« Neskazale gazte baten balentriak | Euskararen auziaz »
Narraztien mintzoa / Xabier Montoia / Susa, 1988
“Sugegorri, bandera urduri” Edorta Jimenez / Egin, 1988-12-01
Uda alderantz agertzen dira narraztiak eta Montoiaren Narraztien mintzoa hau ere udako sargoripean datorkigu. Narraztien gaitasuna da, baita, azalez aldatzea. Lehenago fotokopietan ezagutu dudan lan honek beste zerbat eragin dit Susa ren eskutik Joxean Muñozek sortu dion azalaz jantzita ikustean. Horregatik ote den ala zer, hobetsi egin dut liburua, ze aurreko Likantropo harekin nahiko liluratuta geratu nintzenez ni, zaila egin zait honetan datozen aldaketak onartzea. Irakurketaz irakurketa inposatu zait liburua; zaila denik esan gura gabe honek.
Diodan, hasteko, harako kritiko harek behin esaten zidana hura, poetak poetika behar duela eta liburuak trinkotasuna eta unitate legez osatuak behar zirela, egia baldin bada, poeta agertu zaigula Montoia oraingo honetan ere, baldintza biak betetzen bait ditu.
Lehen eta azken poema irakurri eta egitasmo argiaren eraginpean gauzaturiko lana denaz konturatzen gara. Gainera, liburuan zehar tonuari eusten jakin du idazleak, halako trinkotasuna emanez lanari. Trinkotasuna, jakina, ez datza tonu nahiz egitura hutsean. Bestelako faktore batek ere baldintzatzen du dena, poetikak alegia.
Liburua irekitzen duen poemaren izena “Poetika” da. Ez dago zalantzarik. Poetika du Montoiak, poema horretan adierazita ezezik liburuz liburu eta lerroz lerro landua; nahikotxo ausnartua, ze ez daude hasi berriaren “harrikada” liburuaren aurrean, bere berea duen bidea egiten ari den poetaren hirugarren lan argitaratuaren aurrean baino.
Leku edo zeregin berezia betetzen dute animaliek poetika horretan. Bestiario txikia osatu zuen Likantropo haretan eta beste bat osatu digu oraingoan ere, joera hori nondik datorkion argitzerik berak ere ez omen duelarik. Berdin digu. Efektiboa da animalien agerrera. Aurreragokoaren aldean badago aldaketarik baina. Tonu beltza aukeratu zuen bigarren liburuan Montoia, liburuko giroa ere literariogoa zen bitartean. Oraingoan, aldiz, tonu ironikoagora jo du, bestea zeharo baztertu barik aitzitik. Interlokutorea hurbilago dago oraingoan, berriketakoagoa da hizkera, liburuko orrialdeetan bitxi poetikoak aurkitzen badira ere, “sugegorri, bandera urduri”. Hala ere, ez du gorroto eta amurru ikutua galdu, ironia egilearentzat berarentzat ere terapeutikoagoa delakoan nagoen arren. Hortxe daude, lekuko, aurreragoko Montoia gogorarazten diguten poema laburrak Ohitura izenekoa, esaterako.
Labur ala luze esan, flasha ala kaina, poemaren fuuntzioaren arabera azter daiteke hor egiten den aukera. Ez dut kasualitatea denik uste; tonu aldaketari dagokion egokipena baino, poema luzeagoak idatzi ditu oraingoan, aurrera pausu ederra emanez. Poema luzeek lan itzela eskatzen dute eta, huts egitearen arriskutik hurbilago sortzen dira. Halakoen arkitektura musika pieza luzeena da, poemaren barne-loturak sendo eraikitzea eskatzen du, tentsioa galduko ez bada behintzat. Ez da apostu makala izan.
Apostua da baita Montoiak proposatzen dituen lexikoa eta irudiak. Animaliekin batera hortxe ageri zaizkigu androiedeak eta beste, esate baterako, kohete hori beste gehintsuak edo guztiak baino arinago datorrela erakutsiz. Bidaiarako hitzak ere aukeratuak dira, liburuz liburu lexiko zabalago, malguago eta kromatikoagoa erabiltzen du eta. Dena den, ez da nire zeregina halakoetan sartzea, gozatzea baino. Taxonomistak ditu museoak, betaurrekodun pizti honen autopsia egiteko, darion errai-erre usainak atzeraka eragin ezik halakoei. Nik neuk badut udarako euskal liburua.
Zuzi iraxegia
Amaia Alvarez Uria
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
O.ten gaztaroa neurtitzetan
Arnaud Oihenart
Gorka Bereziartua Mitxelena
Ez-izan
Jon K. Sanchez
Aiora Sampedro
Pleibak
Miren Amuriza
Jon Jimenez
Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien
Asier Urkiza
Oroi garen oro
Beatriz Chivite
Nagore Fernandez
Jakintzaren arbola
Pio Baroja
Aritz Galarraga
Antropozenoaren nostalgia
Patxi Iturregi
Hasier Rekondo
Francesco Pasqualeren bosgarren arima
Unai Elorriaga
Mikel Asurmendi
Baden Verboten
Iker Aranberri
Paloma Rodriguez-Miñambres
Ezer ez dago utzi nuen lekuan
Itziar Otegi
Mikel Asurmendi
Dolu-egunerokoa
Roland Barthes
Asier Urkiza
Guardasol gorria
Lutxo Egia
Nagore Fernandez
Zero
Aitor Zuberogoitia
Jon Jimenez