kritiken hemeroteka

8.528 kritika

« | »

Sakoneta / Juan Luis Zabala / Susa, 1994

Odolustutzen ari ilunabarra Amaia Iturbide / Euskaldunon Egunkaria, 1995-10-01

Hizlauzko bide mamitsu eta iraunkor baten egile dugu Juan Luis Zabala, bere eskukoak direlarik “Zigarrokin ziztrin baten azken keak” (eleberria), “Ahanzturaren artxipelagoa” (ipuinak), “Gertaerei begira” (ipuinak), “Kaka esplikatzen” (eleberria) eta “Sakoneta” (Susa, 1994) egundo azkena.

Hamar urtetan zehar idatzia, “Sakoneta-k” hamaika ipuin dakarzkigu, hamaika geltoki, zeinetan pertsonaia bana (pertsonaia bera multiplikatua edo egilearen beraren ahotsa han-hemenkatua, auskalo) egonean baitago era obsesiboan ziztu bizian ibili dabilen denborari eutsi ezinik. Egoera horretan sortzen da Peter Handke-ren zalea den Juan Luis Zabalaren hitza mapa puntual eta abstraktu baten osaketan, iltze edo giltza irakurketa misteriotsuaren ingurumarian.

Bakarrizketa da tonu eta giro. Arraultz-oskolan bildutako ahotsaren antzekoa, mundua sortu aurrekoa eta mugagabe hedatua, bertan behera urrunekoa, ezin erauzizko bakardade larrugorriarena, hots, bere baitakoa eta munduarekiko arrotza, epeltasunean noragabe eta gogogabe eta, bide batez, bortitz, oldarkor eta tenkor, komunikazio-inkomunikazioaren sokatiran. Bakarrizketa-ahotsok pertsonaien oroitzapenen sentimenduak dira, barruan nekez kabituzko mundu baten oihartzun eskuragaitzak, paisaia arkeologiko baten aztarnazko bihotzareh orpotikoak. Eta zer nolakoak dira sentimenduok? Hasteko, pertsonaiak galdera erretoriko bana dira, ipuinotako ingurugiroa den bezala, izkutu oratua, hondoa jotzen duen antolamendu eraikitzile-nekatua, barruranzko puzzle geldo eta eutsia. Lixiriketa geldiko sentimenduok liluraren osteko mina, porrota edo asperdurarenak izan ohi dira, urduritasunean txertatuak eta zalantzari hortzak tinkatuz dirauten pertsonaienak.

Tonu babesgarri eta ankerra du hizlau honek, moldatua zizelkatua bainoago, lainotsu baino gehiago haragitua. Odolustutzen ari den ilunabarra. Muga abailduetan bizi-bizirik larrutua, hala nola egunkarietako argazki bat. Desoseguzko mezu hau akuilu zaio egileari konzientzia berpizteko, bidegabekeriaren salaketa-asmoa modu gordin (haragia) eta, era berean, poetikoz (muga) azaleratua.

Barne erraiekin idazten duen egile honen lanetan ezin ahaztuzkoak sinboloak. Sinboloek esanahiaren indarra dute muin muinean joz, hala nola kisketak atean. Inguruko matazaren, ixtorioaren ardatz dira, gora behera askotako bidaiaren laberinto guneak. Irakurlea esnatzeko xedez hartuak eta harrapatuak.

Batzuk aipatzearren: Sakoneta bera (hondartza nudista baten izena, lehen ipuinaren izenburua eta baita ere liburu osoarena, isolamenduaren sinboloa), planeta abailduak (gizakia berarena, eroriz gero berunezko zama bilakatzen baita), bide seinale hautsiak (gizaki modernoaren barne ispilu puxkatuarenak), trena (noraezarena), eskutitza (bakardade latz eta ulertezintasunarena), bizarra (gaztetasun eta askatasunarena), begi berriak (eraberritzearena)…

Absurdoak bere tokia du, eta ez edonolakoa. Egileak zaborrei eta kakari (ore geldo, gupidagabe, etsi eta halaber errebelde hori) erreparatzen die behin berriroko zeremonian. Beitu, bestela, “Azgazkitik kanpo” ipuineko komuna publikoetarainoko joan-etorriak, eguneroko errito bihurtuz. Izan ere, zarama eta ezereza, kaka bera barne, mugakoak dira.

Mugak dira ere txirrindularitzarenak, bizitzaren metaforak direnak, bestalde. Txirrindularitza, bateko, lilura eta zirraragarri baita, edozein espektakulo adinakoa, baina besteko, lehertzekoa, oinazez eta eramankizunekoa. Liluraren ondoko engainua, bizitza bezala. Bere horretan dardar egiten dagoen muga abaildu eta haruntzagokoa.

Juan Luis Zabalaren hitz-lerroa abaildua eta haruntzagokoa baita eta hizlaua adierazkor eta iradokor.

Azken kritikak

Izena eta izana
Jon Gerediaga

Asier Urkiza

Amok
Stefan Zweig

Nagore Fernandez

Auzo madarikatua
Felix Urabayen

Jon Jimenez

Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell

Amaia Alvarez Uria

Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga

Joxe Aldasoro

Bisita
Mikel Pagadi

Mikel Asurmendi

Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell

Asier Urkiza

Eresia
Goiatz Labandibar

Nagore Fernandez

Carmilla
Joseph Sheridan Le Fanu

Paloma Rodriguez-Miñambres

Borrero txiki bat
Xabier Mendiguren

Mikel Asurmendi

Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain

Jon Jimenez

Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Profilak (Mugetan barrena)
Amaia Iturbide

Paloma Rodriguez-Miñambres

Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga

Mikel Asurmendi

Artxiboa

2025(e)ko ekaina

2025(e)ko maiatza

2025(e)ko apirila

2025(e)ko martxoa

2025(e)ko otsaila

2025(e)ko urtarrila

2024(e)ko abendua

2024(e)ko azaroa

2024(e)ko urria

2024(e)ko iraila

2024(e)ko abuztua

2024(e)ko uztaila

Hedabideak