« Literatura gaztea | Ezetz lepoa jarri »

Mentxakaren aitorpena / Ardotxi / Elkar, 2006

Memoriaren lekukotza Iratxe Retolaza / Berria, 2006-11-05

Mentxakaren aitorpena narrazioan 1971. urteko martxoaren 7tik 21era Mentxakak polizia-etxean egindako hamabost egunak dira kontagai. Izenburuko aitorpena-k ere, narrazioaren abiaburu eta gune nagusi den polizia-etxeko deklarazioari egiten dio erreferentzia, azken batean, poliziaren aurrean aitorturikoen eta aitortu gabekoen arteko solasa baita narrazioaren harietariko bat, korapiloetariko bat. Aitorturikoen eta aitortu gabekoen arteko joan-etorria irudikatzeko, hiru plano erabili dira, eta hartara, hiru narratzaile. Lehenik, atxiloketa eta atxilo-aldiaren berri ematen duen narratzailea dugu, bigarren pertsonan eta orainaldian mintzo dena, eta irakurleari egoeraren larritasuna kutsatzeko-edo, deklarazioen berri modu zuzenagoan eta abiada biziagoan ematen duena. Bigarrenik, lehen pertsonan mintzo den narratzaile batek, Mentxakak, ETA erakundean eginiko ibilbidea du kontagai, atzeraka begira eginiko ibilbidea, eta hartara, distantzia neurtuagoz eta erritmo neurtuagoz egindakoa. Hirugarren plano batean, deklarazioaren transkribapena egiten da, gazteleraz, bere horretan. Hiru plano hauek gurutzatuz narrazioak erritmo biziagoa hartzen du, eta datuen pilaketa soila ekidin.

Euskal literaturan gero eta ugariagoak dira lekukotza ardatz duten narrazioak. Are gehiago, 90eko hamarkadaren hondarretik goraka egin duen generoa dugu. XX. mendeko azken hamarkada hartan lekukotza batez ere pertsonaren nortasun edota identitatearen alderdi baten berri emateko egiten zen. Hor ditugu, besteak beste, Arantxa Iturberen Ai, ama, eta Iñigo Lamarkaren Gay nauzu. XXI. mendearen hasieran, ordea, lekukotasuna ardatz duten narrazioek beste bide bat hartu dute: identitate edo nortasunaren inguruan mintzatu ordez, mugarri izandako bizipenak izan dituzte hizpide. Hortxe ditugu, besteak beste, Agurtzane Juanenaren Esan gabe neukana, eta Joxe Aranzabalen Medikuak esan dit minbizia dudala. Hauetan guztietan subjektuaren indarra bizirik dago, oraindik ere subjektua da ardatza, gunea, fokua, baina gertakariek ere garrantzia bereganatzen dute. Dena dela, kutsu autobiografikoak eta diskurtso autobiografikoaren moldeek gainez egiten dute narrazio hauetan.

Mentxakaren aitorpena narrazioaren irakurketa abiatu nuenean narratzaileari neurria hartu ezinik ibili nintzen, eta hartara, narrazioaren nolakotasunari ere neurria hartu ezinik. Goikoetxea ezagutzen ez genuenoi, hitzaurrean bertan esaten zaigu “liburu hau benetakoa dela goitik behera” (10. or.), eta hartara, fikziozko narratzailea irudikatzeko zirrikiturik ez zaigu uzten. Baina, Mentxakaren aitorpena narrazioan subjektuak edo narratzaile nagusi horren nortasunak ez du diskurtso autobiografikoetan bezainbesteko pisurik, eta batik bat gertakarien harilkatzea eta gertakarien kontaketak egiten du gainez. Hitzaurreak ere honako hau dio: “Orriotan ETAren historiaren alderdi bat kontatzen da” (13. or.). Eta ez Mentxakaren historiaren alderdi bat. Horregatik, narrazio honetan oroitzapenen diskurtsotik hurbilago dagoen moldea erabili da, eta hartara, ni-arengandik urruntzen den eta distantzia hartzen duen narratzailea erabili da. Mugan den narratzailea; egilea badena, baina, era berean, egilearengandik distantzia pittin bat hartu nahi duena, bikoiztu egiten dena. Azken buruan, narratzailearen (egilearen) fikziozko mugatxo hori, ETAren historiaren alderdi bat kontatzeko eraiki da, eta Mentxakaren nortasunaren kontaketa bigarren mailara igarotzeko. Narrazio honen harilkatzeari begiratuz gero, antza, 60-70eko hamarkadetan ETA erakundearen eta langile-mugimenduaren artean zeuden zubiak azalarazi nahi dira, besteak beste. Narrazio honen lorpenak memoriaren lekukotzan daude, eta ez Mentxakaren edo pertsonaien nortasunaren irudikatzean, garapenean edo bilakaeran, nahiko eskasak direnak. Zenbaitetan pertsonaien sakontasun neurtu honek narrazioaren sinesgarritasuna kolokan jartzen dute, lekukotzaren beraren indarra arinduz.