kritiken hemeroteka

8.196 kritika

« | »

Haragiaren gauak eta egunak / Joan Mari Irigoien / Elkar, 2009

Gotorleku higakorra Bixente Serrano Izko / Berria, 2009-12-06

Joan Mari Irigoienek Orbetarrak trilogia anbiziotsuaren bigarren emaitza eskaini digu Haragiaren gauak eta egunak bertze eleberri mardul honetan.

Nazario Orbek eraikia du bere jauregia, enpresa mundukoa eta etxekoa. Ongi gotorturik, printzipio ideologiko, kultural, moral eta erlijioso trinkoekin: monarkikoa, espainiar nazionalista, katoliko integrista, hierarkikoa, ordena mugiezinekoa. Seme-alabak hezi eta bezatu nahi ditu, orbetar mundua betikotu guran. Dena, XX. mendeko lehen lau hamarraldietan, Canovasen sistema zurrun hura bere agonia luzeko ajeek jota ahultzen hasi zenetik, Francoren gerra arte, zerotik hasi Ordena Berria, granitozkoa basamortu batean, inposatzen hasi zen arte. Baina Errestaurazio sistema hari munstroak jaio zitzaizkion bezala, hala nola errepublikazaletasuna, laikotasun eta antiklerikalismoa, sozialismoa, anarkismoa, nazionalismo berriak…, holaxe jaioko zaio munstro bat Orbe-Aldasoro senar-emazteari ere, familiaren ordena zurruna kolokan jarriko duena. Seme-alaben haurtzaroa, nerabezaroa eta heldutasunaren sarrera marraztu ditu egileak eleberri honetan. Belaunaldi berriko aleen ikerketa psikologikoari ekin dio, garaiko gizartearenari baino gehiago, baina honen isla dugu orbetar seme-alabena.

Narrazioaren garapena, Joan Mari Irigoienen aspalditik honako estilokoa eta bere betiko sinbolo-giltza dualisten jokoaren barnekoa —ura/sua, airea/lurra, eguna/gaua, argia/iluna, eguzkia/ilargia…— pertsonaien karakterologian, hain nobelagintza berezia, ikerketa sakonagoa mereziko lukeena, jorratzera eraman dutena; gure gaurko letretako paisaiatik urrun agertzen zaigu. Egilearen perfektutasun grina, trilogiako lehen emanaldian jada komentatu nuena, berriro ere honetan: aurretik geometrikoki diseinaturik, bai pertsonaiak, haien psikologia, haien keinuak eta ekintzak, bai gertaerak, haien zergatiak, haien segida-kateak eta ondorioak. Ez dago narrazio-ekonomiaren legerik kontalari honen estiloan.

Sarri errepikatzen du balizko egoera bat: ezkutuko kamera bat eszenak erregistratzen ariko balitz bezala. Kamera horrek solaskideen zimur bakoitzaren mugimenduari, begien dirdirari, aurpegi kolore-ñabarduren aldakuntzei, ikusle arruntontzat antzemanezinak diren seinalerik ñimiñoenei erreparatzen die, eta irakurleari azaldu egileak. Fotograma finkoen segida baten antza, non, uneko protagonistak erranaldi bakarra ahoskatu orduko, argazkien oin ohar astitsuetan egileak azaltzen digun zer bertze ideiak edo erreakzioak izan zitzakeen, baldin eta ez balitz gertatu hau edo hura… Eta sintaxi konplexuetako paragrafo luzeetan —ez, aldiz, irakurgaitzak, inondik ere—, digresio anitz, gidoien artean txertaturik, luzeak ere sarri, mikroskopio baten begi azpian jarri nahian bezala azkeneko hitza edo erramoldea, hauen barne-barneko erraiak eta erranahiak ikusarazteko irakurleari.

Hitzen ekonomiarik, aurrezkirik ez, Irigoienen estiloan. Baina ezta ere hitz jario hutsalik, erran nahi baita idazleak gauza guztiak adierazi nahi dizkigula eta helburu jakin horri egokitzen zaiola bere idazkera patxadatsua. Halako moldez non oso gutxitan deritzodan hitz edo erramolde bat sobera dagoenik. Zirt edo zarteko perpausak eta sintaxi-joko sinpleak nagusi direneko gure gaurko narraziogintzan, gozamen ederra da bertze estilo honetan eta haren erritmoan murgiltzea ere: ideiak edo inpresio konplexuak kateatzerakoan euskarak eskaintzen duen hainbat erresistentzia sintaktiko bezatzeko ahaleginean, garaile ateratzen da, goxo-goxo atera ere, gure idazlea, Axular berean bezala.

Azken kritikak

Maskara baten aitortza
Yukio Mishima

Ibai Atutxa Ordeñana

Emakume gaiztoak
Marilar Aleixandre

Jon Jimenez

Baserria (h)uz(s)ten
Oskar Gaztelu Bilbao

Maddi Galdos Areta

Animalia domestikoak
Esti Martinez

Irati Majuelo

Ni ez naiz hamalau
Karlos Linazasoro

Hasier Rekondo

Ura saltoka
Juan Kruz Igerabide

Jon Martin-Etxebeste

Oso latza izan da
Xabier Mendiguren Elizegi

Mikel Asurmendi

Su festak
Jon Urzelai Urbieta

Jon Jimenez

Azpimarrak
Nerea Balda

Paloma Rodriguez-Miñambres

Su festak
Jon Urzelai Urbieta

Eneko Barberena

Arrain hezur bat eztarrian
Olatz Mitxelena

Ibon Egaña

Lurraz beste
Garazi Arrula Ruiz

Mikel Asurmendi

Cayo Hueso
Oihane Amantegi Uriarte

Jon Jimenez

Cayo Hueso
Oihane Amantegi Uriarte

Mikel Asurmendi

Artxiboa

2023(e)ko iraila

2023(e)ko abuztua

2023(e)ko uztaila

2023(e)ko ekaina

2023(e)ko maiatza

2023(e)ko apirila

2023(e)ko martxoa

2023(e)ko otsaila

2023(e)ko urtarrila

2022(e)ko abendua

2022(e)ko azaroa

2022(e)ko urria

Hedabideak