« Itzulpengintzaren apologia praktiko-didaktikoa | Ahozkotasunaren xarma »
Ripleyren jokoa / Patricia Highsmith (Asun Garikano) / Igela, 1995
Mugako nobela Felipe Juaristi / El Diario Vasco, 1996-02-10
“Ez dago krimen borobilik”. Hauxe da Patricia Highsmithen liburu honetan agertzen den lehen esaldia. Ideia hori, hilketa borobilarena, askotan aipatu izan da nobelan, bai beltzean nola zurian, batzuetan jolas gisa, besteetan moralkeria zuriz margotua, justu kontrakoa adierazteko, bizitzan ez dagoela krimen borobilik alegia, lehenago edo beranduago, beti egiten duela hiltzaileak hutsen bat, eta hortik harrapatzen dutela, eta jakiten krimenaren nondik norakoak. Ingelesek idatzitako nobela polizialak jolas gisa, adimenaren entretenigarri, hartzen ditu arazo moral bilakatuak direnak, izan ere krimena ez bada arazo morala, zein besterik da?. Ingeles nobeletako detektibeek, emakume aspertuak normalean, lagunekinekin parrokiako aretoan te hartuz solas egiten dutenak auzoko krimenei buruz, logikaren bidez aurkitzen dituzte edozein hilketaren argi-ilunak; baina, idazlearentzat ere jolasa denez, saloiko jolasa, halako nobelak idaztea, argumento konplikatuen duten nobeletan ere, ezer ez da gertatzen aldez aurretik pentsatua ez denik. Nobelak berak dira borobilak.
Highsmithen nobelek ihes egiten dute beti edeozein moralkeriatik. Hghsmithen pertsonaiak amoralak dira gehienak, jende normal eta zentzudunaren moraletik urruti. Halakoxea da Ripley, liburu honetako pertsonaia. Ez dute haren barrena astintzen damuaren harrek, ez da hiltzailea tipikoa, Highsmith nobelagile tipikoa ez den bezala. Ripley oso ondo landutako pertsonaia dugu, eta ez da nobela bakarreko pertsonaia, askotakoa baizik. Jeneroz beltza zen arren, haren nobelek zer ikusi handirik ez zuten tipologia beltzeko beste nobelekin, eta bai kontzeptu unibertsalak aztertzen dituztenekin. Ez dut ukatuko nobela beltzaren teknika oso ondo menperatzen duela, baina teknikaz gain, baditu beste baliabide batzuk nobela beltzetik kanpora daudenak. Patricia Highsmithen literatura mugetan dabilen literatura da, amildu ez amildu, pasa ez pasa, sinesgarritasunaren mugetan, jeneroen mugetan, azken finean.
“Ripleyren jokoa”, itzultzaileak hala nahita, euskara errazean datorkigu; irakurtzeko erraza esan nahi dut. Bitxikerien zale direnei esan, Bernardo Atxagaren hitzaurre labur baina polit bat duela: “Nork ez, nork bai!” izenburukoa. Eta zinemazale direnei, nobela honetan onarrituta filme zoragarri bat egin zuela Win Wenders maisuak: “Lagun amerikarra”.
Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain
Jon Jimenez
Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Profilak (Mugetan barrena)
Amaia Iturbide
Paloma Rodriguez-Miñambres
Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga
Mikel Asurmendi
Iragan atergabea
Julen Belamuno
Asier Urkiza
Paziente isila
Alex Michaelides
Nagore Fernandez
Eromenaren laudorioa
Erasmo Rotterdamgoa
Aritz Galarraga
Coca-Cola bat zurekin
Beñat Sarasola
Mikel Asurmendi
Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga
Jon Jimenez
Amaieratik hasi
Naia Torrealdai Mandaluniz
Amaia Alvarez Uria
Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien
Aitor Francos
Urrats galduen hotsa
Luis Garde
Jose Luis Padron
Simulakro bat
Leire Ugadi
Ibon Egaña
Bigarren sexua
Simone de Beauvoir
Mikel Asurmendi