susa | literaturaren zubitegia | literatur emailuak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | euskarari ekarriak

« Nun zaude? | Existentziaren balantzak »

Abizen berriaren historia / Ihesi doana eta gelditzen dena / Elena Ferrante (Fernando Rey / Miren Iriarte) / Igela, 2016

Ferrante gehiago Alex Gurrutxaga / Berria, 2017-02-05

Igela argitaletxea 2015ean hasi zen Elena Ferranteren Napoliko tetralogia, Bi adiskide izenez ere ezaguna argitaratzen, eta joan den urtearen amaiera aldera kaleratu zituen bigarren eta hirugarren parteak.

Ezer baino lehen, eta irakurlea kokatze aldera, esan dezagun guztira pare bat mila orri hartzen dituzten liburuez ari garela, eta ez duela merezi bigarren edo hirugarren parteari heltzeak lehen atala irakurri gabe. Lehen parteak, Adiskide paregabea-k, haurtzaroa zuen hizpide, eta bigarren eta hirugarren atalek protagonisten gaztaroa eta helduaroranzko bidearen historia kontatzen dituzte.

Ferrante fenomeno handia bihurtu da Mendebaldean. Horretan, alde batetik, egilearen anonimotasuna traizionatzea izan da eztabaidaren pizgarri —ezezaguna ezkutukoa baitzen orain gutxi arte—. Beste alde batetik, tetralogiaren beraren literatur maila da eztabaidagai. Arte literarioa da, ala literatura komertziala? Ez da diplomatikoa izateagatik, baina nik hain beharrezkoa den erdibidean jarriko nuke, Mikel Ayerbe adiskideak midcult deituko lukeenean. Izan ere, ezin da esan Ferranterena literatura ez denik, baina, hala ere, batzuetan folletoi tankera dauka, eta nobela sentimentalen ohiko topiko melodramatikoetan erortzen da hainbatetan.

Eragin posibleen artean, zenbaitek Elsa Morante eta Christa Wolf aipatzen ditu, besteak beste, baina nobela erromantikoaren izen klasikoagoak ere aipa litezke, hala nola Austenena, bereziki pertsonaien sentimenduek eta alderdi psikologikoak daukaten garrantziagatik.

Protagonisten barruaren ikerketa sakona eta errealitatearen erretratu aberatsa ezkontzea da Ferranteren liburuen meritu nagusia. Batetik, pertsona mugiarazten duten hari ilunak bistaratzen ditu egileak: egoismoa, beldurra, inbidia, arrakasta gosea eta abar. Bestetik, multifokalizazioaren bidez, fokua batean eta bestean jarriz, gizarteko gai kolektiboak ere lantzen ditu. Pertsonaien bizitzek beti daukate alderdi soziala, eta, haiei jarraituz, hainbat gai agertzen dira: sexu askapena, ikasle mugimenduak, politika eta abar. Adibidez, hirugarren liburuaren hasieran, narratzaileak Lilari ematen dio hitza, eta honek bere bizimoduari buruzko xehetasunak kontatzen ditu. Lilak hestebete fabrika batean egiten du lan, egoera miserablean. Pasarte horretan lan egoerak, langile mugimenduak eta sindikalismoak hartzen dute, besteak beste, garrantzia. Baina, hortik aurrera, fokuak Elenarengana jotzen du berriz, eta amatasuna, bikote harremana, idazle bizitza… etortzen dira lehen planora.

Asko orokortuz, bi osagai klabe daude. Indarkeria da bata: bikote harremanak, familia eta gizarte antolamendua blaitzen dituen bortxa; indarkeria matxista, mafia, jipoiak, hilketak eta abar. Bestea emakumearen egoera da, eta honek eremu guztietan daukan posizio azpiratua. Bi gune nagusi horiek gurutzatzen dituzte liburuok eta, adiskidetasunarekin batera, etengabe sakonean dauden gaiak dira.

Goi literaturaren eta literatura komertzialaren arteko eremuan, Ferranteren tetralogiaren bigarren eta hirugarren liburuek —laugarrena euskaraz ager dadin zain gauden artean— Elena Grecoren mundua gorpuzten eta biziarazten jarraitzen dute.