kritiken hemeroteka

8.528 kritika

« | »

Iragaitzaz --ilunbistan-- / Pello Lizarralde / Erein, 2008

Galapagoak jotako ardiak Aritz Galarraga / Gara, 2008-09-13

Kamioilari bat hilik agertu da bere kamioiaren azpian, eta irakurleak ez daki nor den, nora zihoan, nola hil den ere. Ezer gutxi daki. Ozta-ozta du heldulekurik, eta aurrera egin behar, hala ere. Hortik abiatzen da Pello Lizarralderen azken eleberria, izenburutik beretik anbiguotasunerako eta, ondorioz, iradokizunerako joera azaltzen duena: “ilunbistan” hori, tira, gutxi-asko intui dezakegu nondik nora joan daitekeen, baina ez dakigu “iragaitza” hitza zein adieratan ulertu behar dugun, deklinabide instrumentala behar duen izan edota izenondo. Ez dakigu eta guk geuk erabaki behar dugu, narrazioak eskaintzen dizkigun arrasto bakanak baliatuz, jakina. “Zer etorriko den eta zer egin behar den ez dakigunean, erabaki egin behar dugu”, esan zuen beste hark, eta norbaitek helduleku eskasia hori kalterako ulertu badu ere, horrexetan datza liburuaren bertuterik behinena: lanerako trapuak jantzi, gerrikoa estutu eta irakurleak egin beharko duela lan, idazleak uzten dituen hutsuneak oro ahal duen moduan betetzeko. Hemen zehaztapen gutxienekoak ematen baitira, erreferentzia justuak, kontakizun hari ia ikusezin bat.

Horrek guztiak markatuko dizkigu liburuaren eitearen gainekoak: deskribapen luze eta zabalak, elkarrizketa labur gutxi batzuk, pertsonaien barne-gogoetarik batere. Lagin argigarria da 46. orrialdeko azken paragrafoa: “asfaltoaren bestaldeko muino marraskatuan gorri bizia da lurraren tonua eta beltzak hegaletako zulo ugarien sarrerak. Aire aratzean barrena uso saldo bat dabil hegan, transformadore-etxola erori baten inguruan (…) Hotzak dira mortutik datozkien boladak, hotza lumadi harrotuaren azpiko urruma”. Hala, paisaiak (naturak batzuetan, zibilizazioak besteetan) hartzen duen garrantzia handia nabarmendu behar da, pertsonaien barne zerak laguntzeko, narrazioak aurrera egiteko, liburuaren ikuspegia osatzeko. Eta tonu gris samarra gailendu zaio kontakizunari, erauntsia lehertu aurrekoaren antzekoa, deserosotasun puntu batekin, oro har: “burua altxatu du eta une horretan ordoki mortuko zeru zati bat ikusi du eta haren argipean euri tantak dilindan lur gaineko landare ihartuen zurtoinetan”. Beste adibidetxo bat, eta barka otordua egin berritan bazaudete: “komuneko egurasgarriaren kiratsa aditu du lehenik emakumeak. Gero, nahasirik, zigarroen kea eta behin eta berriz berotutako olioarena”. Pertsonaiak eurak ere ildo bertsuan marrazturik daude, Martin protagonistarekin hasi eta pasatu baino egiten ez den azken morroiarekin bukatu arte. Pentsa, bi irribarre baino ez dira egiten liburu osoan zehar. Eta dena lurralde aseptiko batean zehar, erreferentzia geografikorik (erreal edo fikziozko) gabe ia: “tenore horretan hegoalderako autobus bat gelditzen dela arratsero”.

Baina hara non, eta pare bat zertzeladarekin, irakurleak hamaika hitzen artean aurki ditzakeenak baino hamaika kontu gehiago aurkituko dituen. Martin eta Inazioren arteko solasean, adibidez, ia ezer esan gabe zenbat esaten den, zahartzaroaren txerrikeriaz, baina baita gurean hain ohikoak diren elkarrizketa horiez ere, hitzak urri eta keinuak ere, sobera ez. Irribarreak bi, baina konparazio bakarra harrapatu dut liburu osoan zehar, El Coplillas-en ahotik ateratakoa: “askori galapagoak jotako ardiei bezala gertatzen zaiek (…) egun batetik bestera, tristatzen hasten dituk, eta, halaxe, egunetik egunera tristeago, eta halako batean … adios”. Eta konturatu gabe, zeinen zorrotz deskribatu dituen Lizarralderen pertsonaiok, eta liburu oso baten gogoa.

Azken kritikak

Izena eta izana
Jon Gerediaga

Asier Urkiza

Amok
Stefan Zweig

Nagore Fernandez

Auzo madarikatua
Felix Urabayen

Jon Jimenez

Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell

Amaia Alvarez Uria

Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga

Joxe Aldasoro

Bisita
Mikel Pagadi

Mikel Asurmendi

Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell

Asier Urkiza

Eresia
Goiatz Labandibar

Nagore Fernandez

Carmilla
Joseph Sheridan Le Fanu

Paloma Rodriguez-Miñambres

Borrero txiki bat
Xabier Mendiguren

Mikel Asurmendi

Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain

Jon Jimenez

Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Profilak (Mugetan barrena)
Amaia Iturbide

Paloma Rodriguez-Miñambres

Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga

Mikel Asurmendi

Artxiboa

2025(e)ko ekaina

2025(e)ko maiatza

2025(e)ko apirila

2025(e)ko martxoa

2025(e)ko otsaila

2025(e)ko urtarrila

2024(e)ko abendua

2024(e)ko azaroa

2024(e)ko urria

2024(e)ko iraila

2024(e)ko abuztua

2024(e)ko uztaila

Hedabideak