« Zientzia eta literatura | Aho zorrotza »
Sukar ustelaren urtea / Edorta Jimenez / Txalaparta, 2004
Zapiak eta hagak Iñigo Roque / Gara, 2005-01-08
Zazpi urte behar izan ditu Edorta Jimenezek agindu zigun trilogiako bigarren alea emateko. Beraz, irakurleak Sukar ustelaren urteari heltzen dionean, ahaztuxeak izango ditu Sebastian Zubiletarekikoak.
Oraingoan ere, Sebastian dugu kontalari, bere laurogei urtetan. Sorterria utzita, itsaso handiak haustera abiatzen da; “Baleen berbaro”ko txanel eta txalupetatik ontzi handiagoetara igarotzen da pertsonaia. Sebastian Animas karrakan ageri zaigu, Felipe II.aren Armada Txit Zorionekoarekin bat egiteko gertu. Liburuan, 1588ko maiatzetik uztailera, espainiar itsas armadan jazotakoak aletzen dira: Lisboan armadako ontziek bete beharreko berrogeialdia, ondorengo itsasote latza, Coruñako egonaldia…
Igarri-igarrian dago idazleak dokumentazio-lan eskerga egin duela. Drake, protestanteak, Inkisizioa… aipatzen dira han-hemen, egoki uztartuta, gehienetan, kontakizuneko hari nagusiarekin.
Sebastian izena mudatuta aurkezten zaigu. Orain Hernando deritzo, Getariako lehengusuaren grazia bere eginda.
Ontzia da gertaleku bakarra liburuko orrialde gehienetan. Laster talde bi eratzen dira: Sebastian-Hernando gogoko dutenak eta hura begitan hartuta dutenak.
Nabaria da Martin Mihurubikoaren eragina liburu osoan. Sebastianek gidaritzat hartzen du, eta maisua esaten dio. Mihurubikoak zirujau eta “belagile” dihardu, mediku-lana debekubaitu, juduen leinutik datorrelako. Sebastianen eta haren arteko harremanak osatzen dute liburuaren ardatza, eta haren inguruan harilkatzen dira bazterreko istorioak. Erlijioa txitean-pitean azaltzen da: Agirrek opari egindako liburu higanota, juduen aurkako herra, Inkisizio Santuaren sarekadak…
Joan Sanz Basurtokoa kapitainaren pertsonaia biribil-biribila da, ongiaren eta gaizkiaren artean, batean edo bestean, hor nonbait beti. Haren hiru semeek ere bete egiten dute liburua: Domingo, santujalea, Joaniko, aitaren ordezko arituko dena, eta Mattin, Sebastianen pilotu-laguna.
Eleberri historikoak izkiriatzean, zer hizkera erabili izaten du lehenbiziko ardura egileak; leba handiko erabakia, inondik ere. Edorta Jimenezek liburuan darabilen hizkera leku-denboratik at dago. Ez da ez ordukoa, ez oraingoa; ez Mendebaldekoa, ez Ekialdekoa. “Baleen berbaroa”n urratutako bideari jarraitu dio. Jakina da literaturan hizkuntza arroztu egiten dela beti. Hala ere, ezin esan daiteke arriskurik gabeko erabakia denik. Hizkera gorabehera, erretorika zahar gurakoak moteldu egiten du irakurketa; hala, liburua luze eta oztopoz betea begitanduko zaie irakurle bati baino gehiagori.
Bestetik, ekintzak eta abenturak ez dira ugari, eta horrek geldotasuna areagotzen du. Kontakizuneko hariak, sarri, oso mengelak suertatzen dira: ezkutuko liburuak, ezin aitortuzko sekretuak, kapitainaren mutil bizargurienganako joera… Eta Sebastianen ahots bakarrak hatsa kentzen dio narrazioari. Irakurleak gehiago jakin nahi luke Martin Mihurubikoak Inkisizioaren esku jasandakoez, Lisboan lehorreratutako marinelen txitxiparrez, Mateoren gogoetez…
Izan ere, Sebastianen ikuspegia batzuetan xaloegia da —inoizka melenga—, kontalaria, ustez, adinean sartuta dagoen arren. Horren erakusgarri dira Martin Mihurubikoarenganako fede eta miresmen itsua, flandestar emakumeen ikustaldi zerutiarra, ezinikusi miragarriak…
Hala ere, ez gaitezen hain zorrotzak izan. Erdarazko eleberri historikoak laket dituenak hemen ere izango du atsegin-lekurik, eta ez gutxi; euskara dotorez idatzita, gainera.
Kontra
Ane Zubeldia Magriñá
Irati Majuelo
Denbora galduaren bila / Swann-enetik
Marcel Proust
Aritz Galarraga
Iraileko zazpi egun
Eneko Azedo
Aiora Sampedro
Iragan atergabea
Julen Belamuno
Mikel Asurmendi
Anatomia bertikalak
Lierni Azkargorta
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Lurrez estali
Ximun Fuchs
Jon Jimenez
Irakurketaren aldeko manifestua
Irene Vallejo
Mikel Asurmendi
Poesia guztia
Safo
Mikel Asurmendi
Josefa, neskame
Alaitz Melgar Agirre
Jon Jimenez
Oihaneko ipuinak
Horacio Quiroga
Jon Jimenez
Reset
Aitziber Etxeberria
Mikel Asurmendi
Baden verboten
Iker Aranberri
Jose Luis Padron
Gizaberetxoak gara
Mikel Urdangarin Irastorza
Jon Jimenez
Iragan atergabea
Julen Belamuno
Hasier Rekondo