« Ijito nexka | Euskara bizitzaren kenkan »

Exkixu / Txillardegi / Elkar, 1988

Exkixu Dabid Zuazalde / Argia, 1988-06-26

Durango, liburua frango. Abendukoa bezainbatekoa izan ez bada ere, Udaberriko Azoka honetan ere kaleratu da mordoska polita. Denak batera ezin aipatu, eta asterik aste egingo dugu; gurekin etorri nahi baduzu…

Hasteko, agian eztabaidarik ez baina esames ugari bai sortuko duen liburua: Txillardegiren azkena. Aurreko nobelan Haizeaz bestaldetik zegoen zapigarren zeru hartatik jeitsi eta hona hemen: lur kiskali honetako errealitate gorri eta goria.

Behar bada gutxik aipatuko dutenez, liburuak burura ekarri digun gogoeta bat azaldu nahi genuke: Baroja; orain urte batzuk, asko ziren eredu barojiarreko nobela egin behar genukela ziotenak. Hementxe dute bat; protagonistaren ausartak, ekintzen bizitasunak eta pertsonaien ugariak adierazten digutenez. Ez nuke esango Txillardegik nahita egin duenik baina halaxe da. Nire kezka ordea: Baroja proposatzen zutenak gustora gertatuko ote dira lan horrekin?

Honez gero badakizu zertaz den nobela, ezta? Bestela esango dizugu: ETAn sartzen den gazte baten abentura eta kalenturak. Literatur lan gisa, bada, ez da hartarainokoa, eta ez dirudi egilaren asmoa hori zenik ere. Hori bai: gertakariak bizi-bizi igarotzen dira arin kontatuta, eta hori dela-eta benetan bizkor irakurri dugu, ia ziztu bizian.

Txillardegi idazle ez ezik politikoa ere bada, eta pentsatzekoa da asmo politikoren bat ere baduela liburuak, alegia, burruka armatuaren nolabaiteko epopeia egitea edo. Baliteke. Dena den ez du protagonista “ideal” eta “zoragarria” aukeratu, polemikoa baizik. Burruka mota horren kontra dihardutenek darabilten estereotipoaren ezaugarri guztiak dituen pertsonia, hain zuzen. Eta alde honetatik, beldur gara mesede kaxkarra ez ote zaion egingo goraipatu nahi zenari. Nolanahi ere den, ez da erraz epaitzen.

Bada azken puntu bat, punta atera beharrekoa. Ez al genuen euskara batuaren aitajaunetako bat bada Txillardegi? Hara bada, nor sartzen digun erdara mordoa eta euskalkietatik ez gutxi. Erdararena, jakina, errealismoaren amoreagatik: ezin jarriko du guardiazibil torturatzailea euskaraz hizketan! Arazo horiek euskal idazleek zehar estiloak erabiliz konpondu izan dute, baina ez da erraza asmatzen, ez horixe; kasu honetan gainera, “beharrezko” ez zen askotan ere sartu da erdara, aukera estilistikoa bailitzan ia ia. Euskalkiena ere naturaltasunagatik egin da, noski, baina iruditu zaigu egileak ez dituela hizkuntza idatziaren eta mintzatuaren arteko aldeak behar bezala bereizten (ad. baino idatziagatik hor irakurle askok baño esango du, horrela idatzi beharrik gabe).

Guzti honetan, ohi duenez, Txillardegik buruz baino bihotzez jokatu du; esanak esan, zinez, irakurtzea merezi duen liburua: “Exkixu”.