kritiken hemeroteka

8.288 kritika

« | »

Estelles euskaraz / Vicent Andrés i Estellés (Gerardo Markuleta) / Bostezo liburuak, 2013

Hain kartsuki Aritz Galarraga / Deia, 2014-03-01

Baten batek irri ere egingo dit, baina boladatxoa hartu du euskarari ekarritako poesia unibertsalak. Batetik daukagu Denonartean argitaletxearen ekinaldia; oso tarte laburrean atera baititu, edizio txukun-eskuragarrian, gainera, Fernando Pessoa, Miquel Martí i Pol, Lois Pereiro eta Sylvia Plath. Bestetik daukagu Munduko Poesia Kaierak, azkenaldian gure literaturgintzak eman duen berririk onenetako bat; oraintxe kaleratuko ditu Georg Trakl, Maria Mercè Marçal eta Aimé Césaire. Eta gero daukagu sarea, ze inbentoa. Euskaratzen dituzu sei poema soilik eta deitzen ahal dizute hedabideetatik.

Boladatxo horretan koka dezakegu, baina gauza arraroxeagoa da, Estellés euskaraz. Arraroxeagoa, Paco Inclanek argitaratu baitu Bostezo izeneko aldizkari-argitaletxe valentziarrean, eta Héctor Arnaurena baita poemen aukeraketa. Lasai ez baduzue izen horietako bakar bat ere ezagutzen; nik ere ez nuen, liburu hau eskuartean izan arte. Ezagutzen nituen gauza bakarrak ziren itzultzailea, noski, eta apur batean poeta. Markuleta-Estellés konexioak aurretik funtzionatu duelako, adibidez, Literatura unibertsaleko bilduman kaleratu zen Zenbait poeta katalan poesia katalanaren antologia hartan, 1997 urrunean —aurki berrargitaratuko da hori ere, boladatxoaren beste adierazgarri bat—. Senez aldizkariaren 30. zenbakiak, bestalde, zabaldu zuen puska batean valentziarraren korpusa, 2006an. Eta orain hau, Bostezoko lagunen zorakeria maitagarri hau. Tira, literaturak tarteka ematen dizu halako sorpresa ezusteko-atseginik. Dena ez da izango negar eragilea.

Vicent Andrés Estellés, beraz, Valentziako Burjassoteko semea, literatura periferiko baten periferiako idazlea, marjinaren marjinakoa, behin ez bitan paradisutik kanporatua. Pare bat topikorekin laburbiltzearren, Valentziako poesia garaikidearen berritzaile nagusia eta Valentziak Ausiàs Marchen garaitik eman duen poetarik onena —eta euria bota du harrezkeroztik, alajainkoa—. Aurretik gurean genuenarekiko, zer aurkituko du hemen irakurleak? Bada, hasteko, poema euskaraz ineditoak, ia guzti-guztiak. Material berri-freskoa, hartara. Eta, poetaren obraren baitan, ez hain kanonikoa. Gehiago jo da bere garaian argitaragabe geratu ziren hasierako lan haietara; eta ez hainbeste geroagoko produkziora, antologoak hitzaurrean dioen bezala, “ez hain zorrotza”, baina bai, aldiz, “bihotz-altxagarriagoa eta atsegin-emaileagoa”. Hain bortizki gizatiarra sexuaren xehetasun zehatzetan —“Zuztarreraino zupatzen zenidan”, “Zuk ez zenuen atzetik nahi”, “Bularrak haztatu zituen geldiro”—. Hain biziki goiztiarra heriotzaren zorrotzaren aurreko umore beltzean —“Banan-banan altxatu ziren hildakoak”, “Hila hilkutxaren barruan zen”, “Etorriko da Herio, eta ni ez naiz ohean egongo”—. Hain kartsuki eraginkorra horietan eta gehiagotan.

Plazera da, bestela, antologia elebiduna izatea. Aukera ematen baitu, hartara, batetik bestera saltoka ibiltzeko, ez dena beti gertatzen itzulpenetan, batez ere narratibakoak direnean. Hala, hobeki prezia dezakegu Gerardo Markuletaren jardun ona, katalanetik euskarara aritzen den itzultzaileen artean puntakoena dela berretsiz. Edizio arraroxe bat, finean, zehatz nondik-nora-nola erori den ez dakiguna, baina euskarari ekarritako poesia unibertsalaren boladatxoaren baitan, gurean geratzeko asmoz ailegatu dena.

Azken kritikak

Gizon barregarriak
Joxean Agirre

Asier Urkiza

Barbaro iraun
Louisa Yousfi

Amaia Alvarez Uria

Izotz ura
Lide Hernando Muñoz

Aiora Sampedro

Palestinaren okupazioaz eta kolonizazioaz
Perry Anderson

Irati Majuelo

Itzulerak
Miren Agur Meabe

Aiora Sampedro

...eta gauetik, euria
Fertxu Izquierdo

Jon Jimenez

Carvalho Euskadin
Jon Alonso

Asier Urkiza

Hitzak palmondo
Silvia Federici

Nagore Fernandez

Altxa, hildakoak
Fred Vargas

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Alderdi komunistaren manifestua
Karl Marx / Friedrich Engels

Aritz Galarraga

Maitasun kapitala
Karmele Jaio

Mikel Asurmendi

Larrosa bat Groenlandian
Iban Garro

Paloma Rodriguez-Miñambres

Jausiz
Alain Mendizabal Diaz

Maddi Galdos Areta

Hiriak eta urteak
Xabier Montoia

Irati Majuelo

Artxiboa

2024(e)ko martxoa

2024(e)ko otsaila

2024(e)ko urtarrila

2023(e)ko abendua

2023(e)ko azaroa

2023(e)ko urria

2023(e)ko iraila

2023(e)ko abuztua

2023(e)ko uztaila

2023(e)ko ekaina

2023(e)ko maiatza

2023(e)ko apirila

Hedabideak