susa | literaturaren zubitegia | literatur emailuak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | euskarari ekarriak

« Josu Landak sobera gurin eman dio Mikel Hernandezi | “Etiopia”ren estiloaz oharrak »

Ipurtargi beltza / Josu Landa / Joxemi Zumalabe / Susa, 1983

“Ipurtargi beltza” Mak. / Argia, 1984-03-04

Josu Landa eta Josemi Zumalabek elkarrekin burutu duten liburua ezohizkoa dugu euskal letren (eta baita liburugintzaren) panoraman. Iaz sortu zen Susa Sailaren hirugarren liburu honek sorpresa bat gordetzen du horrialde bakoitzaren batean, izenburuak berak idarokitzen duen kontradizkioa eta arrarotasuna bait da liburuaren ondorioa.

Alde batetik gai finkatu baten inguruan aritzeak, gai baten inguruko bariazioen aurrean gaudela sentiarazten du. Baina guztia pintzelada txikiz burutua dago. Amodioa da gaia, eta amodio hori espresatzeko ipuinak, poemak eta marrazkiak erabili dituzte. Hala ere, amodioaren literatura eta marrazkigintza ilun batean aritu dira egileak, armonia orekan oinarritzen da, prezeski irakurlearengan desoreka edo ezustekoa sortzeko.

Agian mania hedatu batengatik izango da, baina badirudi “Ipurtargi Beltza”ren oinarria ipuinak direla. Josu Landak, laburki eta zuzenki eskeintzen dizkigun istorioak. Horrek estaltzen dizkigu begiak liburuaren beste bi elementuen aurrean: poemak eta marrazkiak.

Amodiozko marrazkiak

Josemi Zumalabe marrazkilari jostalari bat dugu, zenbait kasutan ironiaren bidetik abiatuz, bere marrazkiek daukaten kuttuntasuna galtzera iristen bada ere.

Hain zuzen, liburu honetan, bere marrazkien klasifikazio arbitrario bat egin daiteke: seksuzkoak, maitagarriak eta neutroak. Sailkapen honen lehen atalekoak dira helburua gutxien lortzen dutenak, topikoetatik hurbilegi bait dabil, horrek marrazkiaren tajuketari zipitzik kendu gabe, esan nahi da, ez dutela besteak bezainbat harritzen, liluratzen. Besteetan bait dauka Zumalabek bere terrenoa, trazoaren singletasunean, eszena bati indar maitagarria eranstean, edo ekilibrioarekin jolasten duenean lehen ideia bati garapena emanez posibilitate bila. Estilo ugari darabil, eta hoirek agian ipuinak duten batasun bat galerazten diote, poemekin bezala, urritasunaren sentsazioa geratzen delarik.

Amodiozko poemak

Urritasunarenaz gain, bilkura honetan poemak ere ez dira ongi libratuak ateratzen; moztasunean, konpartsaren papera tokatzen zaiela dirudi, ze bukaeran agertzen diren zenbait poemetan ezik, egileak ez du lortzen indarrik lerro gutxi horietan. Askotan dirudi, hitz eta esaldien konbinaketa batera mugatu dela figura estrainoak sortzeko.

Amodio guztiek (baita narzisistek ere) eskatzen duten bitasun hori mantentzen da poema sail guztian zehar, eta sinbolo batzutan ezkutuegien bidez, mundu apokaliptiko antzeko bat sortzen da. Kasu honetan, maitasuna desesperazioa bihurtuz, espaloi ondotik doan kanaltxo nardagarrian edana balitz bezala.

Azken finean, egileek ezarritako zenbakitxoei kasurik egin gabe irakurriz gero poema guztiak errezkan, bestelako osotasun bat nabari da: eta hori, liburuko parterik sendoena, ipuina, oso sendoa delako. Efektista nahi bada, baina teknika baten erabilpenaz lortutako efektoa, efekto multiplikatua.

Amodiozko ipuinak

Ohitura kontua ere izango da. Ipuinetan amodioa aipatzen da, baina ez amodio gardena, subamodio bezala ezaipatuak, edo txistetan aipatuak soilik, diren situazioak eta gertaerak konbinatzen dira Bibliaren bitartez kristautasunak ezagutzera eman dituen zenbait istorioren berrinterpretapenekin.

Sanson eta Dalila, David eta Goliat, Kain eta Abel, etabar horien istorioa kontatzean Landak ba du bentajarik, hau da, istorio ezagunak direla, eta klabeak ezagutzen dituen irakurlego bati kontatzerakoan errazagoa da efektoa lortzea. Hau ez da gutxiespen bat, alderantziz, klabe hori ezaguna ez den ipuinetan lortutakoa goraipatzeko esaten dut besterik gabe. Egunerokotuseneko situaziotan majikotasuna lortzen du, laburra eta ona izatea bitan ona delako horri kasu eginez edo.

Ipurtbeltz argia

Behin baino gehiagotan irakurri eta begiratzeko bitxia dugu beraz liburu hau, eta baita modu batera baino gehiagotara irakurri daitekeena.

Estetika ilun edo triste bat lortzen duena, baina, bestalde maitagarritasuna galdu gabe. “Amodioaren errainu intimoan/ debekaturik dago amodioaz hitzegitea” eta.