susa | literaturaren zubitegia | literatur emailuak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | euskarari ekarriak

« Egien gezurra | Kultismoaren bidea »

Biziaren ikurrak / Xabier Lete / Erein, 1992

Argiaren eta ilunaren artean ibiltari Felipe Juaristi / El Diario Vasco, 1993-01-02

Urtea ez da oso emankorra izan literaturari dagokionean; emaitza ezberdinak ekarri dizkigu prosan, eta urriak, baina gozoak, poesian. Xabier Leteren hau izango da, seguruaski, sorpresarik handiena, arrazoi askorengatik gainera. Aurreko liburuen doinua aldatu egin da honetan, gaiak, askotan, mantentzen badira ere. Ikuspegia ere arras da ezberdina. Andu Lertxundik aipatzen zuen orain ez dela asko psalmoen gisa zirela irakurtzekoak. Badakit “Zentzu antzaldatuen pemategia” ri buruz ari zela, baina hango poema batzuk hemen daudenez, uste dut honetaz ere egin daitekeela baieztapen bera. Zenbait kasutan bai behintzat. Poema helduak dira, horizontea jartzen dutenak orainaren eta iraganaren artean, zentzu guztietan. Esan nahi dut oraingo Xabier Lete helduago ageri zaigula, garbiago bere sentimendu eta pentsamenduetan, jakintsuago.

Bitan zatiturik ageri zaigu liburua. Lehenak “Dohainen liburua” darama izen, bigarrenak “Otoitzen liburua”. Bikoiztasuna da liburuaren ezaugarria, kontraesana. Poema batzuk Jainkoari zuzenduta datoz, beste batzuk gizonari. Bereizketa garbia egiten digu Xabier Letek, kontrajartzen dituelarik kontzeptoak eta horien atzean ezkutatzen direnak: iragana eta oraina, zalantza eta egia, heriotzea eta bizitzea, bakardadea eta lagunak, gelditasuna eta mogimendua; eta nola ez, iluna eta argia. Bi hitz horiek dira gehien agertzen direnak. Badirudi poeta argi bila dabilela eta bere bizitzeari errepaso ematean iragana agertzen zaiola ilun, gauekoa. Pausu bat aurrera da bere buruaren ezagutzan. Bada esaldi bat, oinarritzat har daitekeena. Era honetan hasten da lehen zatiko hamazazpigarren poema: “Betor guregana betiko argia eguerdi zabalean”. Doinua apala da, benetako handitasunaren aurrean, bere mugak, bere txikitasuna ezagutzen dituen gizonarena.

Erlijiotasuna azaltzen digute poema askok; otoitzen modukoak dira. Baina beste batzuk ez, denboraren iraganaz idatzitakoak dira, eta horietan somatzen dut ikutu klasikoa, Horazioren “Beatus Ille” hain famatu hura, mendez mende aldatuz eta berrituz joan dena. Iraganarekiko begirada malenkoniaz jantzirik dago; eta orainarekikoa estoikoa da, gehienetan. Baina ez du Xabier Letek gizakia ahazten, bizi den gizartearekiko kezkei ez die muzin egiten. Bere ahotsa altxatzen du indarkeriaren aurrean, odol-isurtzearen aurrean. Baina ez da profetaren hitza, bere bidetik joan nahian dabilenarena baizik.