« Fabulagile ahaltsua | Agirre: bilutsik munduan barrena »
Elorri / Bitoriano Gandiaga / Jakin, 1989
Zuritasun arantzatsua Amaia Iturbide / Hegats, 1991-12
Bigarren argitaralpena izanagaitik ere, Bitoriano Gandiagaren “Elorri” aipatzea merezi duelakoan, berrirakurketa batean oinarritutako lerro hauek hona ekarri ditut. Mendatarraren erromesaldi poetikoan ostatu den esaldi bat dago, Juan Mari Lekuonak liburuaren epilogoan biltzen duena: “bizitza apala da, gogorra da, minbera da. Baina maitagarria ere bada”. Gauzak bere sinpletasunean dira; izenaren ostean izana dago. Eta euren mintzaira propioa dela medio, poematxootan Arantzazuko komentu kristalezkoa, adjetibo finez brodatua eraikitzen du. “Ardi”, “lore”, “mendi”, “arkaitz” bezalako hitzen barrua arakatu du poetak, hauek bait dira liburu honen gorputz espiritualaren elkarguneak (“Beti lurrezko to beti arimazko”, 50. orr.). Hizkuntzaren barrutik mintzo zaigu, ahots intimistaz.
Sinpletasunaren alorrekoa den beste kontzeptu bat txikitasunarena da. Inguru biluzi, garbi eta isilaren gunean, egilea haurtzarora itzuliz doa —poetak ez. bait dio ume izateari inoiz uzten, ez duelako lilura ezta garrantzi gutxiko arrazoiengaitik mintzeko gaitasuna galtzen—, begiak lasaitu egiten ditu eta kontenplazio mistikoan sartzen da, izadiarekiko hartueman gozoan. Izaditik gauza txikien, hala nola erle, txori, sasi edo belarraren inpresioak banan banan jasotzen ditu eta gertu dauzkan gauza txikiokin urrunetarainoko bidaia egiten du, sinbolo bihurtuz.
Izadiak gogoetak egiteko bidea opa dio. Geroan mantenduko duen gizatasunarekiko ardurak hemen du lehen urratsa:
“Gauzak, Jauna, pozik dagoz,
baina gizonak min dira.
Nire arima tristeki dago
izadiari begira.”
Gandiagarentzat “gizona” oinarrizko hitza da. Elorria gizonaren bizitzaren sinboloa da. Existentzialismoarekiko kezka ere agertzen du. Salbatore Mitxelenak “Arantzazuko euskal poeman”-n (1949) kimatutako existentzialismoak Gandiagarengan izan du jarraibidea, baina ñabardura desberdinez. Lehenengoak, kantu zaharreko poemario epiko lirikoan, santutegiaren kanpo historia kontatzen digu eta paraleloki bame historia, euskal herri xehefededunarena, tonu epiko-handitsuz. Bigarrenean ez dago horrelakorik, zerbait airezkoa, ametsezkoa da uzten digun aztarna.
Gandiagarekin berehala identifikatzen dugun gaia, nahi eta ezinaren arteko borrokarena da, baina ez “Hiru gizon bakarka” eta “Denbora galdu alde”-n duen garraztasunaz. Oraingoan minak eta pozak elkarri egiten diote musu.
“Elorri” mami-azala ondo jositako soineko apala denez gero, leuntasunez tratatutako gaiei bizkaierazko soinu leuna dagokie, trikiti-koplez polito estilizatua. Baina gaiak anitzak direnez gero, euskal metrikak eskeintzen dituen molde desberdinetatik asko erabiltzen ditu: nolako edukia halako ahapaldia.
“Elorri”, koru gregorianoaren epeltasunez, barrua aberasten duen liburu horietako bat da, iragan ahala gelditzen denetakoa, non poesian askotan gertatzen den bezala, txoriaren hegalaldia txoria bera baino hunkigarriagoa den, non poesia zerbait gogozkoa dela entzun ahal dugun. Urte eta egoera jakin batzuetan idatzia egonagaitik ere, oraindik bere edertasun mehean dirauen liburu horietako bat da.
Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell
Asier Urkiza
Eresia
Goiatz Labandibar
Nagore Fernandez
Carmilla
Joseph Sheridan Le Fanu
Paloma Rodriguez-Miñambres
Borrero txiki bat
Xabier Mendiguren
Mikel Asurmendi
Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain
Jon Jimenez
Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Profilak (Mugetan barrena)
Amaia Iturbide
Paloma Rodriguez-Miñambres
Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga
Mikel Asurmendi
Iragan atergabea
Julen Belamuno
Asier Urkiza
Paziente isila
Alex Michaelides
Nagore Fernandez
Eromenaren laudorioa
Erasmo Rotterdamgoa
Aritz Galarraga
Coca-Cola bat zurekin
Beñat Sarasola
Mikel Asurmendi
Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga
Jon Jimenez
Amaieratik hasi
Naia Torrealdai Mandaluniz
Amaia Alvarez Uria