« Mundua ez-leku | Isiltasun atmosfera »
Elurra ikusi dut / Xabier Lete / Elkar, 2017
Errepasoa Igor Estankona / Deia, 2017-12-23
Hamasei urte egon zen argitaratu barik, eta 2008an Pamielarekin Egunsentiaren esku izoztuak idazteko kapaz izan zen Xabier Lete, heriotzaren eta denboraren liburu gogoangarri hura. Ez dago ebidentziarik beste mundurik dagoenik dioskunik, edo ez dagoenik segurtatzen digunik. Poema haiek izan ziren existentzialistaren hitzak, sinesgabeak esanak sinestunaren ahotik: “salbatuak elkarrekin eta maitasunean glorifikatuak betirako”.
Testu haietan zehar existentzialismoa dabil, baina baita zer edo zertan sinetsi beharra ere. Poesiak sortzen du bien arteko kontradikzio ezaren ilusio antzeko bat: bizitzaren taupada ahula da, eta heriotzaren legea bortitza, baina bizi dira joan zirenak, eta gure zain daude, etorkizunik gabeko leku batean. Horregatik isiltasun arraro bat zen nagusi Leteren azken lan hartan, idatzi baino areago idazkera ezabatu egingo balu bezala. Iruditzen zait Koldo Izagirrek Egunsentiaren esku izoztuak hartako elurra ekarri duela antologia eta ikerlan honen titulura: heriotzaren orduan dena zuri ikusi zuenaren elurra.
Ezinbesteko errepasoa egin dio beraz Koldo Izagirrek Xabier Leteren figurari: bere alderdi musikala arakatu du, poetarengan izan duen eragina. “Nire bizia antolatzen eta desbideratzen lagundu zidan” dio Izagirrek, “lehenengo lana irakurketa analitiko baten metodologia ezartzea izan da. Xeheki irakurtzera behartu ninduen, poemen interpretazioa egiteko bidea zabalduz. Ez dut Xabier Lete literaturaren historian kokatu, gauza mordoa baitago egiteko; bere mundua ikertu dut”.
Leteren mundu poetikoa hasten da Egunetik egunera egunen gurpillean (1968) Bigarren poema liburua (1974) eta Urrats desbideratuak (1981) lanekin. Gizakia kezka harturik idatzitako hausnarketa orokor baten baitan kokatzen direnak. Lourdes Otaegiren definizioaren arabera, olerkari sozial eta existentzialistaren aroa izan zen, hala hartua euskal literaturaren historian. Bigarren aro moduan defini daiteke Biziaren ikurrak (1992), Zentzu antzaldatuen poemategia (1992) eta Egunsentiaren esku izoztuak (2008), gizaki indibidualaren barnetasuna, sufrimendua eta bilaketa espiritualaren lekukotza ematera datozenak.
Nola heldu ordea bere osotasunean liburuei baino garrantzi gehiago lan musikalari eman zion autore baten obrari? Bada, Izagirreren antologia hau ez da itxia. Edo beste modu batera esanda, bere ikuspuntua oro hartzaileagoa da, ertz gehiago ditu. Antologiak, funtsean, Leteri buruzkoa izateari uzten dio horrela eta garaia definitzen du: “Antologia batek finkatu egiten du, mapan ipintzen du bai autorea, bai poemak ere. Antologia gai, edo garai bat edo espazio bat hartzen badu, autore bat baino gehiago badu antologiak horiek kokatzen ditu eta poemak ere, poesia dugunez gaurko gaia, kokatzen du, finkatzen du halako mapa batean”.
Leteren heriotzatik urte batzuk iraganda, beharbada iritsi da unea Leteren obra neurtzeko, berrirakurtzeko, duen balioa emateko. Ados nago argitaldariarekin. “Bere lehen liburutik azkenekora, poemarik esanguratsuenak hautatu ditu [Izagirrek], eta baita bere kanten artean balio poetikorik handiena dutenak ere. Irakurketa kronologikoa egin liteke, testu zaharretatik berrietara, baina posible da bestelako ibilbideak egitea ere: hain zuzen, poema edo kanta bakoitzean, harekin lotura duten beste testuetara bidaltzen gaitu”.
Zuzi iraxegia
Amaia Alvarez Uria
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
O.ten gaztaroa neurtitzetan
Arnaud Oihenart
Gorka Bereziartua Mitxelena
Ez-izan
Jon K. Sanchez
Aiora Sampedro
Pleibak
Miren Amuriza
Jon Jimenez
Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien
Asier Urkiza
Oroi garen oro
Beatriz Chivite
Nagore Fernandez
Jakintzaren arbola
Pio Baroja
Aritz Galarraga
Antropozenoaren nostalgia
Patxi Iturregi
Hasier Rekondo
Francesco Pasqualeren bosgarren arima
Unai Elorriaga
Mikel Asurmendi
Baden Verboten
Iker Aranberri
Paloma Rodriguez-Miñambres
Ezer ez dago utzi nuen lekuan
Itziar Otegi
Mikel Asurmendi
Dolu-egunerokoa
Roland Barthes
Asier Urkiza
Guardasol gorria
Lutxo Egia
Nagore Fernandez
Zero
Aitor Zuberogoitia
Jon Jimenez