susa | literaturaren zubitegia | literatur emailuak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | euskarari ekarriak

« Itzulpengintzaren apologia praktiko-didaktikoa | Ahozkotasunaren xarma »

Ripleyren jokoa / Patricia Highsmith (Asun Garikano) / Igela, 1995

Mugako nobela Felipe Juaristi / El Diario Vasco, 1996-02-10

“Ez dago krimen borobilik”. Hauxe da Patricia Highsmithen liburu honetan agertzen den lehen esaldia. Ideia hori, hilketa borobilarena, askotan aipatu izan da nobelan, bai beltzean nola zurian, batzuetan jolas gisa, besteetan moralkeria zuriz margotua, justu kontrakoa adierazteko, bizitzan ez dagoela krimen borobilik alegia, lehenago edo beranduago, beti egiten duela hiltzaileak hutsen bat, eta hortik harrapatzen dutela, eta jakiten krimenaren nondik norakoak. Ingelesek idatzitako nobela polizialak jolas gisa, adimenaren entretenigarri, hartzen ditu arazo moral bilakatuak direnak, izan ere krimena ez bada arazo morala, zein besterik da?. Ingeles nobeletako detektibeek, emakume aspertuak normalean, lagunekinekin parrokiako aretoan te hartuz solas egiten dutenak auzoko krimenei buruz, logikaren bidez aurkitzen dituzte edozein hilketaren argi-ilunak; baina, idazlearentzat ere jolasa denez, saloiko jolasa, halako nobelak idaztea, argumento konplikatuen duten nobeletan ere, ezer ez da gertatzen aldez aurretik pentsatua ez denik. Nobelak berak dira borobilak.

Highsmithen nobelek ihes egiten dute beti edeozein moralkeriatik. Hghsmithen pertsonaiak amoralak dira gehienak, jende normal eta zentzudunaren moraletik urruti. Halakoxea da Ripley, liburu honetako pertsonaia. Ez dute haren barrena astintzen damuaren harrek, ez da hiltzailea tipikoa, Highsmith nobelagile tipikoa ez den bezala. Ripley oso ondo landutako pertsonaia dugu, eta ez da nobela bakarreko pertsonaia, askotakoa baizik. Jeneroz beltza zen arren, haren nobelek zer ikusi handirik ez zuten tipologia beltzeko beste nobelekin, eta bai kontzeptu unibertsalak aztertzen dituztenekin. Ez dut ukatuko nobela beltzaren teknika oso ondo menperatzen duela, baina teknikaz gain, baditu beste baliabide batzuk nobela beltzetik kanpora daudenak. Patricia Highsmithen literatura mugetan dabilen literatura da, amildu ez amildu, pasa ez pasa, sinesgarritasunaren mugetan, jeneroen mugetan, azken finean.

“Ripleyren jokoa”, itzultzaileak hala nahita, euskara errazean datorkigu; irakurtzeko erraza esan nahi dut. Bitxikerien zale direnei esan, Bernardo Atxagaren hitzaurre labur baina polit bat duela: “Nork ez, nork bai!” izenburukoa. Eta zinemazale direnei, nobela honetan onarrituta filme zoragarri bat egin zuela Win Wenders maisuak: “Lagun amerikarra”.