susa | literatur emailuak | literaturaren zubitegia | euskarari ekarriak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | ipuina.eus | ganbila.eus

« Ekaitza | Euskal poesia experimentala »

Goiko kale / Anjel Lertxundi / Gero, 1973

Goiko Kale Xabier Lete / Zeruko Argia, 1973-11-25

Ongi pentsatzen jarrita, nobela hau poema nobelatu bat dela ere esan liteke. Neurria eta ritmoaren zentzuagatik, osotasunaren zatiak hain armonikoki taxutuak izan direlako, oroitzapen eta ideien erabiltzeari musikaltasun neurri bat eman zaiolako… benetako poema baten aurrean bezala gaude, eta era berean euskal narratiba berri baten bideak urratzen dira.

Epikotasun eragotzi batetik “nitasun” adierazgarri batera daraman bidea ibiliz, Anjel Lertxundik, lehenik sakonki barruratua izan den mundu berezi bat kanporatuz, gauzak esateko hizketa berri bat proposatzen digu. Une berean, egunerokotasun itogarriari buruz beharrezko diren tarteak hartzen ditu, eta gogoeta zabal eta sakon baten lehen urratsak ematen.

Oker ez banago, Lertxundiren nobela hau irakurtzerakoan hegoamerikar Julio Cortazar eskritorearen narratzeko zenbait era gogora datorkigu: osotasuna eta zatia esatzeko era sujerente eta poetiko hortan bereziki. Osotasuna eta zatia elkarren kideko, osagarri beharrezko izanaz, baiña bai eta aske ere; nahiz eta denak dena osatu. Hala ere, influentzia on bat gauza on besterik ez da, eta arte-gaietan dena da influentzia (askotan, zoritxarrez, sasi-influentzia).

Anjel Lertxundi estilista bat da, gure gaurko narratiba sortzaileak dauzkan estilista oso gutxitako bat; bakarra behar bada. Eta hori guztiz garrantzitsu da. Estiloa eta hizkuntzaren mo!datze egoki, beharrezkoa, azken finean bat dira: nobelak, ipuiak, poemak “egin” egin behar dira, eta ez “bota”. Lertxundi egiten saiatzen da: artista bat da.

“Hunik arrats artean” deitutako Lertxundiren lehen liburu hura gauza fresko, berri eta bitxia izan zen; irudimena eta errealitatearen arteko lotura eta harreman berriak narratibarako proposatzen zizkigun liburu arraro eta guztiz irakurgarri bat. Behar hainbat arrakasta izan ez bazuen, hemen gure arteko jendeak (jende “kontzientziatu” eta “ikasiak”, jakiña) literaturaz sensibilitate eskasa baizik ez duelako izan zen… Betiko axolagabekeria eta prosaismoa arau sakratutzat hartuz, liburua ohiturazko hiru topikorekin likidatua izan zen.

Geroago, “Ajea du Urturik” nobela agertu zen. Bigarrengo hau gure herriaren gertakizun, kontradizio ela sasi-aterabide askotaz egiten zen burutapen bat zen. A!egorikoegi izanik, lehenengoaren umorea falta zuen; joko bat baiño gehiago, burutapen sukartu bat zen. Nobela beroa: beroegia agian, Lertxundik berak noizpait aipatu izan duen bezela.

Hirugarrengoa, “Goiko Kale” hau, billaketaren beste planteamendu batetan oiñarritua dago. Bertagiko gorabeherak une batez bazterreratuz (kreaziorako denbora eta ikusmolde berezia eraikiz) haurtzaroaz, aintziñaz egiten den gogoeta, billaketa, azterketa bat da: nortasun muga-eziñezkoaren aztarrenen xurgatze beharrezkoa. Hor, haurtzaroa gaurkotasun pertsonalaren urrutiko iturburu lanbrotsu bezala aztertzen zaigu, nahiz eta Lertxundik azterketa hortan ahalik eta razionaltasun gehiena jarri. Era berean, nobela hori denbora historikoaren zehaztasun bezala agertzen zaigu: garai bat ulertzen hasteko behar hainbat dato eta argitasun bai baitago. Historia baten hastapena da; historia gizartetsu eta era berean pertsonal batena, baldintzapen eta mugapen guztiek beren sujerentzia berezia bertan dutelarik.

Ohar bezala, behar beharrezko zen bide ata tematika berri hau haukeratzerakoan, Lertxundiri esan behar zaio ez dedilla sekula ironiaz ahantz. Bere ikustapen eta billatzea sarkor eta kritikoa izan dedilla, bere buruaz, gure buruaz errukirik eduki gabe. Ironia baitugu gure auto-ikuste killimagarriak erre eta erlatibizatzeko tresna bakarra.

Eta bukatzeko, irakurleari adierazgarriago gerta dakion, Lertxundiren nobela berri eta guztiz interesgarri hontaz liburuaren atzeko azalean agertzen diren hitz hauek hartu nahi ditut:

“Nobelagile, poeta baten eginkizunik garrantzitsuenetakoa, “gauzen oroitzapena denboran zehar” gordetzean datza. Eta oroitzapena gordetzea, askotan, oroitzapenari irudimen sortzailearen bitartezko bizi berri bat moldatzea izan liteke.

Haurtzaroak tiratzen gaitu, izutzen lilluratzen; gure nortasuna egiten hasi zen urrutiko haro hartatik, noizpeinka, sensibilitate minduaren uhinen bitartez aspaldiko oihartzunak heltzen zaizkigu. Txundituta geratzen gara. “Denbora galduaren bilaketa” hori behar beharrezko premia bilakatzen zaigu, premia oinazetsua.

Eta oroitzen hasten gara. Gure izatearen zergatiak argitu nahi genituzke; ez dugu lortuko. Haurtzaroa putzu sakon bat da; bertan pilatzen joan den urak ez du hondoa ikusten uzten… Agian, noizpeinka, urrutiko distira bat: nostalgia bat, hutsune bat, haserre bat, frustrazio baten oinarriak, haur baten aurpegiko keinu misteriogarri hori…

Pilatzen joan den urak ez du hondoa ikusten utziko. Baina oroitzen hasten gara, bilatzen, amesten; hari etena korapilatu nahirik”.