« Poeta | Euskararen arazoaz »
Gure Gauzak, S.A. / Ur Apalategi / Utriusque Vasconiae, 2004
Gure autokritika Oier Guillan / Gara, 2004-08-28
Beti iruditu zaizkit tristeak, grisak, beren buruz barre egiten ez dakiten pertsonak, ironia gauzak adierazteko tresna duin eta interesgarritzat jo arren beti “kanporaka” erabiltzen dutenak. Eta ironiaz hitz egiten hasita, nor ez da bere kontraesanen ildotik sekula pertsona tristea izan?
Ur Apalategi Idirinek hari askorekin lotzen du bere bigarren eleberriko amarauna, baina bi dira agian zutabe nagusiak: thriller kutsua eta euskal kultur sistemari egiten zaion kritika. Kritika edo, agian, ez ohiko erretratu ausarta? Zaila da jakiten zein neurritan diren bertan azaldutako pasarteak errelitate zehatz baten isla edo zenbaitetan esperpentora zuzendutako ezaugarriak. Eta ez dio axola agian. Gezur guztiek izan dezakete hondoan egia apurren bat, gezur horren zergaitian besterik ez bada ere.
Irakurle gisa liburuarekin gozatu dudala aitortzen dut, hasieratik bukaerara murgildu naiz narrazioaren erritmoan. Baina liburua bukatu eta barneratu ahala ohartu naiz, mugatuak izanik ere, euskal literaturaren inguruko ene erreferentziek aberastu dutela irakurketa, hau da, mundu hori pixkat ezagutu ahala hartzen duela ironiak zentzua. Ziur nago xehetasun askok ihes egin didatela (bigarren mailako pertsonaiekin egindako hitz jokoak ikusi besterik ez dago), irakurleon kontra bilakatzen ahal da idazlearen ezagutza sakon kamuflatua izan litekeena. Eta ez da irakurlearen kontra bilakatzen den ezaugarri bakarra: thriller izaerari aitzakiaren kutsua hartzen zaio, akzioa topiko aurrikusgarriz beteta eta harridurarako tarte handiegirik gabe agertzen da, izaera kritikoaren mesedetan.
Baina liburua ez da oinarri horietan agortzen. Arestian esan bezala, badira bazterretik jaso daitezkeen bigarren mailako hari ugari ere. Julene izeneko protagonista idazle nahiak bizi dituen kontraesanak giza harremanetan islatzen dira sarri, Ilun izeneko eleberri egile frustatuarekin bizi duen istorioarekin batez ere. Bestetik interesgarria da Julenek bere gurasoekin duen elkarrizketa, belaunaldi ezberdinen isla, baina ez jada guraso tradizionalek seme-alaba berritzaileekin izan ohi dituztenen gisakoa: egun gero eta gehiago ematen da gurasoek urte luzez ideia iraultzaileen alde borrokan ibili izana eta haien ondorengoek, ostera, ez jakitea zer egin ahaleginik gabe jasotako ideia horiekin guztiekin. Apalategi bere inguru eta garaiaren xehetasunei adi dagoela atzematen da horrelakoetan.
Bestelako hari horien artetik interesgarria da, halaber, iparraldeko euskal idazleen ikuspegia, eleberrian sarri islatzen dena. Asko erabili ohi da iparraldea izaera ezberdineko eztabaidetan, eta, hala ere, ez daude beti present haien iritzi eta esanak, hegoaldekoentzat iparraldea urrun dago neurri batean. Eztabaidaren erdigunean egon arren periferiatik hitz egiten duenaren ikuspegia eskaintzen dute haiek sarri.
Azkenik, ezkutuko xehetasunak alde batera utzita, literatur arloan zabaltzen den kritikak euskal eremua ere gainditzen ahal duelakoan nago. Horren lekuko, liburudenda txiki pertsonalagoen, edo espezializatuen, edo kulturarekiko bere zentzurik utopikoenean militanteen itxiera behartua kate handien mesedetan. Ziur aski, ez ditu inork euskal kulturaren “normalizazioan” egindako urratsak ezbaian jarriko, baina ez dezagun ahaztu zerekiko ari den bilakatzen “normala”; gero eta gehiago kulturaren ekonomia eta negozioa lantzen duen joerarekiko neurri handi batean. Eta ekonomiak etekinak dituen artean erakutsi ohi du kulturarekiko bere aurpegi goxoa, erakusleihoetan bederen.
Zero
Aitor Zuberogoitia
Amaia Alvarez Uria
Oihaneko ipuinak
Horacio Quiroga
Aiora Sampedro
Carvalho Euskadin
Jon Alonso
Mikel Asurmendi
Egurats zabaletako izendaezinak
Rakel Pardo Perez
Jon Jimenez
Antropozenoren nostalgia
Patxi Iturregi
Asier Urkiza
Barrengaizto
Beatrice Salvioni
Nagore Fernandez
Etxe bat norberarena
Yolanda Arrieta
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Lautadako mamua
Xabier Montoia
Aiora Sampedro
Berbelitzen hiztegia
Anjel Lertxundi
Mikel Asurmendi
Haize beltza
Amaiur Epher
Jon Jimenez
Coca-Cola bat zurekin
Beñat Sarasola
Asier Urkiza
Girgileria
Juana Dolores
Nagore Fernandez
Berlin Alerxanderplatz
Alfred Döblin
Aritz Galarraga
Teatro-lanak
Rosvita
Amaia Alvarez Uria