« Ihesaldi | Suminaren estrategia »
Iragaitzaz --ilunbistan-- / Pello Lizarralde / Erein, 2008
Galapagoak jotako ardiak Aritz Galarraga / Gara, 2008-09-13
Kamioilari bat hilik agertu da bere kamioiaren azpian, eta irakurleak ez daki nor den, nora zihoan, nola hil den ere. Ezer gutxi daki. Ozta-ozta du heldulekurik, eta aurrera egin behar, hala ere. Hortik abiatzen da Pello Lizarralderen azken eleberria, izenburutik beretik anbiguotasunerako eta, ondorioz, iradokizunerako joera azaltzen duena: “ilunbistan” hori, tira, gutxi-asko intui dezakegu nondik nora joan daitekeen, baina ez dakigu “iragaitza” hitza zein adieratan ulertu behar dugun, deklinabide instrumentala behar duen izan edota izenondo. Ez dakigu eta guk geuk erabaki behar dugu, narrazioak eskaintzen dizkigun arrasto bakanak baliatuz, jakina. “Zer etorriko den eta zer egin behar den ez dakigunean, erabaki egin behar dugu”, esan zuen beste hark, eta norbaitek helduleku eskasia hori kalterako ulertu badu ere, horrexetan datza liburuaren bertuterik behinena: lanerako trapuak jantzi, gerrikoa estutu eta irakurleak egin beharko duela lan, idazleak uzten dituen hutsuneak oro ahal duen moduan betetzeko. Hemen zehaztapen gutxienekoak ematen baitira, erreferentzia justuak, kontakizun hari ia ikusezin bat.
Horrek guztiak markatuko dizkigu liburuaren eitearen gainekoak: deskribapen luze eta zabalak, elkarrizketa labur gutxi batzuk, pertsonaien barne-gogoetarik batere. Lagin argigarria da 46. orrialdeko azken paragrafoa: “asfaltoaren bestaldeko muino marraskatuan gorri bizia da lurraren tonua eta beltzak hegaletako zulo ugarien sarrerak. Aire aratzean barrena uso saldo bat dabil hegan, transformadore-etxola erori baten inguruan (…) Hotzak dira mortutik datozkien boladak, hotza lumadi harrotuaren azpiko urruma”. Hala, paisaiak (naturak batzuetan, zibilizazioak besteetan) hartzen duen garrantzia handia nabarmendu behar da, pertsonaien barne zerak laguntzeko, narrazioak aurrera egiteko, liburuaren ikuspegia osatzeko. Eta tonu gris samarra gailendu zaio kontakizunari, erauntsia lehertu aurrekoaren antzekoa, deserosotasun puntu batekin, oro har: “burua altxatu du eta une horretan ordoki mortuko zeru zati bat ikusi du eta haren argipean euri tantak dilindan lur gaineko landare ihartuen zurtoinetan”. Beste adibidetxo bat, eta barka otordua egin berritan bazaudete: “komuneko egurasgarriaren kiratsa aditu du lehenik emakumeak. Gero, nahasirik, zigarroen kea eta behin eta berriz berotutako olioarena”. Pertsonaiak eurak ere ildo bertsuan marrazturik daude, Martin protagonistarekin hasi eta pasatu baino egiten ez den azken morroiarekin bukatu arte. Pentsa, bi irribarre baino ez dira egiten liburu osoan zehar. Eta dena lurralde aseptiko batean zehar, erreferentzia geografikorik (erreal edo fikziozko) gabe ia: “tenore horretan hegoalderako autobus bat gelditzen dela arratsero”.
Baina hara non, eta pare bat zertzeladarekin, irakurleak hamaika hitzen artean aurki ditzakeenak baino hamaika kontu gehiago aurkituko dituen. Martin eta Inazioren arteko solasean, adibidez, ia ezer esan gabe zenbat esaten den, zahartzaroaren txerrikeriaz, baina baita gurean hain ohikoak diren elkarrizketa horiez ere, hitzak urri eta keinuak ere, sobera ez. Irribarreak bi, baina konparazio bakarra harrapatu dut liburu osoan zehar, El Coplillas-en ahotik ateratakoa: “askori galapagoak jotako ardiei bezala gertatzen zaiek (…) egun batetik bestera, tristatzen hasten dituk, eta, halaxe, egunetik egunera tristeago, eta halako batean … adios”. Eta konturatu gabe, zeinen zorrotz deskribatu dituen Lizarralderen pertsonaiok, eta liburu oso baten gogoa.
Zuzi iraxegia
Amaia Alvarez Uria
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
O.ten gaztaroa neurtitzetan
Arnaud Oihenart
Gorka Bereziartua Mitxelena
Ez-izan
Jon K. Sanchez
Aiora Sampedro
Pleibak
Miren Amuriza
Jon Jimenez
Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien
Asier Urkiza
Oroi garen oro
Beatriz Chivite
Nagore Fernandez
Jakintzaren arbola
Pio Baroja
Aritz Galarraga
Antropozenoaren nostalgia
Patxi Iturregi
Hasier Rekondo
Francesco Pasqualeren bosgarren arima
Unai Elorriaga
Mikel Asurmendi
Baden Verboten
Iker Aranberri
Paloma Rodriguez-Miñambres
Ezer ez dago utzi nuen lekuan
Itziar Otegi
Mikel Asurmendi
Dolu-egunerokoa
Roland Barthes
Asier Urkiza
Guardasol gorria
Lutxo Egia
Nagore Fernandez
Zero
Aitor Zuberogoitia
Jon Jimenez