susa | literaturaren zubitegia | literatur emailuak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | euskarari ekarriak

« Hobe, ez hilen izenean | Ispiluak »

Azken afaria / Xabier Montoia / Susa, 2013

Azukrerik gabeko ‘errelatoa’ Hasier Rekondo / Berria, 2013-12-22

Literaturaren eta filosofiaren arteko mugak zehaztean, Iris Murdoch nobelagile eta pentsalari irlandarraren aburuz, idazleak nahita uzten ditu espazioak irakurleak parte har dezan; pentsalariak, ordea, ez du inongo espaziorik utzi behar. Xabier Montoiaren Azken afaria-k (Susa, 2013) espazio gutxi uzten die bere pertsonaiei, gatazkaren gordinak aginduta bada ere. Eleberri “garden” baten aurrean gaude: egun urrun dirudien XXI. mende hasierako Euskal Herriaren gaineko erradiografia sozio-politiko lazgarria, azukrerik gabekoa, ondu du egileak larregizko artifizio literariorik gabe, kronika-kazetaritzaren osagaiak erabilita zenbaitzuetan.

Alderdiak eta ideiak legez kanpo uzten zireneko garaiak, torturak politikaren egunero tresna gisa erabiltzen ziren sasoiak, “Y” taldeen kontrako polizia operazioen denbora gotortuak, eskuin eta ezker abertzaleen arteko eguneroko liskarrak eta kontraesanak; Montoiak testigantza zuzena eman nahi du, teknika narratibo ezberdinen bidez eman ere. Narratzaile orojakile eta iritzi-emailea tarteko delarik zenbaitzuetan, historiaren pisua jasan ezin duten pertsonaien ahotik beste batzuetan. Bere aurreko lanetan erabilitako gaiak agertzen zaizkigu azken entrega honetan ere: traizioa (irudikatutakoa zein benetakoa kasu honetan), mendekua hartzeko grina, gainbehera pertsonala eta soziala, infernurako bide geldiezina.

Montoiaren pertsonaiek euren rolak jokatzen dituzte, nobeletan egin ohi duten gisara, baina irakurleari helarazi nahi zaion mezu moralaren pisuak berebiziko garrantzia du, narrazioaren zenbait pasartetan larregizkoa nire iritziz. Liburua lau azpiataletan banandurik dago: Bazkaria, Gaua, Gauaren gaua eta Afaria. Sarrera eta epilogoa erregistro antzekoetan idatzita daude, bazkari aurrean euskaldunok erabili ohi ditugun elkarrizketa topikoez eta digresiboez ehundutako aurkezpen soziala dugu lehena. Deustuko Unibertsitate garaietatik ezagutzen diren lau gizonezko Bilboko txoko batean —euskaldunon arkadia erreala— bildu dira: sukalde kontuak, gizonen arteko elkarrizketa digresiboak, iraganean eraikitako ametsak hondar bihurtzen direnekoa, Athletic, saloiko politika, sexu ttanttak… Euren arteko kontraesanak agerikoak diren arren (bitxia egin zait Salaberria idazle ospetsuaren rola) jaki gozagarriez eraikitako burbuilan bizi dira.

Gauean, berriz, gauzek okerrera egingo dute eta “txoko-paradisua” amesgaizto bihurtuko da lau lagun haietako baten semea ertzainek gauez atxilotu ostean. Bigarren atal hau “politikoena” da eta erritmo aldetik azkarrena: atxiloketa, kartzela, ideologia ezberdinetako atxilotuen gurasoen arteko liskarrak, damuak eta salaketak, epaiketak, gezurrak… Kronikaren osagaiak profitatuz ematen du horren berri egileak, euskaldunon gomutan aski jorratua den “errelatoaren” kontaketa. Semea atxilo duen Felix Goñiren aldaera psikologikoa eta ideologikoa nabarmen gailentzen zaio kronika historikoari.

Baina, ezbairik gabe, Gauaren gaua da liburuaren atalik sakonena, hunkigarriena eta ederrena. Drama azkendu ostean, Felix Goñi bere emazte Begoñari zuzentzen zaio gainbehera fisiko eta moralaren berri emateko trantzean murgilduta; bakarrizketa horrek literatura handiaren pisua du. Hamlet-en aztarna lausoak agerikoak dira: “Bakarrik / Biluzik / Semea lurraren azpian bezala / Biluzik”. Nobelaren erregistroa aldatzeko gaitasun fina erakusten du Montoiak atal horretan. Azken afarian, epilogoan, zaila da zerbait gehiago eranstea dena esanda dagoenean, afari oparo baten osteko txokorraren kearen atzean desagertzea hobe.