Nazionalismoari buruz / George Orwell (Ana Ugarte) / Emak Bakia Baita (Pamiela), 1993

Politika ez da kirola Juan Luis Zabala / Euskaldunon Egunkaria, 1994-03-27

Emak Bakia Baitak “Luxia” izeneko sail berrian argitara eman dituen hiru liburuxken artean (besteak ere gutxietsi gabe: Bernardo Atxagari atzerrian egindako hiru elkarrizketa biltzen ditu lehenak eta Pello Errotaren alaba Mikela Elizegi zenaren zenbait lekukotasun euskara batura egokituak dakartza bigarrenak), hirugarrena iruditu zait niri interesgarri eta gomendagarriena: George Orwellek 1965ean argitaratutako “Notes on nationalism” artikuluaren itzulpena, Ana Ugartek zuzen eta txukun egina, irakurleari aparteko zailtasun edo arazorik sortu gabe.

Orwell berak ere artikuluan zehar argitzen duenez, ez da, saio labur baina esanguratsu honetan, “nazionalismoa” hitza “bere ohizko zentzuan erabiltzen”. Ohizko ez den zentzu hori hobeto ulertzeko, berak egindako definizio honi errepara geniezaioke, adibidez: “Nazionalistarengan, tinko irauten duena bere oinarri edo joera mentala da: bere sentimenduen objetua aldakorra da, eta imajinarioa izan daiteke”. Nazionalismoa ez da, beraz, Orwellen ikuspegi honen arabera, mundu-ikuspegi, filosofia, pentsamolde, ideologia edo jokabide politiko bat, “joera mentala” baizik. Hain zuzen ere, Orwellek “joera mental nazionalista” deitu dugun horri buruz egiten dituen oharpen, kritika eta gaztiguak edozein pentsamolde edo ideologiari atxikitako pertsonei zuzenduak daude, artikulua irakurri ahala uler daitekeenez, hau da, guzti-guztiontzako dira baliagarriak, hala euskal nazionalistentzat nola nazionalista espainiar edo frantziarrentzat, hala nazionalista nafar, arabar edo urrestildarrentzat nola antinazionalista, internazionalista edo nihilistarik amorratuenentzat, salbuespenik gabe.

Politikaz eta ideologiaz mintzatu arren, geure baitara begiratzera bultzatzen gaitu Orwellek artikulu orekatu honetan, eta harrapatu egiten gaitu geure gunerik ahulenak kolpatuz behin eta berriro. “Lehenik eta behin jakin behar da zer den benetan norbera, zeintzu diren benetan norberaren sentimenduak, eta gero kontutan hartu behar da norberaren berezko joera”, dio amaiera aldean. Azken finean, gizarteko zein politikako gaietan ezin dugula futbolzale askok ohi duten gisan jokatu, horixe da funtsean Orwellek esaten diguna, ez gaituztela gure taldearen (gure “unitatearen”, egilearen terminologian) koloreek itsutzeraino liluratu behar; ez dela zilegi gure taldeak partidu benetan eskasa jokatu badu, aitzakia faltsuak asmatzen hastea; arbitroak gure taldearen alde nabarmen egin duela iruditzen bazaigu, gutxien-gutxienez hori aitortzeko gauza izan behar dugula…

Egia da, bai, denok dugula barnean Orwellek “nazionalismo” hitzarekin definitu duen hori, eta aitortu beharra dago, baita ere, logikoa dela, eta ulertzekoa, gizarte zein politika kontuetan oso inplikatua dagoenarentzat oso zaila dela joera “nazionalistei” (har bedi hitza beti Orwellen definizioaren arabera) uko egitea. Baina liburua irakurri ahala gure inguruko eztabaida, istilu eta ika-mika politikoak etortzen zitzaizkidan behin eta berriro gogora, eta gure inguruan muga eta marka guztiak gaindituta daudela pentsatzen nuen, Orwelli kasu pixka bat egiteak ez ligukeela kalterik egingo. Emak Bakia Baitakoek esku artean utzi digute aukera.