« Euskararen baliabideak | Haur eta gazte literaturaz, galdera helduak egitean »
Enpleguaren arbola / Pablo Sastre / Susa, 2006
Mixa eta konpainia Aritz Galarraga / Gara, 2006-10-28
Egia da bai, Mikhail I., Mixa, etorkina dela. Errusiarra, gehiago zehaztearren. Pablo Sastreren azken nobelako protagonistak 26 urte ditu eta Andoainen urte eta erdi darama. Orain, gainera, insertzio soziolaboraleko programa bat egitera behartu dute, industria garbiketaren sektorean, jasotzen dituen dirulaguntzak kenduko dizkioten mehatxupean. Lerro hauen irakurleak, beraz, erraz imajina ditzake Enpleguaren arbola honen nondik norakoak eta ez da askorik okertuko: kanpotik etorritako lagunaren ibilerak eta herrenak aurkituko dira liburuan. Nobelaren ekarpena horretara mugatzea, ordea, eskaintzen dituen irakurketa ugariak murriztea litzateke, irakurle honen irudirako.
Ezen nobelan aurrera eginez gero konturatuko baikara Mixa ez dela narrazio honetako protagonista bakarra, etorkinen gaia ez dela maneiatzen den bakarra. Insertzio programan lankide dituen pertsonek osatzen dute liburuko pertsonaia zerrenda: Anselmo, mutil onkotea, zakar antza; Neila, kolonbiarra bera, hauskorra; Gloria, familia ez oso bazterreko batekoa; Mamen, Mixa bezala —“Ez baldin bazatoz…”—, mehatxatu dutena; eta Meltxor, gorri ez naturaleko aurpegidun morroia. Eta hauekin batera Koska ere aipatu beharko genuke, Mixa egun batzuez bere bajeran hartu zuen Andoaingo laguna. “Harekin herrian ibiltzea esperientzia bat aldi bakoitzean”, protagonista nagusiaren hitzetan. Guztien artean osatzen dute Sastrek erakutsi nahi digun gizartearen geruza apalenaren freskoa (termino piktoriko bat erabiltzearren) eta parametro horietan barrena ibiliko da eskuartean dugun nobela.
Noski, horrelakoetan ez da zaila izaten guztion eskura dauden estereotipoak aplikatu eta gaiaren azalean geratzen den lan bat egitea. Baina Enpleguaren arbola-rekin asmatu egin du Pablo Sastrek, inolako klixe bortxatutan erori gabe kontakizun sinesgarria harilkatzea lortu baitu, goitik behera: etorkin aingerutarraren eta “bertako” deabruzkoen estereotipoak (edo justu alderantzizkoak) albo batera utzita, bigarren mailako pertsonaien zuzentasunarekin hautsita, eguneroko bizimoduan aurkitzen diren pertsonak ekartzea lortu du idazleak. Eta maila berean kokatzen ditu denak, den-denak, bertako zein kanpoko, kanpoko nahiz bertako, eta onartzen badidazue, guztien arteko nolabaiteko berdintasun unibertsala aldarrikatu ere aldarrikatzen da orriotan.
Modu berean, ezin aipatu gabe utzi Sastrek istorioa (edota istorioak, nahi bada) kontatzeko erabili duen modua. Berezia oso. Kontrazalak hala dio: “Mixak berak idatzitako kontakizuna ekarri du Pablo Sastrek nobela honetara”. Kontu hau ere labainkorra izan zitekeen eta zalantzagarria, irakurlearen begietara. Baina errusierazko hitzak tartekatuz, “euskaraz jatorrizko testuan” edota “errusiar pisu neurria; pud batek: 16,38 kg” gisakoen oin-oharrak txertatuz, Mixa balizkoaren balizko hizkera narratzaileari bikain egokituz, egiantzekotasun erabatekoa lortu dela iruditzen zait, bai nire ustean bederen. Hainbat momentutan, gainera, Leo Bassiren gorotz janarekin gertatzen zenaren antzera, errealitate eta fikzioaren (Bassiren kasuan, teatraltasunaren) arteko muga lausoa etengabe zeharkatzen ariko banintz bezala sentitu naiz.
Esan daiteke, beraz, Enpleguaren arbola ez dela tragedia bat, etorkin askoren bizitzaren antzera, ez bada tragikomedia bat, hasierako inpresio batean light samarra irudi lezakeena, baina Sastreren literatura egiteko moduarekin, modu koherentearekin bat datorrena erabat eta, noski, baita egun literatura egiteko bide interesgarri batekin ere.
Zuzi iraxegia
Amaia Alvarez Uria
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
O.ten gaztaroa neurtitzetan
Arnaud Oihenart
Gorka Bereziartua Mitxelena
Ez-izan
Jon K. Sanchez
Aiora Sampedro
Pleibak
Miren Amuriza
Jon Jimenez
Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien
Asier Urkiza
Oroi garen oro
Beatriz Chivite
Nagore Fernandez
Jakintzaren arbola
Pio Baroja
Aritz Galarraga
Antropozenoaren nostalgia
Patxi Iturregi
Hasier Rekondo
Francesco Pasqualeren bosgarren arima
Unai Elorriaga
Mikel Asurmendi
Baden Verboten
Iker Aranberri
Paloma Rodriguez-Miñambres
Ezer ez dago utzi nuen lekuan
Itziar Otegi
Mikel Asurmendi
Dolu-egunerokoa
Roland Barthes
Asier Urkiza
Guardasol gorria
Lutxo Egia
Nagore Fernandez
Zero
Aitor Zuberogoitia
Jon Jimenez