kritiken hemeroteka

8.121 kritika

Azken kritikak

« | »

XX. mendeko poesia kalerak / J. A. Artze / Susa, 2000

Besapeko kaiera Arantza Etxebarria / Idatz & Mintz, 2001-10

Lehenengoz natortzue poesia liburu bategaz, izan be —aitortuko dot—, poesiaren bildur naz, adituko ez ete dodan bildur. Halan da be, idazle entzutetsu baten liburua topan eta aurrera jo dot. Eta ez jata damutu, ez horixe, XX. mendeko poema kaierak irakurtzea XXI. mendearen atarian XX. mendeko poesi lanak bilduta jatorkuz, J. A Artzek idatziko liburuetako hautaketa ederrean. Nik besapeko kaiera dala dinot, eta ez batetik beatera eroateko txikerra dalako bakarrik, poemok edonon gozetako modukoak direalako baino. Liburu hau apurka-apurka irakurtekoa dala uste dot, ez dala hasi eta amaitu irakurri behar, egiatan, epe eta estilo askotako poemak biltzen ditualako. 36 lan guztira, Koldo Izagirreren sarrera eta bibliografia eta diskografia alde batera utzita. Hori guztiori kontuan hartuta, liburua, txikitasunean handi dala ohartuko zara, poemarik ezagunenetakoak batzeaz aparte, bestetariko informazino asko be emoten dau eta.

Kaiera honetara epe eta estilo askotako poemak biltzen direala esan dot. la poema guztien oinean, zein urtetakoak direan ageri da eta, batzutan, nork abestu dauzen. Sano ezagunak dira, berbarako, “Txoriak txori” eta “Maite ditut maite”, biak be Mikel Laboak lau haizetara zabalduak. 36 poema horietatik gehienak, Ortzia lurrez, lurra izarrez (1994) liburukoak dira, eta nire eretxian, hori ez da kasualidadea.

Literatur ibilbidea

Isturitzetik Tolosan barru… (1969) liburuan, J. A. Artzek bide barriak irekitzen dauz. Juan San Martinen berbetan, “konkrezioa, plastizidade, fonetika, ritmoa erabiltzen ditu adierazpen osoagoa lortzearren”. Liburu horretako poema esanguratsuak sartu dira kaiera honetan, ham justu be, “Lanalanalana” eta “Makinatalana”: makinak gizakia murrizten dauala agertzen da hoskidetasuna, hitzen hurrenkera… kontuan hartuta.

… Laino guzien azpitik… (1973) eta …eta sasi guztien gainetik… (1973), liburu biak, Zumetaren irudiakaz batera argitaratu ziran, eta testua eta irudia estu-estutik lotuta dagoz. Horrexegaitik ez dira sartu kaiera honetan poema banaka batzuk baino, irudiak alde batera utzi direalako, eta poema gehienak koxo lotuko zirealako imdien faltan.

…Bide bazterrean hi eta ni kantari… (1979) bene-benetako esperimentazinoa da. Liburu honen erakusgarri, esku artean dogun honetan, hiru poema ageri jakuz. Irakurleari lan egitea eskatzen deutsoe, berak osatu behar dauz-eta poemotan falta direan testuak. Zenbakiakaz be esperimetazinoak egiten dauz Artzek, zenbakioi be musikalidadea atara gura deutselako. Berben eta zenbakien irudiak dira.

Ortzia lorez lurra izarrez (1987) liburukoak dira hemengo testu gehienak. Eta lehen be esan dot, nire eretxian, hori ez dala kasualidadea. Liburu mardula da hori eta danerik jasoten dan: sententzia laburrak, poema luzeak… Liburu honetan berbaz baliatzen da irudiaz baino gehiago, aldea deko aurreko liburuakaz alderatu ezkero. Horrexegaitik emoten dan joko gehien holango bilduma bat egiteko. Liburu honetakoak dira, ulerbidez, “Bi punturen artean” sententzia laburra eta “Gauero itzaltzen da” aurkakoen arteko olgetea.

Le monde est un un grand homme et l’homme un petit monde (1994) eta Mundua gizonarentzat egina da, bain ez gizona munduarentzat (1998) liburukoak dira beste poemak, aurrekoen haritik doazenak baina barritzaileak honeek be, esaterako: pertsona batzuek alkarregaz berba egiten dabe eta bakotxaren berbetea hizkera modu bategaz markatuta dator (“Bat gara guztiok, ez larmmintzez, bai bihotzez”).

Horrenbestez, esango dot liburu fina dala hau, gusto handikoa, dotorea. Erritmoa, soinua, ikusmena uztartzen dauz, baina irudimena da jaun eta jabe. Poesia esperimentalaz gozetako aukera ezin hobea. J. A. Artzeren berbak erabiliko dodaz amaitzeko, esku arteko hau hobeto aditzen lagunduko deuskuelakoan: “Poesiak ederra izan behar du azalez eta barrean edukia, esanahia gorde (…)”.

Azken kritikak

Alaska
Castillo Suarez

Irati Majuelo

Poesia bizitzeko eta sentitzeko modua da
Karmele Igartua

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Pantailen garaipena
Iñigo Martinez Peña

Jon Martin-Etxebeste

Axularren gerizapean
Kepa Altonaga

Asier Urkiza

Emakume bat
Annie Ernaux

Nagore Fernandez

Atsoa
Victor Catala

Joxe Aldasoro

Arrain hezur bat eztarrian
Olatz Mitxelena

Jon Martin-Etxebeste

Lur gainean, itzal azpian
Leire Milikua Larramendi

Irati Majuelo

Gu gabe ere
Itziar Ugarte Irizar

Mikel Asurmendi

Alaska
Castillo Suarez

Jon Martin-Etxebeste

Alaska
Castillo Suarez

Maddi Galdos Areta

Puskak
Irene Pujadas

Asier Urkiza

Norberak maite duena
Miren Billelabeitia

Nagore Fernandez

Beirazko kanpaia
Sylvia Plath

Hasier Rekondo

Artxiboa

2023(e)ko martxoa

2023(e)ko otsaila

2023(e)ko urtarrila

2022(e)ko abendua

2022(e)ko azaroa

2022(e)ko urria

2022(e)ko iraila

2022(e)ko uztaila

2022(e)ko ekaina

2022(e)ko maiatza

2022(e)ko apirila

2022(e)ko martxoa

Hedabideak