« Soraiotasunerako tarterik ez | Zazpigarren heriotza »

Bidean ikasia / Arantxa Urretabizkaia / Pamiela, 2016

Irainka ikasia Roberto Moso / El Correo, 2017-10-16

Asko dira bai. Arantxa Urretabizkaiak eta bere azken eleberriko zenbait protagonistek bidean ikasiak. Ikasi dute, batik bat, ezer gutxi balio duela justiziak zure alde epaitzeak, zure ordezkari politiko gehienen eta herritar askoren iritzia kontrakoa baldin bada.

Ikasi dute “tradizioa” deiturikoa, eskubideen gainetik koka daitekeela, eta, alde onean, arrazoia zure alde egonez gero eta zure jarrerari tinko eusten badiozu, azkenean jende askoren errespetua irabaziko duzula eta belaunaldi berrien esker ona ere bai; denbora zure alde azalduko baita.

Izan duten ikasgaien artean, dudarik ez, euren herrikide frankoren jokaera oldarkor eta iraingarria ere badago: “Puta, zorra bigotuda, española. Beti erdaraz, euskaldun zintzoak ez baitu euskarazko hitz zikinekin ahoa orbantzen, nahiago baitu kasu honetan gaztelania erabili”.

Urtez urte, zenbait herritarren mespretxu eta irainak jaso beharko dituzula jakitea ez da, hain zuzen, gustuko platera izango. Izan ere, irainak eta hitz gordinak nagusitu dira, gaur egun, eguneroko bizitzan. Ohikoak dira parlamentuetan, hainbat telebista eztabaidatan, eta sare sozialetan. Facebook, twitter edo egunkarietako iruzkinetan, ezkutuan dabiltza ehunka zirikatzaile, second life tamalgarri batean. Katalunian egun hauetan kazetaritza lanetan jardun dutenek ondo baino hobeto dakite.

Irainek beste garai batzuetan zuten indarra galdu dute. Iraganean horrelakoak goizaldeko dueluetan amaitzen ziren eta laido baten saria heriotza bera izan zitekeen. Gaur, ordea, dohain banatzen dira hobenak, nahiz Arantxak ederki azaltzen duenez, askotan irainak iraintzailearen beraren erretratu diren: “Inor gutxik izango du kalean ahoz gora iraindua izateko ohitura. Inor gutxi dago horretarako prestatua. Iraintzaileak ere ez du seguru asko ohitura hori, baina ekintzek frogatzen dute hobekiago egokitzen dela iraintzailea egoera berrira, berak sortua delako egoera hori, berak aukeratu duelako ekintza. Iraintzen duenak uste du, iraindua mintzeko ahalmenaz gain, iraindua umiltzeko boterea ere baduela. Kalean, zuk ezagutzen ez duzun gizon gazte batek puta esaten badizu, ez da atsegina, noski. Baina irain berak zure semearen edo bikotekidearen ahotan eragin desberdina luke. Semearenak umilduko zintuzke, kaleko gaztearenak, agian ez. Lastima ere senti dezakezu iraintzailearekiko. Irainaren ezpatak bi aho ditu, eta bigarrenak iraintzailea zauritzen du”.

Oso berri ontzat hartu dut nik Arantxaren Euskadi Saria. Bidean Ikasia, berak azaldu duenez, ez da kronika bat, ezta entsegu hutsa ere. Berak iraganean ezagutu dituen zenbait egiazko esperientziaren “destilazioa” egin ondoren, hoberen egiten dakiena egin du: literatura. Gure gizartearen kontraesanak ispilu aurrean ipintzen dituen literatura, oraindik irtenbiderik gabe jarraitzen duen arazo bat ezbaian jarriz, “gure arteko arazoa baita, inongo kanpotarri errua bota ezin diogun arazo bat”. Autoreak ezustean hartu zuen sariaren berria. Berak esan duenez, ukitzen duen gaiarengatik, hain zuzen, ez zuen espero aurten saria emango ziotenik.

Bidean ikasia liburuan irainak, injustiziak, gaizki esanak, umiliazioak, eta kolpeak birziklatu dira. Gezurra badirudi ere, eragileen kontrako goi mailako literatura bihurtu dira.