)ko azaroa

2023(e)ko urria

2023(e)ko iraila

2023(e)ko abuztua

2023(e)ko uztaila

2023(e)ko ekaina

2023(e)ko maiatza

2023(e)ko apirila

Hedabideak