susa | literatur emailuak | literaturaren zubitegia | euskarari ekarriak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | ipuina.eus | ganbila.eus

« Neskamearen historia |

Poesia guztia / Safo (Maite Lopez Las Heras) / Balea Zuria, 2020

Saforen zoria lagun Mikel Asurmendi / blogak.eus, 2025-08-26

Nire biluztasunean edo ene biluztasunetik

Saforen Poesia guztia delakoa zeharka heldu zait —liburu asko bezala—, orain hilabete pare bat heldu ere. Baina, zer dira bi hilabete poesia honek bi milurteko eta zazpi mende bete baditu? Zeharka idatzi dut, Maite Lopez Las Herasen bertsio honek bost urte bete baitu. Literaturaren ibilmoldea ustekabekoa egiten zait sarritan maiz, eta poesiarena —ibilbidea— oharkabekoa.

Poesiaren mundu ibilbidean profanoa —bere adiera masoienean— naizen aldetik —baita literaturarenean ere oro har—, Safo poeta niretzat gizonezkoa zen: arra. Arra izan da Maite Lopez Las Heras itzultzailearen lana eskuratu arte. Safo irakurri gabe, anartean. Aitorpen horrek biluzik uzten nau, bereziki, inork inoiz literaturaz jantzitako pertsona naizela pentsatu izan badu.

Liburua aletu ahala, konstatazio bat: Saforen poesia guztia hemen dago, baina, erran dezagun bestera: orain arte aurkitu izan den poesia guztia. Izan ere, Saforen poesia mosaiko bat da. Poemak edo poema-puskak idoro ahala osatzen da —edota dute— mosaikoa. Mosaikoaren pieza horiek, duela hogeitahamaika gizaldiko harribitxiak dira edota harribitxi-puskak. Klasikoen gaineko zioak edota haiei buruzko aiurriak juzkatzean aintzat hartzekoak.

Ravenna eta mosaikoak

Poemok mosaikoak begitandu izan zaizkit. Ez da harritzekoa, harribitxiak direlako, eta, liburua irakurtzeko zoriak Italian harrapatu ninduelako; Ravennan hain justu ere —Ravenna Arte Bizantinoren hiria izaki—. Eraman nuen liburu bakarra zen, bidaian zein gerta ere nire jaiduraren apeta. Hara, edertasunak inguratuta ibili naiz Saforen poesia nire alboan nuela: bizitzaren zoria. Zoriaren, patuaren eta destinoaren zoragarritasuna.

Edertasunaren bidean

Edertasuna, beste ezeren gainetik, norberak maite duen hori da. Safok, lehenengo orrialdetik inarrosi ninduen, Maite Lopez Las Herasen eskutik inarrosi ere —lizentzia hartu(ko) dut bere izen ttipiaz izendatzeko—. Maite poetisa izaki bera ere, naski. Nire kontzientzia Maiteren eskuetatik helduta egin dut aitzina. Kontzientziaren bi aingeruak —Zuri eta Gorri— alboan eramanez, bidez bide.

Maitasunaren zirrikituetan

Eros. Kaos… Lurra. Maitasuna… Jainkoak jainko, jainkosak jainkosa, lurra eta maitasuna dira Saforen poesiaren lehenbiziko elementuak eta osagaiak. Maitasuna zer den definitzea gure esku utzi digu Maite poetisak. Hara, maitatzeko modu ugari daude —herria maitatzeko modu asko dago, abesten genuen gaztetan—, eta harago joanez, maitasunak usu eta maiz gorrotoari heltzen dio —erran dit Gorrik—, eskutik heldu ere. To! To eta no! Safo irakurri barik ere, bizitzaren nire azken aldira iritsita —luzea izan dakidala desio dut—, horretaz jabetuta nengoen aspaldian. Edonola den ere, lezio eta ikaspen ederra.

Maitasuna. Alegia deus ez. Safo homosexuala zen. Ama izan zen, haatik. “Hara, ez zaitez eskandalizatu. Normala duzu hori”, erran dit Zurik. Normaren barruan dagoela, erran nahi duzu? Hara, hamazazpi urte neukala —eta 50 urte joan dira jadaneko— izaera hori ez zegoen normaren barruan, legearen barruan, hots. “Omen eta ei, Safo prostituitzen zen”. Hara, baina mendez mende, emakumeen gehiengoa ez al da, bada, senarraren desioaren menera halaxe jardun? Maitasunak konta ahala molde eta forma barne-biltzen ditu. Jakina. Baiki, baina jakinago gara ilustratuz gero, prefosta, baita bizitza jantziago izaki esperimentatuz gero.

Eros aipatu dugu. Afrodita eta Aresen semea. Beno, hori bertsio bat duzue. Badakizue, historia bertsio ugarien narrazioa da. Dena dela ere, Eros maitasunaren eta gerraren semea da. Ba al dago, gerrarik gabeko maitasunik? Ba al dago maitasuna gerra barik? Hots, maitatzea sentimendu gazi-gozoa da. Kolore askotakoa. Mosaikoak bezala, hara.

Saforen poesia mosaikoak badira, kolore askotakoak, nola interpretatu bere poesia? Honatx arrapostu lagungarria, Maite poetisak iradokia: maitasuna zentzu zabalenean ulertzeko prest egon behar dugu. “Ez da zaila”. “Hara, ez da samurra ere”. Abantzu hiru mila urte pasa direnean, berau interpretatzea ez da azaren azpiko orria. Ez horixe. Historia bere osotasunean interpretatzea ez den legetxe.

Hainbat kontuez jabetua naiz, eta dagoeneko Safo emakumezkoa dela ere bai. “Artaburua!”. “Ar zangarra halakoa!”. Eta horregatik hauxe: “Emakume baten poemak emakume izate hutsagatik beste ikuspegi batetik neurtzeari uzten diogunean, orduantxe iritsi gara poesiaren edertasunaz benetan gozatzera”. Horra poesiaren magia. Gomendioa: maitasunaren berezko izaera erromantikoa laga albo batera.

Gomendioa taxuz betez gero, agian, akaso, beharbada, gizakiok mundua geure erara maneiatu ahal izateko manera apur bat leunduko dugu, moldagarriagoa izanen da gure aiurria, eta zeharka-meharka, jarduera horrek politikan eraginen du. “Bai, bai, bai…”. Bi aingeruen marmar leuna dantzut. Baiki, politika konbentzionalaz ari naiz. Maitasuna eta gerra eskutik heldurik badira eta gerra politikaren jarraipena bada, maitasuna ere bai. Ez al da horrela? Hala berean, maitasuna ere politika da, ezta? “Hara, dena da politika”, erran didate bi aingeruek batera.

Kontua hauxe dukezue: egin dezagun politika gerra egin gabe, maitasunez. Eiki, afektiboki eta efektiboki maitasuna egiten den bezala. Baina, ez al duzu erran gerrarik gabeko maitasunik ez dagoela?

Kantu kantari paratu naiz

Nik ere nahi nuke katagorria bezalakoa izan, batzuetan eme beste batzuetan ar. Nik ere nahi nuke urtxintxa hegalaria lakoa izan, goiti eta goiti joan, beheiti buruz joaki jausi gabean. Haatik, maitasunak ezin du dena. Nik ere hitz bakar batez dena erran nahi nuke, Maite erranez.

Epilogoa (I)

Prologorik gabeko iruzkin honek luze jo dezake. Beraz, labur zurrean: Maite poetisak Saforenganako iristeko iturriak, jatorria, mitoak, kronologia, diru iturriak, testuingurua, musen mirabeak, erotismo safikoa, Lesbos arkaikoa, Altzeo hiritarra edota Safo jainkotarra atera dizkigu bidera. Ele bi tipi-handiz erranik: Saforen obra.

Epilogoa (II)

Liburuak badu bere epilogoa, Aurora Luquerena: Saforekin hizketan.

Hona harribitxi bat lagin-lagun gisara:

Oso gutxi falta zaigu / hilda egoteko. / Ekarri, Safo, hegoak, / hegoak, hegoak, freskura, / isiltasuna, besoak, / hegoak.

Eta poemez zer diozu, bada?, diotso Zurik Gorriri. Bada, omen eta ei, Safori eskatzen dioguna emango zaigu. Inolako bitartekari maskulinorik gabe adierazten digu eskatua. Berak hizkuntza ematen digu, ele garbiak eta biziak. Safo musika da. Ez zuen gizon entzuleentzat soilik konposatu, emakumeez eta beren sexualitateez hitz egin zuen eta hitz egiten jarraitzen du egun ere. Bere sexualitateari buruz mintzo da. Horregatik arrangura sorrarazi zuen, bereziki, akademia-munduko jendeengan.

Poemak poema, harribitxiak harribitxi, mosaikoak mosaiko, Safo harrobi erabat ustia gabea dukezue artean, hustu gabea, hustu ahala uste gabeak eman ei dituena. Ez dizkizut harribitxi ttipi-handi guztien aiurria salatuko. Ez horixe!

Post scriptum

Baga: poemei buruzko ohar-hitzen tamaina handiago balitz, hainbat hobe. Skusi, editore lagun hori. Adinak ez du barkatzen, aidanez.

Biga: Ravennan nengoela, liburua irakurri ahala, Greziara joan “beharra eta gura” isiotu zitzaizkidan. Grezia! Artean, ezagungabea niretzat. Bueltako hegazkina hartzeko Veneziara nindoala, trenez, andaluziar-katalan kuadrilla baten artean suertatu nintzen. Andaluziarren grazia zuten, baita katalanen koska-jite hori ere. Greziatik zetozen, ez zuten espero zuten grazia kausitu bertan.

Ikaspena eta lema: ahalaz, bizi zaitezte larregi idealizatu barik, baita Safo halaxe irakurri ere.