susa | literatur emailuak | literaturaren zubitegia | euskarari ekarriak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | ipuina.eus | ganbila.eus

« Hezurrak eta muina | Gure artean naiz »

Bigarren sexua / Simone de Beauvoir (Irene Arrarats) / Elkar / Jakin, 2019

Bigarren sexua Mikel Asurmendi / blogak.eus, 2025-05-29

Gizona eta emakumea berdinak al gara? (I. partea)

Sar hitza I

Simone de Beauvoirren Bigarren sexua (I eta II) liburu gotorra dut eskuen artean. Bi liburukietan emana: Egitateak eta mitoak / Bizi izandako esperientzia (Elkar/Jakin). Irakurri dut lehen liburukia, baita bigarrenean barrena sartu ere. Azpimarrak egin ditut, ohartxoren bat edo bertze hartu ere bai. Bigarrena akitu gabe, idazten hasia naiz.

Bi helburuz abiatu nintzen irakurketan: egileak proposatutako feminismoaz janztea, baita feminismoari buruzko nire ikuspegia “zabaltzea” ere. Besterik da, jendartean “zabaltzea”. Egiari zor, biluzik nago diziplina honen aurrean. Areago, feminismoa mugimendu politiko soziala ekonomiko kultural eta akademiko den aldetik, umezurtz.

Feminismoak gizarte-harremanak aldatzeko, pertsonen arteko berdintasuna lortzeko eta emakumeen aurkako edozein diskriminazio eta indarkeria-mota ezabatzeko kontzientzia eta baldintzak sortzea du helburu. Horiek horrela abiatu naiz, batez ere Bigarren Sexua liburua aintzat harturik, batez ere, obra itzel hori kontuan hartuz.

Alabaina, aldian-aldian edota hala berean, feminismoaren beste ildoren batzuetatik bestelako ikuspegi batzuk aintzat hartu eta tartekatu(ko) ditut; nire aburu zenbait tarteko.

Sar hitza II

Gizona naizen aldetik, nire aurriritziak eta prejuizioak dauzkat feminismoaren diziplinaren aurrean —diziplina legez ekartzea haizu delakoan—. Nire adina kontuan hartuta, belaunaldi batekoen heziketa eta bizipen moldeen zantzuak arrastatzen ditut, hain ziur ere.

Arian ari, kontu bat: giza-historian, hizkuntzaren garapenak hitzaren beraren murrizketa ekarri duenez gero, emakumearen eta gizonaren arteko berdintasunaz hitz egiten dugunean, berdintasun hitzak “kirrinka” egiten dit. Hauxe jalgi ohi zaidan galdera: gizona eta emakumea berdinak al gara?

Simone de Beauvoirrek emakumearen eta gizonaren berdintasuna aldarrikatu zuen. Nik, berriz, emakumeen eta gizonen aldeko eskubideen berdintasuna lehenesten dut; hobesten dut. Niretzat, estatuaren eta jendartearen araberako eskubide berberak dagozkie biei ala biei. Sinplekeria izan daiteke. Tira, horraino iristen naiz.

Beauvoirrek feminismo existentzialista proposatu zuen, baita argudiatu eta arrazoitu ere. Ez da, ordea, feminismoaren ildo edo proposamen bakarra historian. Zertaz hitz egiten dugu feminismoaz ari garenean? Zein feminismoaz? Gaia, niretzat behintzat, konplexua da.

Izanez ere, feminismoan badira bertze ildo batzuk ere bai: hala feminismo libertarioa nola intersekzionala edota diferentziala. Bertzeak bertze, pentsu dut. Feminismoaz jardutea ez da samurra. Nire asmoa ez da ildo horiek aztertzea eta kontrastatzea. Entsegu baterako lana litzateke.

Bigarren sexua irakurri ostean, haren uberan nabigatu nahi dut. Feminismo existentzialean pulunpatuko naiz eta zipriztin bat edo bertze paperean paratuko —tira, BEGIZOLIA deritzan blog honetan hartu(ko) dute leku—.

Eskertza: bihoakio Irene Arrarats Lizeagari nire zorion amultsuena obra gotor hau euskarara ekarri izanagatik, hain ederki ekarririk.

Datu zenbait abiaburuan

Bigarren sexua Jacques Bost-i eskainia da. Aita protestante baten seme, Simone de Beauvoirren laguna. Konfidente edo. Simoneren aitona, amaren aldetik, bankaria zen; goi-burgesiako kide. Bankuak porrot egin zuen I. Mundu Gerraren ostean. Familiak auzo aberats batetik auzo pobre batera aldatu behar izan zuen. Simonek eta haren Hélène ahizpak gogor lan egin behar izan zuten bizitzan aurrera egiteko. Simonek idazle izan nahi zuen, baita lortu ere. Hélène margolari-artista izan —bilakatu— zen.

Jean Paul Sartre idazlea baitezpadakoa izan zen Simone de Beauvoirren bizitzan. Berebizikoa bizitzan eta bere ideologian. J. P. Sartreren existentzialismoari atxiki zitzaion. Filosofo horren arabera, existentzia esentziaren aurretikoa da. Labur-zurrean: existentzialismoa esentzialismoaren aurkia da. Determinismoaren ukatzailea.

Hauxe egin zait deigarri: Beauvoirrek Sartreren existentzialismoa besarkatu zuen, haren ildoan landu zuen feminismo existentzialista. Alta bada, bere bizitzan agerikoa da determinismo suerte bat. Nire ikuspegia duzu.

Baruch Spinozaren determinismoaren ildoan, neroni pertsonok kausa batzuen ondorio ere garelakoan nago, nahiz eta kausa horiek ezagutu ez. Beauvoirren kasuan, ezagutu zuen kausa batek determinatu zuen bere bizitza: aitonaren porrot ekonomikoak. Bigarren sexuaren idazlea goi-burgesian hezia eta bizitakoa izan balitz obra hau —bere obra osoa— idatzi ahalko zuen? Feminismo existentzialistaren diziplina garatuko zukeen, Sartre bikotekide izan gabe?

Badago ere, Beauvoirren existentzialismoari dagokionean aipatu nahi dudan kontu bat. Beauvoirrek —Sartre pentsalariaren ildoan, ateoak biak ala biak— jainkoarenganako gizonaren transzendentzia eta emakumearen immanentzia kontrastatzen ditu. Bitxi egin zait, ezen eta Spinozaren pentsamenduan jainko immanenteak tokia baitu ukan.

Premisa zenbait

Bigarren sexua liburuan badira errepikatzen diren hainbat premisa. Premisa denak gizonezkoenak dira. Pentsalari eta filosofoenak batez ere.

Gizonon izatearen —eta haren ezaugarri— gisa, hona balio dakizkigun bi “perla” hauek:

Pitagorasek honela dio: “Printzipioak printzipio, gizonezkoen printzipioak onak dira, emakumeenak berriz, txarrak”.

Gizon den-denek ez dute horrela pentsatu izan, liburuan ageri denez.

François Poulain de la Barre filosofo feministak hauxe zioen: “Gizonezkoek emakumeei buruz idatzi duten guztia susmagarria da, epaile eta parte baitira”.

XXI. mendean gaude eta komeni da gogoratzea: Bigarren sexua 1947 aldean idatzia izan zen. Laster mende bat beteko da argitaratu zela. Egileak “feminismoaz idatzi nahi dut, arazorik ba al dago?” itaundu zuen. Gaur egun, galdera errepikatzen da: “Ba al dago arazorik?”. “Bai, badago!”. Emakumearen eskubideez ari naiz, prefosta. Haatik, emakumeei eta gizonoi premisa hau aditzera eman nahi diet: ez ditzagun emakumearen eskubideak eta emakumearen askapena nahasi. Zer dela-eta?

Bada, gaur egun ere, oraindik ere, emakumezkoen eskubideak ez dira gizonezkoen pare, ezta gutxiago ere. Zorionez, borroka feministari esker eskubideen eremuan asko aurreratu da. Bestelakoa da, ene ustetan, askatasunari gagozkiola. Emakumearen askatasuna murritzagoa da gizonarena baino, bistan da. Alabaina, gizona ez da aske ere. Askatasuna eta berdintasuna bereizi beharreko bi balore begitantzen zaizkit.

Lehenik eta behin, zer da emakume bat? Beste orduz, honako erantzun doilor honekin erantzuna izan zen: umetoki bat. Feminitatea arriskuan izan da historian barrena. Horregatik, feministen lema hau indartu izana: izan zaitez emakume! Bestera erranik: bihurtu zaitez emakume! Hots, emakumea feminitatearen esentzia gisakotzat hartua izan zen. Batez ere, erlijioek halaxe jo dute. “Zientzia” suerte horren arabera, emakumea egoera batek eragindako bigarren mailako erreakzioa izan zen. Erlijioa zientzia izatetik at dago, alta bada, erlijiosoek zientzia bailitzan erabili —izan— dute.

Garaiak joan garaiak jin, argien nahiz erromantizismoko garaietan filosofiak garatu baziren ere, zientzia horiek ere, giza-historiaren bilakabidearen ildoan —giza-aurreiritziak tarteko— emakumea atzeratuta ibili eta heldu zen XX. mendera. Modern Woman garaia ezagutu zuen, baina emakumeak sexu galdu bat izaten jarraitu zuen. Gaurkoa ere halakoxea al da? Mende bat eta gero, halakoxea?

Erran eta eman dezagun, gurea modernitatearen osteko garaia dela.

Postmodernitatean barrena

Emakumeak emearen funtzioaren araberakoa jarraitu du izaten. Halakoxetzat daukagu emakumea. Feminismoaren betierekotasunaren harian eta ariora, oraindik ere “zer da emakume bat?” galdera gailentzen da. Gizona zer den ez da inoiz galdetu izan. Tira, gaur egun, itxura batez, hasi dugu galdera planteatzen. Beauvoirrek, galdera egin aitzin, hauxe zioen: emakumea naiz. Kito. Horixe errealitatea. Subjektibotasun oro albo batera laga zuen, berau deuseztatuz. Gizonok eskubide guztia izan dugu betidanik, dena izateko. Emakumeak ez. Zer dela eta? Bada, antzinako pentsamendu(ar)en ildotik heldu garelako garena izatera. Emakumeak obulutegia dauka.

Gizonok, agidanez, ez dugu aintzat hartu nahi izan barrabilak —eta guruinak— ditugula. Batez ere, barrabilak. Gizonarenak avec les cuilles eginak dira, con dos cojones/avec les cuilles.

Bidenabar, kontu bat: Beauvoirrek avec les cuilles idatzi zuen. Alegia, gizona avec les cuilles egina zegoela. Guk, euskaldunok, zein espresio erabili beharko genuke? Euskaraz —bi erdaren espresioetan—, honela adierazi behar “bide” ditugu con dos cojones/avec les cuilles espresioak: nahitaez, halabeharrez, ezinbestean, ezinbestez…

Esanguratsua da, ezta? Horra noraino iritsi den euskara. Tira, noraino iritsi garen euskaldunok. Alboko erdaraz espresatzen gara, erdaldunen hizkuntzaz adierazten dugu gure maskulinitatea.

Filosofoak filosofo, erlijiosoak izan ateoak izan, honatx euren burutapen zenbait:

— Emea eme da, tasun zenbait eskas baitu (Aristoteles).

— Emakumearen izaerak akats natural bat dauka (Santo Tomas).

Bref: emakumea gizon huts egina da, ezusteko bat da. Izaki erlatiboa.

Gizona subjektua da, absolutua. Emakumea, berriz, Bestea da. Bestea Beauvoirren jardunean hitz gakoa da. Dioenez, emakumea Bestearen kategoria da. Gizarte primitiboetan eta mitologia zaharrenetan ez zen Norberaren eta Bestearen dualtasuna ageri: ez horrelakorik, behintzat. Hastapen batean, Norberaren eta Bestearen kategoria-bereizketa ez zegokion sexuen banaketari. Ez mendebaldeko filosofietan ez ekialdekoetan ere.

Geroko filosofiek —gizonezko filosofoek oroz gain— bereizketa ezarri zuten. Geroago. Ongiaren eta gaizkiaren artean ez bide dago bereizirik inolako elementu femenino agerikoa.

Inolako talderik ez du bere burua Norbera gisa definitzen, berehala Bestea aurrean jarri gabe. Herri txiki batekoentzat, bere herrixkakoak ez diren guztiak, “besteak” dira. Areago, susmagarriak dira. Atzerritarrak dira. Antisemitikoarentzat, juduak “besteak” dira. Arrazista estatubatuarrentzat besteak “beltzak” dira. Kolonentzat: indigenak.

Claude Lévi-Strauss filosofo-antropologo garaikidearen arabera, —Beauvoirren garaikidea— Naturaren egoeratik Kulturaren egoeraren pausoan dago gakoa. Eman zen pauso hori gizonaren gaitasunaren araberakoa da, harreman biologikoak oposizio-sistema moduan pentsatzeko gaitasunaren araberakoa. Dualtasuna txandakatu zen oposizioan eta simetrian.

Orduan eta gaur egun —XXI. mendearen laurdena betea—, gizartearen errealitatea deskribatzerakoan berau konformatzen duten datuak, datu horiek berehalakoak dira. Horiek dira datu funtsezkoak. Ez dira, funtsean, azaldu beharreko fenomenoak —edo ez dira behar bezain besterako aintzat hartuak—. Alabaina, fenomeno horiek ezin dira ulertu, baldin eta elkartasunean eta adiskidetasunean oinarritutako Mitsein delakoan oinarrituta pentsatzen ez bada. Mitsein kontzeptua Être-avec da. Hots, izatea da Bestearekin izatea.

Halaxe edo halatsu izanagatik, kontzientzian oinarritutako etsaitasun bat jalgi ohi da: gaineratikoen kontzientziarekiko etsaitasuna. Subjektuak kontrakarrean bakarrik agertzen du bere burua. Esentzial gisara berretsi nahi du bere burua, bestea in-esentzial bihurtuz, objektu bihurtuz.

Ezein subjekturik ez du bere burua in-esentzialtzat hartzen, hasieran eta bere kabuz, behintzat. Bestea ez da Norbera definitzen duena, bere burua Bestea gisa definitzen duena. Hartara, emakumeek zergatik ez dute auzitan jartzen gizonen subiranotasuna? Horra galdera. Nondik datorkio emakumeari sumisio hori?

Bestea ikuspuntu arrotza da. Norberak jotzen du bere burua Bestetzat, bere burua Norbera gisa agertzen duenean. Bestea Norbera izateko itzulbidea egin ez dadin, ezinbestekoa da Besteak men egitea.

Gutxiengoak eta gehiengoak: nagusitasunaren arrazoia?

Kategoria batek lortu du Bestea menpe jartzea. Gizonak ez dira inoiz kopuruz nagusiak izan. Emakumeak ez dira gutxiengoa izan. Ez da emakumearen kasua soilik. Komenigarria da esklaboen eta proletarioen kasua aintzat hartzea. Nagusitasuna, kopurutan ulerturik, ez da balekoa gizonaren nagusitasuna baiesteko.

Emakumeen jarduera astintze sinboliko bat besterik ez da —izan—. Emakumeek gizonek eman nahi izan dietena baino ez dute irabazi, ez dute ezer hartu: errezibitu egin dute. Sexu bereizketa, izan ere, funtsezko batasuna bat da, zeinaren bi erdiak ekarri atxikiak baitira: ezinezkoa da gizartea sexuka zatitzea.

Nagusia eta esklaboa, horiek biak ere elkarri lotuak daude, elkarren premia ekonomiko batek lotuak, premia horrek ez du esklaboa askatzen, ez du uzten posibilitatzen askatzea. Emakumea beti izan da gizonaren esklaboa, edo gutxienez, haren jopua. Emakumeen lege-egoera ez da gizonaren egoera bera. Eskuarki, askoz okerragoa —izan— da. Gizonek dute boterea eta gainera prestigioa.

Gizonek subjektu legez agertzeko duten nahikaria agerikoa da —nahikari etikoa da hori—. Norbanako guztiengan badago askatasunetik ihes egin eta “gauza” bihurtzeko tentazioa, baina bidea ezinago okerra da: pasiboa baita, alienatua, galdua. Subjektua, ondorioz, borondate-arrotzen preso geratzen da, bere transzendentziatik erauzia, balio guztiaz gabetua.

Bide erraza izan da, antza: bide horrek itzuri egin izan die, zinez eta benaz, existentzia onartuaren larriminari eta tentsioari. Emakumea Bestea bihurtzen duen gizonak konplizitate sakonak aurkituko ditu harengan. Hala, emakumeak ez du bere burua subjektu gisa aldarrikatu, ez baitu horretarako baliabiderik ukan.

Hauxe bide da emakumearen ezaugarri nagusia: Bestea da osotasun baten barrenean, eta osotasun horretan bi osagaiek elkarren beharra daukate.

Nola hasi zen historia hau guztia?

Dualtasun guztiek gatazka sorrarazten dute, beraz, sexuen dualtasunak ere bai. Bietako batek lortzen badu nagusitasuna, berau absolututzat hartzen edo jotzen da. Gizonak hasieratik irabazi zuen lehia edo gatazka hori, nonbait. Emakumeek ere irabazi zezaketen. Edo, behinik behin, gerta zitekeen borrokan alde batera makurtu gabe geratzea.

Zergatik ez zen egoera aldatzeko aukera gizonen esku izan? Zergatik hasi zen iragan mendean aukera hori aldatzen? Zergatik hasi da oraintsu modu eraginkorrean aldatzen? Ona al da aldatzen hasi izana? Horiek beraiekin ekarriko al dute jendarteak berdintasunean parte-hartzea, gizonek eta emakumeek berdintasuna partekatzea alegia?

Nik neronek, berriro diot, terminologia zehaztu aldera, emakumeen eta gizonen eskubideen berdintasuna partekatzea idatziko nuke. Idazten dut.

Galderak ez dira berriak. Erantzunak ere eman zakizkieke. Ugari. Baina emakumea Bestea izateak berak auzitan jartzen ditu gizonek inoiz emandako justifikazio guztiak. Justifikazioak gizonen interesen zerbitzuan eman baitira. Errana dugu jada: gizonek emakumeei buruz idatzi duten guztia susmagarria da, gizonak aldi berean epaile eta partaide izan baitira.

Legeak egin eta bildu dituztenek, gizonak izaki, mesede egin diote beren sexuari. Legelariek printzipioak bihurtu dituzte legeak. Feminismoaren gaietan filosofoek eta santuek honelaxe ebatzi dute: emakumea piztia bat da. Emakumea ez da irmoa ez orekatua.

Haatik, emakumeak ez dabiltza oker munduko arauei uko egiten dietenean, gizonak eginak baitira emakumeak aintzat hartu gabe. Bai baina… Ez. Antzina ere, XVIII. mendean, emakumeari ez zioten onartu aldezle izatea. Ez zitzaion objektibotasunez alde-auziari ekin, baita halaxe egin ere zuten gizon demokrata

—ustezko— batzuek. XIX. mendean, industria-iraultzaren ondorioz, emakumeak produkzio-lanetan parte hartu zuen, eta aldarrikapen feministak arlo teorikoetatik atera ziren. Beren argudioak oinarri ekonomikoez jantzi zituzten. Alabaina, aurkariak, oldarkorragoak bihurtu zitzaizkien emakumeei.

Nire kautan ari naiz, Beauvoiren pentsamenduaren proposamen-ildoan betiere. Emakumearen emantzipazioa edo zapalkuntza edota sindromea eta euskaldunona alderatzen ausartu(ko) naiz, eta aldeak alde, baita parekatu ere: emakumeek bezala, euskaldunek ez dute bere osotasunean federik, ez dute konfiantzarik, ez dute uste Subjektu direnik. Objektu dira.

Horraino I. partea: liburua osatzen duten hainbat atalen harian segituko dugu aurrerantzean. Horiek ematen dizkiote zentzu eta funtsa. Anartean, baina, bi eranskin gehituko dizkiot lehen parte honi: Feminismo diferentzialista (1.) eta Ondorioak-Galderak (2.).

1. Feminismo diferentzialista

Feminismo diferentzialista emakumearen berezko ezaugarriak nabarmendu egiten dituen feminismoaren ildoa da. Diferentzialismoaren arabera, emakumeek

—itxurazko genero-berdintasunaren helburuaren alde— gizonen balioak eta gizarte rolak bereganatu izan dituzte —eta gaitzetsi, noski—. Haatik, ildo horrelakoen iritzian, emakumeak gizonaren boterearen aurka bere esentzia eta jite diferentea sustatu behar ditu.

Feminismo existentzialistaren arabera, emakumeak determinatzen du bere esentzia. Feminismo diferentzialistak, emakumearen printzipioetatik abiaturik, natur femeninoa izan badela dio. Feminismoaren ildo honek dioenez, badaude atributu femenino-artekoak.

Feminista diferentzialistek euren printzipioen ber balorazioaren alde militatzen dute espazio sozialean. Diotenez, ez da soilik emakumezkoen eta gizonezkoen artean diferentziak daudela, batez ere —eta hau bide da inportanteena— diferentzia horiek ez dira ordenu sozialean ematen bakarrik, baizik eta eraikuntza sozial-kulturalaren izaerakoak direla. Areago, bi generoen arteko diferentzia horiek biologikoak direla diote; fisiologikoak eta hormonalak, baita psikologikoak ere. Hots, euren ustetan, gorputzaren bizitzak determinatzen du espirituaren bizitza. Horiek guztiek emakumearen portaerak determinatzen dituzte, joera psikologikoaren ondorioz.

Feminista diferentzialistak atributu maskulinoen eta femeninoen arteko hierarkizazioaren kontra egiten du. Atributu horiek balore ezberdinak ezartzen dituelako. Natura femeninoa natura maskulinoa baino gutxiago dela errefusatzen du, noski. Ez du baiezpen hori onartzen, ez onartu ere pertsonen mailak baloreen gainetik jartzearen ideia.

Gizabanakoa maila edo kategoria horien menpe izatea eta horien arabera balore ezberdinak sostengatzea errefusatzen du guztiz. Balore hierarkizazio suerte hori salatzen du. Baloreen berdintasuna aldarrikatzen du eta horien alde borrokatu.

Feminista diferentzialistentzat hierarkizazio-sistema arazoa handia da: emakume eta gizonen arteko ezberdintasunak badaude, noski, baina horiek horrela, feminitasunaren balorea errefusatzen dutenak horretaz baliatzen dira. Horrela jokatzen dutenek emakumezkoen atributuak deuseztatu nahi dituzte, balore horiek gizonezkoen atributuen barnean desegin nahian ari dira.

Feminitasuna aldarrikatuz, hauxe euren galdera: gizonezkoen berdinak izan nahian, emakumeek beren izateari uko egin behar izatea ez al da maskulinitatearen baloreen menpe geratzea?

Gizonekiko berdintasunean emakumearen desbalorizazioa garatu izan da. Feminismo diferentzialista urrun dago Beauvoirrek defenditutako feminismo existentzialistatik. Oposizioan dago, nolabait.

Ondorioak/Galderak

Gizabanakoak ez badu esentziarik, bere esentzia askatasuna bada, zeinaren bidez bere proiektu existentziala eraikitzen duen, orduan, galdetzen ahal dugu: zer bilakatu daiteke askatasun suerte horrek ez badu inolako oztoporik topatzen? Gure askatasunak ez badu erantzunik, hots?

Gizabanakoa bere independentzia-proiektua eta bere emantzipazioaren aldeko borrokan —gizartearen fatalitateen ariora edo kontrakarrean— erreakzioan aritzen da, bere bizitzako egoera bati erantzuten dio, eta determinazio delakoari uko eginez, errebelatzen da.

Zer ginateke, ez bagenu bidean etsai bat aurkituko? Horra askatasunaren paradoxa. Gizabanakoak gainditzeko kontrario bat behar du beti.

Zer da gizabanakoon askatasuna? Nola gauzatzen da, ez bada beste baten kontrakarrean? Zer ginateke gizabanakoen arteko lehian mugarik ez balego? Zer litzateke gizabanako librearen destinoa, konkistatzeko deusik ez balego?

Ez dago mugarik gabeko askatasunik. Oztopoak izateak ematen dio balorea askatasunari.

Desberdintasunean berdintasuna (II. partea)

Desberdintasunean berdintasuna

Eskubideez ari al gara? Pertsonez? Arra ar baita eta emea eme. Beltzak, juduak… Emakumearenak eta beltzarenak antzekoak dira, eskubideak alegia. Aldeak alde, bai batzuk eta bai bestetzuk paternalismotik askatzen hasi ziren duela mende bat luze bat.

Beauvoirrek Hegelen galdera hau aztertu zuen: “Zer esan nahi du izan hitzak?”.

Feminista paristarraren ustez, izan balio substantzial gisa ekarri zuen Hegelek; fede txarrez ekarri ere.

Izan izatea da funtsean. Azken batean, bilakatu ondoren izatea da, ageri den modu horretan egina izatea.

Emakumeak baina, gehiengoa izanik ere, kontraesana irudi badu ere, talde moduan, gutxiago izan dira gizonak baino.

Emakumearen emantzipazioa arriskutsua izan da. Emakumeak askatasun gisa berretsi du bere burua gizonaren aurrean. Gizonik erdipurdikoenak ere, emakumeen aldean Jainkotzat baitauka bere burua. Gizonek emakumeen buruaren hezitzailetzat jo izan dute, halaber. Hau da, emakume argiena ere hezi nahi izan dute. Gutxitasun-konplexua dutenei, heziera oneko tonu batez aritzen zatzaizkie gizonak.

Gizonek, horietako askok, gizonen berdinak direla esaten dute fede onez, emakumeak gizonen berdinak direla eta ez dutela zer aldarrikaturik, eta “aldi berean” —alderantziz diote—, emakumeak behin ere ez direla izango gizonaren berdinak, ezin baitute izan. Puntu!

Emakumeen auzia antzua da. Antzua edo. Gizonen harrokeriak “liskar” bihurtu du auzia. Liskarretan dabilenak ez du ondo arrazoitzen. Hortik kontraesana. Hortik dialektikaren okerra nonbait. Hegelentzat, edo haren ustetan, “historia dialektika bateratu gisa berreraiki daiteke”.

Beauvoir ez dator bat, agidanez.

Historiaren pasarte hau heldu zaigu akordura, Adam eta Eva gogoan: Adam zirriborroa izan zen eta Jainkoak Eva sortu zuenean, lortu zuen gizakia bere perfekzio osoan gauzatzea.

Beauvoirrek nola planteatu du auzia? Bada, honela: emakumeak epaile eta partaideak izaten. Emakumeek gizonek baino era intimoagoan ezagutzen dute feminitatea. Mundu femeninoa, alegia.

Zoriontasuna hizpide eta auzi

Lantegian edo etxean da zoriontsuagoa emakumea? Zoriontasun hitza zer den ez dakigu, argi eta garbi, ez zehatz-mehatz. Transzendentzia immanentzian jausten denean, existentzia degradatu egiten da, halako “bere baitako bat” bihurturik. Askatasuna, berriz, faktikotasuna bihurtzen da. Subjektuak onartua baldin bada, erortze hori huts moral bat da. Besteak eragindako bada, frustrazioa eragiten du, edota zapalkuntza baten tankera hartzen du: bata zein bestea gaitz absolutuak izaki.

Nola osa dezake gizaki batek bere burua? Kondizio femeninoa nola egokitu? Emakumeak destino fisiologiko, psikologiko edo ekonomiko jakin bat al dauka? Horra galdera sorta, oso aintzat hartzekoa. Horrexetatik abiatu behar da. Eta, bide batez, emakumearen eta euskaldunon auzia kontrastatuz, hauxe nire galderak: nola aurkitu desberdintasunean berdintasuna? Nola aurkitu independentea izatea independentzian? Nola aurkitu independentzia euskaldunon kasuan?

Emakumearen destinoa, gizonaren arau

Zer da emakumea? Umetoki bat. Obulutegi bat. Eme bat da. Emeak epiteto bat dirudi. Epitetoak iraingarriak izaki. Arra ez da epiteto bat, ez. Matxo delakoa ere ez, naski.

Egia da, emakumea emea da —euskaraz, emakumea, umea eta emea hitzez osatua da. Hala ote?—. Zer da emea animalien erreinuan? Antza, emakumea eme-mota singularra da. Kontuak kontu, zergatik bereizi espezieak bi sexutan? Zentzurik al du bereizteak?

Bereizketa hori ez da unibertsala. Naturan ugaltzeak ez omen dauka zerikusirik sexualitatearekin. Banakoetan, arrak eta emeak bereiztea, beraz, egitate erreduziezin eta kontingente gisa ageri bide da.

Filosofia gehienek ordea, onartutzat jo dute bereizketa, alabaina eta horregatik, bereizketaren zergatiak aztertzeko asmorik gabe.

Platon, Aristoteles, Santo Tomas edota Hegelek, bertzeak bertze, ez zuten zergati horiek aztertu. Adibide baterako: Hegelen aburuz —edota harentzat— sexualitatea bitarteko bat izaki, subjektua genero gisa mamitzen da sexualitatearen bitartez.

Beauvoir ez dator bat, noski. Silogismotzat jotzen ditu gizonezko filosofo horien

—ar horien— arrazoibideak edo argudioak. Harentzat ugalketa izan zitekeen asexuala. Hegeli jarrera oker hau egozten dio: esanahia arrazoi bihurtu nahi izaten du beti.

Maurice Merleau Ponty filosofo garaikidera etorriaz, haren ustez, existentziak ez du ustekabeko ezaugarririk, ez du forma moldatzen, ez dio izateari edukirik ematen. Existentziak ez du pertsona onartzen egitate hutsa bezala, existentzia egitatea onartzeko bitarteko den mugimendua da.

Jean Paul Sastrek —Izatea eta ezereza liburuan— Martin Heideggerren “giza errealitatea heriotzara kondenatuta dago bere finitutasuna dela kausa” baieztapenari kontra egiten dio. Gizona hilkorra baita. Espeziaren iraupenak ez dakar ezinbestean sexu-diferentziazioa.

Sexu baten eta bestearen rolen irudikoa, gizartearen mitoen ispilu hutsa da. Aitak ez bide zuen inolako zerikusirik haurren sorkundean. Aristotelesen ustea zen, hazia eta hilekoa batzean sortzen zela fetua. Hipokratesek bi hazi-mota bereizi zituen, bat ahula edo femeninoa, bestea indartsua, maskulinoa.

Aristotelesen harian, Hegelentzat bi sexuak ezberdinak “izan behar” zuten. Bata pasiboa da. Bestea aktiboa. A prioriko doktrina guztiak aztertu eta emearen errealitate konkretua ez dela aztertua izan erakutsi digu Beauvoirrek.

Bizitzaren eta kontzientziaren arteko harremanari buruz ezer erabaki gabe, egitate bizidun guztiek transzendentzia bat adierazten dute. Funtzio guztiek proiekturen bat elikatzen dute. Horra Beauvoirren deskribapenen atzean dagoena.

Ikuspegi biologikoa

Ugalketa gametoen arabera definitzen dira —orain mende bat, alegia—. Espezien arabera gameto arrak edo gameto emeak determinatzen omen bide dute sexua. Gameto arrek eta emeek bat egiten dute arrautzan: bateraturik, desegiten dira osoki.

Ikuspen hori okerra da, Beauvoirren berbetan: obuluak gameto arra irentsi beharrez beretzen duen ikuspegia okerra da. Garaipen bat bezala ikustea akatsa da, alegia, arrak zelula emearen erreserbak anexionatzen dituela ustea.

Erdi Aroko filosofia ez zen egokitu ongi Aro modernoan. Sinbolismoa gailendu bide zen. Zorroztasun pitin batez aztertuz gero, hauxe ageri da: obuluaren eta emakumearen artean alde handia dago.

Sexu-harremana ezin da murriztu bi gametoen harremanetara. Organismo emea bere osotasunean aztertu beharra daukagu. Inter sexualitate-kasuak adibidetzat harturik: ugariak dira animalietan eta gizakietan; tximeletetan eta oskoldunetan…

Estatistikek honela diote: arra eta emea bi tipo osagarriak dira. Beren funtzioei begiratuz gero, haien singulartasuna atzemateko bietan erreparatu behar dugu. Emearen nozioaren definizio egokia eta orokorra egitea, zaila da arras. Obulu eramailea dela esatea ez da aski, ez eta arra espermatozoide-eramailea dela baieztatzea. Organismoa gonadekin duen harremana txit aldakorra baita. Ostera, gametoen diferentziazioak ez du eragin zuzenik organismoan, bere osoan. Obulu gehienak ez dira ernaltzen sekula.

Gonadak: ernalketa-zelulak sortzen dituzten organoak dira.

Animalien munduari behako bat

Espezie bakunetan organismoa apenas da ugaltze-aparatu bat baino gehiago. Obulua izaten da nagusi. Hau da, emea. Zeinaren ororen gainetik obulua baitago biziaren errepikapenei emana. Alta, emea abdomen hutsa da (so egin gorputz aparatuan) eta ikaragarrizko obulazio baten lanak guztiz irensten dio existentziari. Egiaz eta benaz, arrak eta emeak apenas jo daitezkeen banakotzat. Osotasun bat osatzen dute.

Arraren nagusigoa koitoaren jarreran bertan adierazten da. Ia-ia animalia gehienetan, arra emearen gainean dago. Erabiltzen duen organoa tresna bat da. Organo femeninoa, aldiz, ontzi geldo besterik ez da operazio horretan. Arrak hazia jartzen du eta emeak jaso. Emeak pairatu egiten du koitoa. Penetrazioa, alienazioa.

Ugaztun arraren eta emearen arteko funtsezko aldea hauxe dugu: espermatozoidearen transzendentzia arrotz bihurtzen zaio arrari, gorputzetik bereiztean. Arrak banakotasuna gainditzen duenean, banakotasunera biltzen da berriz ere. Zenbat eta gehiago agertu emea banako bereizia gisa, orduan eta indar gehiagoz berresten da biziaren segida.

Darwinen arabera, emeak onartu egiten du aurkezten zaion arra, bereziki aukeratu gabe. Arraren destinoa oso bestelakoa da: bereizi egiten da eta bere burua berresten du bere buruaz harago jotzen duenean.

Beauvoirrek Hegeli arrazoia ematen dio puntu honetan: arra elementu subjektibotzat jotzen du, eta emea espeziean kaltetua. Arrak, ugaldu aitzin, espeziea iraunarazteko ekintza hartzen du berea. Koitoa ariketa bizkorra da. Ez dio bizitasunik kentzen arrari. Arrak ez du aita-sena agertzen. Abandonatu ohi du emea sarritan.

Arrak —izen berezia eta bereizia— autonomiaren aldera egiten duen ahalegina arrakastatsua da. Arra handiagoa da komunzki. Sendoago, zaluagoa, ausartago. Bizitza independenteagoa du, jarduera funsgabeagoak emeak baino: konkistatzaileagoa da, larderiatsuagoa. Arrak agintzen du animalia-sozietatetan.

Gizakion naturari gagozkiola —animalien kasuan ez bezala— hori guztia ez dago guztiz argi arrarengan eta emearengan, arra eta emea ez baitira beti argi bereizten. Bi operazio horietan —irautea eta sortzea, biak ala biak ere aktiboak—, ez da egiten bilakaeraren sintesia. Organismoen banakotasuna gehiago sendotzen denean, sexuen oposizioa ez da leuntzen, aitzitik baizik.

Arrak gero eta bide-mota gehiago aurkitzen ditu beretu dituen indarrak erabiltzeko, emeak gero eta gehiago sentitzen du bere esklabotasuna. Emakumea da emerik indibidualizatuena, baita ahulena ere. Modu dramatikoan bizi du bere patua, eta horrek bereizten du sakonkien arrarengandik.

Emakumeak alienazio sakona sentitzen du arraultza ernaldua umetokira jaitsi eta garatuz doanean. Egia da, haurdunaldia fenomeno normala da, ez da kaltegarria amarentzat. Osasunez ongi izan ezkero, onuragarria da amarentzat. Ordea, aldi eta hala berean, haurdunaldia lan neketsua da, ez dio onura indibiduala ekartzen amari, sakrifizio latzak baizik. Erditzea bera da arriskutsua. Menopausia bestalde.

Emakumearen ezaugarria espeziaren mende egotea da. Emakumea da sakonki alienatua. Emakumea luzeago bizi izaten da, baina maizago gaixotzen. Balio sozial begi-bistako batetik aztertu eta ikusia, bizitzaren aldi askotan ez da bere buruaren jabe.

Datu biologikoak oso garrantzizkoak dira. Alta bada, ez dira nahiko sexuen hierarkia definitzeko. Emakumearen destinoa aldaezina da, ageri denez. Hots —eta honek berebiziko garrantzia dauka Beauvoirren ildoko azterketa honetan—, hau da, datu biologikoek ez dute azaltzen zergatik emakumea den Bestea. Ez dute betiko kondenatzen mendeko rol horretan egotera. Ez luke zertan kondenatu behar, alegia.

Ikuspegi psikoanalitikoa

Psikoanalisiak mesede egin dio psikofisiologiari. Jakintsuek deskribaturiko gorputz objektua ez da modu zehatzean existitzen. Obuluaren egiturak ez du islarik haren egoeran, aldiz, garrantzi biologiko handirik gabeko organoa da klitoria. Klitoria funtsezkoa zaio emakumeari.

Emakumea ez du Naturak definitzen: emakumeak berak definitzen du bere burua, Natura bere erara ekarriz, bere afektibitatera. Psikoanalisia zalantzan jartzerik ba ote? Erlijio guztiek legez —kristautasunak marxismoak legez—, psikoanalisiak malgutasun bat erakusten du kontzeptu zurrunen azpitik. Doktrinari hitzez hitz heltzen badiogu, psikoanalisiak zure espiritua ez duzula ezagutzen erranen dizu. Aldiz, espiritua onartzen baduzu, psikoanalistak hitzez hitzekoan giltzapetu nahiko zaitu.

Doktrinak ez du garrantzirik: psikoanalisia metodo bat da, baina metodoaren arrakastak sendotu egiten du doktrina zalea bere fedean.

Adibidez, heretikoak badaude izan, beraz, psikoanalistak dira psikoanalisiaren etsairik makurrenak.

Sintesi moduko bat egin aldera

Gizadia aldatuz doa. Abantzu mende bat joan da Beauvoirrek Bigarren sexua idatzi zuenetik. Mundua aldatuz doa, eta gure jendartea arras aldatu da, arrunt asko zeharo… Anartean, gizonak eta emakumeak bi tipo ezberdintzat hartzen dira. Badaude ukaezineko emaitzak eta ondorioak: emaitzek berdintasunera garamatzate.

Bidez bide, giza espezieko emea eta arra konparatzeko, ezinbestekoa da giza-ikuspegi batetik aritzea. Gizonaren definizioa: aldez aurretik zehaztu gabeko izaki bat da, bere burua egiten duena, hain zuzen ere, den bezalakoa.

Alabaina, aburuak aburu, gizona ez da espezie natural bat. Ideia historiko bat da. Emakumea ez da errealitate finko bat, baizik eta bilakaera etengabe bat. Bilakaera horretan behar omen dugu alderatu eta konparatu gizonarekin. Bilakaera horretan definitu behar ditugu haren posibilitateak, emakumearenak alegia.

Haren gaitasunez mintzatzean, den horretan murriztu nahi izaten dute emakumea. Arestian aipatu filosofoek diotenez —Sartre, Heidegger, Merleau-Pontyren ikuspegiak, Simone de Beauvoirenak tarteko— gorputza ez da gauza bat, ez da egoera bat. Munduan dugun heldulekua da gure proiektuaren zirriborroa. Emakumea ahulagoa da gizona baino. Ahultasun horri egongaiztasuna gehitzen zaio. Kontrol falta, hauskortasuna.

Datuak datu, horiek ezin ukatuzkoak dira, baina berez ez dute ezer esan nahi. Honatx maxima bat: biologia zientzia abstraktua da, gorputza existentziaren bitartez definituz ikuspegi bat onartzen dugunez gero. Gizonak mundua atzemateko asmorik ez balu, gauzei heltzeko ideiak berak ez luke batere zentzurik.

Gizonak mundua atzemateko duen moduan ezin neurtu daitekeen bezala, abstraktuan ezin neurtu daiteke nolako zama den emakumearentzat ugaltze funtzioa.

Produkzio-indarren eta erreprodukzio-indarren arteko oreka aldatuz doa giza-historiaren garai ekonomiko batetik bestera, eta indar horiek baldintzatzen dute arrek eta emeek umeekin duten harremana, baita elkarrekin dutena ere.

Gizarteak ez dira espezieak: gizartean, espeziea existentzia gisa mamitzen da. Gizarteak bere burua transzenditzen du mundurantz eta etorkizunerantz. Haren ohiturak ez dira biologiatik segituak izaten, banakoak ez dira sekula utziak beren naturaren mende. Beraz, biologiaren datuak argitzeko, aintzat hartu beharko dugu ingurune ontologiko, ekonomiko, sozial eta psikologikoa.

Arras garrantzizkoa da emakumea espeziearekin lotzen duen esklabotasuna, baita emakumearen gaitasun indibidualaren mugak ere, emakumearen gorputza elementu funtsezkoa da, munduan duen egoeraren elementu ezinbestekoa. Funtsezko galdera: emakumea zergatik da Bestea? Biologia ez da nahikoa aztertua izan zentzu edo norabide horretan, biologoak ez omen dira kezkatu horretaz. Oraintsu arte, bederen.

Sintesiak sintesi, tesi eta antitesi artean, honatx, kontu baitezpadakoa: historiaren joanean Naturan nolako antza edo tankera eman zaion emakumeari jakin behar dugu, ikasi behar dugu. Kontua da jakitea gizadiak zer bilakarazi duen gizaki-emea.

Filosofiak filosofia, filosofoak filosofo, hona aburu zenbait

“Sexualitateak existentziaren hedadura bera du”. Sexuala eta genitala bereizten direnean, sexualitatearen nozioa lausotu egiten da. Energia bereizia den aldetik, libidoa gizontasunezko indar bat da. Orgasmoa, beste hainbeste. Libidoaren funtsa maskulinoa da etengabe, eta modu berean betiere, gizonarengan nahiz emakumearengan agertu.

Sigmund Freud tarteko, Beauvoirren aburua: hasieran libidoa berdin garatzen da bi sexuetan, haurrek aho-aro bat daukate, gero uzki-aro bat, azkenean fase genitalera heldu dira, eta orduan bereizten dira bi sexuak elkarrengandik. Gero dator aldaketa. Zakila izanen da aurrerantzean organo erotiko nagusia.

Emakumeak ere bere libidoa objektibatu behar du —nartzisismoaren bitartez— gizonaren aldera, alabaina, prozesua konplexuagoa da. Klitoria utzita plazer baginalera igaro behar baitu.

Ediporen-konplexutik sortzen da kastrazio-konplexua. Horrela sortzen da superegoa. Aita maitatuz haren antza izan nahi bailuke, eta alderantzira, atsekabe horrek sendotu egiten du maitasun hori.

Areriotasuna sentitzen du amarenganako, ezinikusia. Elektraren konplexua ez da Ediporena bezain gardena. Lehenbiziko finkapena amarekiko izan denez gero, aita den aldetik, aitak berak gaitzesten du maitasun horren objektua. Debekuek indar gehiago dute neskatorentzat, seme-lehiakidearen kasuan baino. Semearen izate frigidoa ager daiteke; arra frigido izan daiteke edota homosexualitatera jo dezake.

Emakumea, berriz, gizon mutilatua sentitzen da. Mutilarentzat, zakila, esperientzia bizia da. Harro sentiarazten duena. Elektraren konplexuaren nozioa arrunt lausoa da. Aita ez du libido femeninoak jainkotzen.

Aitaren subiranotasuna gizarte-egitate bat da. Freudek horretan huts egin zuen Beauvoirren ustez: hark dioenez ezin da jakin zer autoritateak erabaki duen. Ostera, sistema bat ezin da nahikoa izan baldin sexualitate soilean oinarritzen badu giza bizitzaren garapena.

Sigmund Freudi kontrario bat jalgi zitzaion: Alfred Adler, Vienan jaioa. Honen ustez, gizona zenbait helbururen bila dabil. Gizabanako bakoitzak botere-nahi bat du. Baina, gutxiagotasun-konplexu bat dauka, halaber. Neskatoak ez du faloaren inbidiarik mutilei onartutako pribilegioen sinbolo gisa baino. Aitak familian duen tokiak, gizonen nagusitasun unibertsalak, hezkuntzak, guztiak berresten dio nagusitasun maskulinoaren ideia. Emakumea zatiturik dago bere buruaren kontra, gizona baino askoz sakonkiago eta zatituago.

Adler eta Freuden arteko kontrakotasunak agertu ziren hartara: Adlerrek kausalitate psikikoaren ideiaren ildoan, determinismoa onartzen du. Freudek ez. Aita subiranoari dion maitasunak bultzatzen du ama, maitatuarengan edo senarrarengan aurkitu nahi du maitasuna. Larrimin guztietan desira bat dago.

Irakaspenak irakaspen

Honatx ondorio positibo bat, aintzat hartzekoa. Gizabanakook tematzen gara historia singular bat ikuspegi psikoanalista batez deskribatzen. Haatik, superegoak barneratuak ditu tirania arbitrario batetik datozen aginduak eta debekuak. Moralean oinarrituz, morala sexualitatearentzat kontu arrotza izango balitz bezala. Ordea, horiek joera instintiboak dira, bi errealitate horiek heterogenoak dira.

Freudek ipuin bitxiak asmatu omen zituen. Beharra zituen horretarako. Sexualitatea garrantzizkoa da giza-bizitzan. Bidean bide, hona irudi bat: neska lotsatuarena. Zer dela eta? Pixa kokoriko egiteagatik. Zer da lotsa, ordea? Sexualitatea ez da hartu behar egitate erreduziezintzat. Izatedunak badu “izatearen bilatze bat” originalagoa. Sexualitatea haren arlo bat baino ez da.

J. P. Sartreren izatea eta ezereza delakoaren ildoan: lanek, gerrek, jokoek, arteek definitzen dituzte munduan egoteko erak. Psikoanalisiak, psikologo bortitzenen eskutik “determinismoaren” eta “inkontziente kolektiboaren” izenean, hautuaren nozio hori baztertzen du.

Inkontzienteak irudi eginak ematen dizkio gizonari, sinbolismo unibertsal suerte bat, horrek esplikatzen du nola sortzen diren ametsen, hutsegiteen, eldarnioen, alegorien eta giza patuen analogiak.

Hain zuzen ere, askatasunaz mintzatzeak esplikatzen du ezina onartzea. Askatasunak berarekin ekarriko lituzkeen parekotasun aztoragarri horiek.

Anatomia hizpide

Anatomia, horra hor patua. Gorputza, horra hor orokortasuna. Sinboloa ez zaigu agertzen inkontziente misteriotsu batek landuriko alegoria gisa: adiera baten ulermena da, objektu adierazlearen analogo baten bitartez egina. Adierak modu berberean agertzen dira gizabanako asko eta askoren baitan, bat-bera baita izatedun guztien egoera existentziala, eta bat-bera orobat, aurre egin behar dioten faktikotasuna. Sinboloa ez da zerutik eroria, ez lurpe sakonetik ernatua: giza-errealitateak sortua da, hizkuntza bezalaxe. Errealitate hori Mitsein eta bereizketa da aldi berean.

Gogoratu: Mitsein kontzeptua Être-avec da. Hots, izatea da Bestearekin izatea.

Primitiboentzat, alienatzeko bidea mana zen, totema. Zibilizatuentzat, berriz, norberaren arima, beren nia, beren izena, beren jabetza, bere obra. Horra hor, zinezkotasunari uko egiteko lehen tentazioa.

Zakila egokia da mutikoaren “doblearen” rola har dezan: objektu arrotza zaio, baina bera da aldi berean jostailua edota panpina. Alter ego bat, norbanakoa baino maltzurragoa, adimentsuagoa eta trebeagoa. Neskak, kastrazio konplexua dauka. Alter ego hori gabe (Freudek esana) neskatoa ez da alienatzen antzemateko moduko gauza batean, ez du bere burua berreskuratzen, beraz, behartuta dago objektu bihurtzera. Bere burua Beste gisa batean ikustea, bigarren mailakoa.

Emakumeak lortuko balu bere burua subjektu gisa berrestea, asmatuko luke faloaren baliokiderik: panpina, kasu. Hortik alienatzeko darabiltzan maskarak. Psikoanalisiak ezin du bere egia aurkitu testuinguru historiko batean baino. Huts egin du emakumea Bestea zergatik den azaltzeko, orduan bereziki.

Freudek onartzen du aitaren subiranotasunak esplikatzen duela zakilaren prestigioa, eta onartzen/aitortzen du ez dakiela nondik datorren nagusitasun maskulinoa. Ondorioz, honatx Beauvoirren beste maxima bat: idazle-feminista-pentsalari honek uko egiten dio sexualitatea egitate huts gisa on-hartzeari. Jarrera hori motza baita. Berak manera guztiz bestelako batez planteatzen du emakumearen destinoaren auzia.

Psikologia mekanizista batek ez du onartzen asmakuntza moralaren nozioa. Gizonen psikoanalisiaren ildoan transferentzia hori —Beauvoir paristarrak dioskunez—, sublimazio hori, ez da jalgi emakumeen baitatik. Psikoanalistek ematen dioten zentzuan onartzea, aitarekin edo amarekin “identifikatzea”, bietako eredu batean alienatzea da, irudi arrotz bat nahiago izatea. Norberaren existentziaren mugimendu espontaneoa izatea baino, izatera jolastea.

Emakumea izatea objektua izatea da, Bestea izatea da, eta Besteak subjektu dirau, baina bere amore-ematearen barnean. Ikusi behar da, zer aukera ematen dizkion “jarrera maskulinoak” deituak eta zer aukera “jarrera femeninoak” deituak.

Alfred Adler psikoanalistaren ildoan, aburuak aburu, Beauvoirrenak berea egin du: botere-nahia ez da nolabaiteko energia zentzugabe bat baino, “Protesta maskulinoa” deitzen dio transzendentzia mamitzen den proiektu orori. Amarentzat, haurra ez da “zakilaren baliokidea”. Pintatzea, idaztea, politika egitea ez da “sublimazio-modu on bat” bakarrik, badira helburu batzuk berez nahi izaten direnak. Hori ukatzea gure historia faltsutzea da, gizon psikoanalisten burutapenen ildoan eta ustetan betiere.

Ikaspenak ikaspen

“Gizona gizaki arra da. Emakumea gizaki emea da” bezalako definizioek modu asimetrikoan mutilatu dute emakumea. Emakumeak gizaki gisa jokatzen duen bakoitzean, esaten dute gizasemea imitatzen ari dela. Neska zalantzan dabil objektuaren rola —Bestearen rola aukeratzerakoan— proposatu zaion bezala aukeratzea ala bere askatasuna aldarrikatzea. Hartara, hartaraino bat etorri gara, emakumeei ihes egiteko eskaintzen zaizkien bideak faltsuak dira.

Simonen de Beauvoirren ildoan, emakumea gizaki bat da, balio bila dabilena, balioz osaturiko mundu batean. Ezinbestekoa da mundu horren egitura ekonomiko eta soziala ezagutzea. Ikuspegi existentzial batetik aztertu beharra dago bere egoera osoa.

Gizonek egina da emakumeen historia guztia (III. partea)

Giza historiaren gaineko materialismo historikoaren ikuspegia

Hainbat filosoforen —gizonezkoren— ikuspegien ildoan jarraitzen dugu: gizadia errealitate historiko bat da, ez animalia-espezie bat. Gizartea jabetu da Naturaz. Haatik, emakumea ezin da hartu organismo sexual huts gisara. Gizakien historian, datuek esanahi desberdina adierazten dute egoera ekonomikoen eta sozialen arabera. Datuak datu, honatx batto: gorputz biluzi batek —emakumearenak— ez du sekula erabakitzen nola helduko dion bizitzari. Aldiz, gizona beti agertzen da armatua. Teknikak ezabatu egiten du gizona, eta emakumea bereizten.

Modernitatearen hastapenean, makina moderno asko erabiltzeko ez zen gizonen ahalmen indartsu apartekorik behar izan. Gutxieneko ahalmen behar izan zenez gero, emakumea gizonaren pareko bihurtu zen lanerako. Gizonaren gaitasuna ez zen emakumearen gaitasuna baino gehiago hartara.

Ostera, emakumearen porrot historiko itzela izan zen. Emakumea areago zapaldua izan zen, gizona are erregego eta burujabeago bilakatuz. Beraz, emakumea sufritzen duen zapalkuntza soziala, zapalkuntza ekonomikoaren ondorioa da. Berdintasuna berrezartzeko ezinbestekoa da bi sexuek juridikoki eskubide berak izatea. Emakumeak emantzipatzeko industria publikoan sartu behar izan dute, sartu dira, neurri sozial hain batean parte hartzeko.

Besteak beste, hauxe kontua, beste kontu bat: emakumearen zoria eta sozialismoarena estu loturik al daude? Bai ote? Praxian erran nahi dugu. Emakumea eta proletarioa, biak ala biak, dira zapalduak. Alta bada, Engelsek berak —Karl Marxen kide hark— hauxe adierazi zuen: “Oraingoz, ez dakigu ezer”.

Alegia, materialismo historikoak datu batzuk eman ezik, ez zituen emakumearen zapalkuntzaz edo mendekotasunaz deus apartekorik ekarri, ez bada hauxe adierazi izana: interesak lotzen dituela gizonak eta jabetzak. Azalpena axalekoa izan zen, eta argitara emandako egiak: kontingenteak.

Materialismo historikoak ezin zion emakumeek zuten arazoei irtenbiderik eman, arazo horiek gizakiari bere osoan zagozkiolako, eta ez homo aeconimicus deritzan abstrakzio horri. Lanaren ikasbidea ez dagokio subjektu pasibo bati. Subjektuak bere burua landu eta konkistatu behar du, bere tresnak landuz eta lurra konkistatuz.

Ulertzekoa da nolako interesa duen gizonak bere jabetzaren aldean paratzeko. Jabetza pribatutik ezin deduzitua da emakumearen zapalkuntza. Gihar-ahultasunak ez zuen ekarri gutxiagotasun konkretu bat, harik eta brontzezko eta burdinazko aroan lanabesak eta tresnak erabiltzen hasi ziren arte. Emakumearen proiektuan ez da aski azaldu zergatik izan den zapaldua: sexuen araberako lan-banaketa izan zitekeen adiskidantzazko elkarte bat. Ez zen izan, ordea.

Harri Aroan, lurra klaneko kide guztiena zenean, gizona ehizan eta arrantzan aritzen zen, emakumea, berriz, sutondoan geratzen zen. Etxeko eginkizunak lan produktiboak ere baziren, ordea. Gizona beste gizon batzuen zerbitzuez baliatzen hasi zen, haiek esklabo bihurturik. Esklaboen eta lurren jabe bihurturik, emakumearen jabe ere bihurtu zen. Jabetza pribatua sortuz.

Kontzientzian ez balego Bestearen kategoria jatorrizkoa, ez litzateke Bestea menderatzeko nahikari jatorrizkoa: brontzeko tresnak sortu izanak ez zukeen ekarriko emakumearen zapalkuntza.

Engelsen arabera, klase-gatazka hutsa da sexuen oposizioa. Hala idatzi zuen. Beauvoirrek baina ez zituen haren hitzetan ziurtasun handirik ikusi. Filosofo haren erranak ez zuen nondik heldu, ez zuen heldulekurik. Fede txarra izan ezean, emakumea ezin da hartu langile soiltzat. Haren produkzio-gaitasuna bezain garrantzikoa da haren ugaltze-funtzioa, bai gizarte-ekonomian bai norbanakoaren bizitzan.

Hala berean, familia ezeztatzea ez da ezinbestean emakumea askatzea. Alemaniaren naziek hauxe erakutsi zuten: estatuari lotua egoteak ez du esan nahi gizonek gutxiago zapaltzen dutela emakumea. Soldadu baten eta emakume baten zerbitzua ezin dira parekatu. Haurrak ekartzeak haustura handiagoa eragiten baitu haren bizitzan.

Praxiak erakutsi duenez, materialismo arrazionalista alfer-alferrik saiatu da ez ikusiarena egiten. Emakumea “zuzenean” ezin behartu denez erditzera, irtenbide bakarra, amatasun garaian, giltzapetzea da. Legeek edota ohiturek ezkontzera behartzen dute, kontrazepziorako neurriak eta abortuak debekatuak. Dibortzioa galarazia.

Emakumea, ohaidea eta ugaltzailea da, objektu erotikoa: Bestea. Gizona haren bitartez dabil bere buruaren bila. Badira klaseak, bai, baina banakoak

—norbanakoak— ezeztatzen ez dituen sozialismo demokratiko batentzat, bere garrantzi guztia atxikiko du banakoaren patuaren auziak, sexu-diferentziazioak bere garrantzi guztia atxikiko du.

Berriro ere, praxiak erakutsia aintzat hartu behar dugu —Beauvoirren ildoan ari gara, noski—: ezinbestekoa da materialismo historikotik harago joatea. Freuden monismo sexuala eta Engelsen monismo ekonomikoa arbuiatu beharra daude. Gogora dezagun, Freuden hitzetan, izateduna gorputz bat da. Horrek ematen dio balioa freudismoari.

Sexualitatea eta teknika ez dira aski ezer azaltzeko, ez bada guztiz txertatzen errealitatean. Superegoak jarritako debekuak kontingenteak dira, baita egoaren pultsioak legetxe agertuta ere. Gorputza dela bizitza sexuala dela, teknikak ez dira konkretuki existitzen gizonarentzat, bere existentziaren ikuspegi osoan ulertzen dituen neurrian baino.

Historiaren ildo batzuetan barrena

Munduaren biribiltasuna aintzat hartzera, laranja baten antzera hartzera, giza-historia atalez osatuta dago. Hizkuntz-atala funtsezkoa da gizakiarenean. Hizkuntzak, euskarak kasu, ondo baino hobeto erakusten digu hori: mundua beti izan da gizasemeena: giza, gizakia, gizasemea, gizona… —horixe nire aburua—.

Historiaren barrena goaz, Beauvoirren eskutik joan ere. Eskutik edo ildotik joateak ez du harenarekin zertan bat egin beharrik, ez beti, ez ez guztiz behintzat. Haatik, ikaspenok sano dira lagungarriak.

Sexuen hierarkia nola ezarri zen ulertzeko, historiaurreko eta etnografiako datuak filosofia existentzialistaren argitan aztertzea baitezpadakoa da; edo komenigarria, behinik behin: gizonak emakumea menderatu nahi izatea “ulergarria” da, baina “zer pribilegiok eman dio nahi hori betetzeko bidea?” galdetzea ezinbestekoa da.

Zenbat eta informazio gehiago eta sistematikotasun gutxiago, orduan eta kontraesan gehiago. Historiak erakutsi duenez, emakume asko nahiko indartsuak eta gogorrak izan arren, hala izanik ere, gizonek indar fisikoaren abantaila izan zuten. Anartean, jakina hori ere, ugaltzearen morrontza oztopo izugarria izan zitzaion emakumeari. Behin eta berriz haurrak izateak kendu zizkion indarrik handienak eta denbora gehiena. Zaila izan zitzaion munduratzen zituen haurren bizialdia ziurtatzea.

Pentsa dezagun zein latzak izan ziren giza-espeziaren hastapenak: herri biltzaile, ehiztari eta arrantzalea. Emakumeari “ugalmen absurdoa” traba egin zitzaion, modu aktiboan baliabide gehiago lortzen parte hartu ahal izateko. Ezinbestekoa izan zen espezia iraunarazteko, alabaina, bere amatasuna oparoegia izan zen, larriki oparoa. Gizonak, anartean, ugalketaren eta produkzioaren arteko oreka bermatu zuen.

Ororen buru eta azken buruan, produkzioaren eta ugalketaren arteko oreka lortu zirenez gero, emakumearen rola halaxe finkatu zen. Emakumearen sakrifizioak ez dira aintzat hartu horregatik. Emakumea ez da maila gorago batean jarri horregatik, gizona bai ordea. Edo maila berean. Zergatia? Galdera ere hauxe: zergatik ez du lortu?

Erantzun borobilik ezean, honatx aburu zenbait: gizadia ez da natur-espezie soil bat, haren xedea ez da espezieak irautea, ez da bertan goxo egitea; bere burua gainditzera jotzen du. Horda primitiboei ez zitzaizkien axola izan ondorengoak.

Konstatazioa edota ondorioa: gaur egungo hordei ere ez.

Emakumearentzat seme-alabak zama ziren, ez aberastasuna. Gizonarentzat ere ez. Infantizidioak zeregin arruntak ziren. Milurtekoak behar izan ziren haurrari balio handiagoa emateko. Sortzearen harrotasuna geroago zabalduz joan zen, mendetik mendera.

Gizonaren kasua guztiz da bestelakoa, erle langileez bestera —espezie hori salbu—, gizonak ez du elikatzen taldea bizi-prozesu huts baten bitartez, beraren aberetasuna gainditzen duten ekintza batzuen bitartez baizik. Adibide baterako: Homo faber delakoa, asmatzailea da.

Gizonaren jardueren beste alderdi bat, duintasun gailena ematen diona, arriskua da. Historian frankotan ageri izan da: odolak, janaria besterik ez balitz, ez luke balioko esneak baino gehiago. Gizona ez zen izan, ez da harakin bat, ordea. Arriskuan ibiltzen zen, ibili da, basapiztien kontrako borrokan.

Biologian —ikusi izan dugu arestian—, berritik sortuz baino ez du irauten espezieak, baina sortze hori Biziaren beraren errepikapen hutsa da, forma ezberdinetan mamitua. Existentziari esker Bizia transzenditzen bermatzen du gizonak Biziaren errepikapena. Emakumeak gizonarekin bat egiten du arrakasta eta garaipenak ospatzeko festan. Festa hori emakumearen zorigaitza da, ordea; Bizia errepikatzera kondenatua baitago biologikoki, nahiz eta haren begietan, Biziak bere baitan ez ditu izateko arrazoiak, eta arrazoi horiek garrantzizkoagoak diren Bizia bera baino.

Hegelen ildoan hauxe diosku Beauvoirrek: nagusien eta esklaboen artekoa —biko horren harremana ulertzera— ondo egokitzen zaio gizonaren eta emakumearen harremanari. Nagusiaren pribilegioaren iturburua bere bizia arriskatzea da. Espiritua berresten du Biziaren kontra. Egiaz, esklabo garaituak ere beste hainbeste arriskatu du. Emakumeak, berriz, Bizia ematen du baina bere Bizia arriskatzen ez duen izateduna da. Gizasemearen eta emakumearen artean ez da borrokarik sekula izan.

Hegelen aburua ongi egokitzen bide zaio emakumeari: Bestea —Kontzientzia hain zuzen ere— kontzientzia mendekoa da, zeinarentzat errealitate esentziala abere-bizia baita, entitate arrotz batek emaniko izatea. Horra, Beauvoirren feminismo existentzialistaren funtsa: izate esentziala eta izate existentzialaren arteko dileme edo disyuntiva.

Dilema, aukera edo alternatiben artean, gizonek bereizkuntza hori hautatu edo asmatu dute. Beren pribilegio maskulinoei eutsi nahian, esparru femenino bat asmatu nahi izan dute, biziaren, immanentziaren erreinua, emakumea hartan giltzapetu ahal izateko. Sexu-espezifikazio guztiez harago, izatedunak transzendentziaren mugimenduan aurkitu nahi du bere justifikazioa.

Emakumeen sumisioa bera da horren froga. Emea, espeziaren gatibu da, arra baino gehiago. Gizadia beti saiatu izan da bere destino espezifikoari ihes egiten. Gizadiak bere izatea auzitan jarri duenean, hau da, bizitzeko arrazoiak nahiago dituenez Bizia bera baino, gizona nagusi gisa gailendu zaio emakumeari. Gizonaren proiektua ez da denboran errepikatzea, baizik eta instantaren erregea izanik geroa lantzea.

Jarduera maskulinoak Natura eta Emakumea mendean hartu ditu. Zer toki ematen dio gizadiak Bestetzat jo duen bere parte horri? Zer eskubide onartu dizkio? Nola definitu dute gizonek emakumea?

Historia, mitologia eta erlijioa

Emakumeen patua latza izan da Horda primitiboetatik. Hala ere, gizonen nagusitasuna orduan izan omen zen arinena. Erregimen paternalista tarteko iritsi bide zen umiliazioa. Emakumeak itzal handia izan zuen nekazaritza-komunitatean, lurra lantzea ardatz zuen zibilizazioan; haurrek bestelako garrantzia hartu baitzuten. Emakumeak funtsezko eginkizuna haurrak ekartzea izan zen, seme-alabak amaren klanekoak izaki.

Komunitate nomadetan haurrak izatea akzidentea zen, antza. Lurraren aberastasunik ez izatearen ez ezagutzearen eraginez. Nekazariak, halaz ere, amaren sabelaren emankortasunaren misterioa miretsi egin izan du. Miretsi egiten al du gaur egun? Gizabanakoaren eboluzioa ikusirik zaila miresmen hori baieztatzea.

Klana iraunarazteko bitartekoa izaki, soroen emankortasunak iraunarazi zituen gizonak. Hartara, gizona, gutxi-asko, ohartzen da baliagarri zaizkiola koitoa eta lurra bezatzeko teknikak. Amatasunak existentzia sedentarioa ekartzen dio emakumeari, naturala da etxean egotea. Gizonarentzat, berriz, naturala da ehizan, arrantzan, gerran ibiltzea.

Gizonak, bere burua pentsatzeko, ezinbestekoa du Bestea pentsatzea. Dualtasun moduan antzeman du mundua. Dualtasun horrek hasieran ez zeukan sexu-kutsurik. Emakumea, halaz ere, Bestea kategorian ezarria da. Bere burua Norbera gisa agertzen duen gizonaren desberdina denez gero.

Emakumea Bestetasunean bildua da hasieran. Emakumea ez zen Bestea berak bakarrik hezurmamitzeko bezain garrantzitsua. Baina azpizatiketa bat egin zen Bestearen bihotzean. Emakumearen rola areagotu zenean, ia erabat hartu zuen Bestearen eremua.

Mitologian emakumea zeruko erregina da, uso batek irudikatua. Jainkosa handia. Ama handia. Antzina-antzinako garai haiek ez digute inolako literaturarik laga. Medea eta Niobe pertsonaiak salbuespenak dira.

Datuak datu, mitologian betiere, emakumeen erreinua egiazkoa izan zela dirudi. Lurra, Ama, Jainkosa… Ez da parekorik izan gizonarentzat. Honatx maxima bat: “Matriarkatutik patriarkaturako pausoa emakumezkoen porrot historiko itzela izan zen”. Tira, har dezagun hipotesitzat.

Emakumea Bestea absolututzat hartzen denean —haren magia dela tarteko—, ezinezkoa da hari beste subjektu bati bezala begiratzea. Alegia, emakumeak ez dira izan bere buruarentzat agerturiko talde bereizi bat. Emakumea, izatekotan, bere leinuaren sinboloa da. Eskubideen bitartekari, ez eskubideduna.

Sexu-askatasun handia duten gizataldeetan ere, komeni da haurra mundura ekartzen duen emakumea ezkondua izatea. Ez du lortzen bere haurrarekin talde autonomo bat osatzea. Horregatik gizarte guztiek molde patriarkal batera jo izan dute: gizonak sekula ez dio uko egin bere botereari, ez eta naturaren eta emakumearen misterioak ikusita bere burua nahasirik sentitzen duenean ere.

Emakumearen magia-arriskutsuaren beldurrez emakumea esentzialtzat jotzen duenean ere, gizonak belauniko jartzen dira Bestearen aurrean, Jainkosa Ama gurtzen dute, baina Jainkosa Amaren ahaltsu-irudia gorabehera, gizonen kontzientziak sorturiko bitartekoa da subjektu hura, beno, ez da Subjektua: Bestea da. Emakumea da, hautemana da.

Idoloak idolo, gizonak asmatuak, haren mende daude egiatan, horregatik deuseztatu hala sortu izan dira. Gizona transzendentzia gisa mamitzen da, proiektu gisa, baita emana zaion zerbaiten moduan hautematen baldin badu ere bere burua; espiritua eta borondatea berresten dira gizonarengan pasibo moduan.

Anartean, gizonak ez du baliabide-praktikorik Emakumea-Lurra guztiz menderatzeko, ez da ausartzen haren aurka altxatzeko. Ezkontzaren bitartez eskuratzen du helduaren duintasuna, eta haren bitartez jasotzen du munduaren zati bat, herentzia gisa. Amaren aldetik, klanarekin lotua dago.

Gizonak bera ez den hori eduki nahi du. Emazteak ez du zertan senarraren mana-n partaide izan. Poliki-poliki, gizonak bere esperientzia mediatizatu egin du, eta printzipio maskulinoa nagusitzen da; bai haren errepresentazioetan eta bai haren existentzia praktikoan.

Emakumearen debaluazioa gizadiaren historian aro ezinbesteko bat da: prestigioa ez zetorkion bere balio positibotik, baizik gizonaren ahuleziatik. Emakumeak hezurmamitzen zituen naturaren misterio arte-garriak. Naturatik askatzen denean ekiten dio gizonak emakumearen eraginpean egoteari.

Gizonak desafioa egiten die kideei, eta bere garaipenez harrotu, eta nahi ez duen errekituetarako tarteren bat uzten du; azkoz ere garrantzizkoagoak iruditzen zaizkio teknika zehatzak. Zenbat dezakeen ikasten du gizonak.

Emakumearen erlijioa lotuta zegoen nekazaritzaren erreinuarekin, iraupen erreduziezinaren, kontingentearen, zoriaren, itxaronaldiaren, misterioaren erreinuarekin.

Homo faberena, berriz, espazioa bezala mendera daitekeen denboraren erreinua da: beharrenarena, proiektuarena, ekintzarena, arrazoiarena. Patriarkatuaren garaipena ez zen izan, ez zoriaren ondorioa ez iraultza bortitz baten emaitza. Gizadiaren hastapenetik gizonek modua izan dute, bere abantaila biologikoari esker, subjektu subirano bakar gisa berresteko beren burua. Ez diote pribilegio horri uko egin sekula.

Gizonak Naturan eta Emakumerengan alienatu du beren existentzia, baina gero, ostera, Emakumea Bestearen rola jokatzera kondenatu du. Emakumeak ez ditu inoiz aukeratu ez “bere” zortea ez “bere” zoria.

Gizonek sortu dituzte jainkoak, eta emakumeek, berriz, gurtu. Emakumea bere ugalkortasunagatik gurtua, izaki beldurgarria izanik, gizonaz Bestea izanik, Bestearen jite aztoragarriz betea —emakumeak mendean bazuen gizona nolabait ere—, emakumeak gizonaren mendean bide egin zuen aldi berean. Emakumearentzat, de facto, bazegoen nagusiaren eta esklaboaren erreprozitate-harremana, eta halaxe egin zion ihes esklabotasunari.

Esklaboa ez du ezein tabuk babesten, gizaki menderatu bat besterik ez da; ez da ezberdina, azpikoa baizik. Gizona gero eta boteretsuagoa bihurturik gero eta beherago erortzen da emakumea. Hala, lurraren jabea bilakatzen denean, gizonak emakumearen jabetza aldarrikatzen du. Lehen manak hartua zegoen gizona, Lurrak hartua, orain, arima bat du, lur batzuk.

Bestalde, gizonek sorturiko irudietan, borroka bortitz baten ondorioa da konkista hori. Gizakia bere mitologia eta legeak idazteraino goratu zen garaian, patriarkatua ezarria zen behin betiko. Kodeak landu zituzten. Naturala da gizonak bere azpian jartzea emakumea. Gizonarentzat naturala, bistan da.

Emakumearen zapalkuntza organizatzen dutenean, haren beldur dira legegileak. Haren bertute anbibalenteetan, alderdi makurra ikusten dute batez ere. Emakumea, sakratua izateari utziz, lohi bihurtzen da.

Pitagorasek errana gogora dezagun berriz ere: printzipio on batek argia eta gizona sortu zituen. Txar batek, berriz, kaosa, ilunpea eta emakumea.

Horra!

Gizakiaren beharra du Ongiak, materiaren beharra Ideiak, eta gauaren beharra Argiak. Gizonak badaki bere desirak betetzeko, bere existentzia iraunarazteko, ezinbestekoa duela emakumea. Natura utzi eta Gizartean sartu beharra dauka.

Bestearen, Emakumearen anbibalentzia hori argiro ikusten da haren historian, eta haren bilakabidean. Emakumea, orain arte, esanekoa izan zaio gizonen borondateari. Borondate anbiguoa izaki, noski. Gizonen jarrera eboluzionatuz joango da mendez mende, eta horrek eboluzioa ekarri dio emakumearen destinoari ere.

Atalaz atal, matazarik mataza

Emakumearen kondizioaren eboluzioa ez da etenik gabekoa izan. Zuzenbide erromatarraren ostean, kristautasuna eta gero, barbaroen legea tarteko, egoera ekonomiko sozial politikoa hankaz gora jarri zenean, emakumea beti petxero izan da. Senarraren menekoa izaki, ideologia kristauak emakumea zapaltzen “lagundu” zuen; jakina dugu hori ere. San Paulo tarteko, tradizio judua berretsi zen bortizki izate feministaren aurka. San Anbrosiok halaxe adierazi zuen: “Evak eraman zuen Adam bekatura”.

Gizona da emakumearen burua, Kristo gizonen burua denez gero. Enperadoreek ez zuten Elizako aiten eraginaren erdia izan. Halaz ere, Senatus consultum velleianuma aldatu egin zen. Emakumeak modua izan zuen bitartekari izateko besteen alde, baina kontraturik gabe, senarraren izenean betiere.

Emakumea guztiz ahalgabea da, bakean nahiz gerran. Emakumea bat dator senarraren destinoarekin, harekin bizi harekin hil. Erdi Arora arte iraun zuen. Klovis I.aren garaian, (Klovis edo Klodoviko I.a —Tournai, 465—Paris, 511—; frankoen erregea 481-511 bitartean) mundiuma bizi guztirako esleitu zitzaion emakumeari. Iraina zen emakume bati frogarik gabe “prostituta” deitzea. Legeak babesa eman zion emakumeari, alabaina, gizonaren jabetza eta haren haurren ama zen heinean.

Emakumeak ez zuen inolako eskubiderik, alta bada, estatua indartu zenerako hasi zen Erroman ikusi genuen bilakaera: ezgaien, haurren eta emakumeen tutoretza ardura publiko bihurtu zen, familia-eskubide bat izateri utzirik.

Mundium: Mundu bat (mundium-ean edo mundeburdium-ean latinez) Antzinako eta Goi Erdi Aroko herri germaniarren zuzenbidean.

Goi Erdi Aroko garai nahasien hondarrean, feudalismoa antolatu zenean, emakumearen kondizioa ziur gabea zen arrunt. Legelariek halaxe errana: “Feudo bat zerbitzu militarra egitearen truke edukitzen zen lurra da”. Emakumeak ezin zuen lur feudalik eduki, ez baitzen gai hura defendatzeko.

Jabetza eskualdatzeko tresna bihurtu zen emakumea, hala ere. Ez haren edukitzailea, ordea. Lurrak ez ziren, gens erromatarren garaian ziren bezala. Emakume oinordeko bat, lur bat eta gaztelu bat zen. Harekin ezkondu nahi zutenak harrapakin horren bila lehiatzen ziren. Neska gazterik izaki, eta ez ezkondurik.

Emakume alargunak beste nagusi bat onartu behar zuen berehala: “Aurkitu nire senar ahaltsua zeren eta nire lurra defendatu behar baitut”, ziokeen.

XII. mendera joanez, Mediterraneoa eta Nafarroa aipatzen ditu Simone de Beauvoirrek: Lantzelot eta Ginebraren erromantzea. Amodioa, zentzu modernoan agertu zen. Maitasuna antzinaroan ez zen ematen gizarte ofizialetik kanpo baino. Gortetasunak ez zuen askorik aldatu emakumearen patua. Garai feudalaren amaieran, bestelako kasu batzuen ondorioz, emakumeak aurrera egin zuen pixkatxo bat. Anartean, antza, ez zegoen arrazoirik bi sexuak berdin tratatzeko.

Frantziak onartu zuen “neska batek gizon batek adina” balio zuela. Emakumea ez zen ezgaitzat joa izango harrezkero. Joana Arkekoaren aurretik ere baziren emakume soldaduak, halere. Dontzeilak harritu egiten zuen, ez eskandalizatu horregatik.

Haatik, hainbat faktoreek egin zuten emakumearen independentziaren kontra. Mendekotasun femeninoa baliagarria zitzaion gizarteari emakumea ezkondua bazen. Ezkontza egina baldin bada —Beauvoirrek dioenez— bataren eta bestearen ondasunak komunak dira ezkontzaren kariaz, eta emakumea haren tutoretzapekoa.

Feudalismoaren garaitik hona, emakume ezkondua jabetza pribatuari sakrifikatu zaio, berariaz. Honatx bere destinoaren seinalea: senarraren ondasunak are handiagoak izan eta emakumearen mendekotasuna areago zorrotza.

Erdi Aroko fartsa eta alegietan, eskulangilez, merkatari txikiz, nekazariaz osaturiko gizarte bat ageri da: senarra emaztearen aldeko Ez beste pribilegiotzat jotzen du. Emakumea aberatsak, aldiz, mendeko izatea du lanik ez egitearen ordaina. Emakumeak bazituen oraindik pribilegio batzuk, beraz.

Hala eta guztiz ere, emakumeen kondizio makurretan aurkitu ditugu egoera zuzenbidezkoak deituak direnak. Emakumeei debekatu zitzaizkien “gizon-lanbide” guztiak. Ondasunak aitarenak kontsideratzen ziren, eta ez amarenak. Emakumeak “eman” egiten zizkion senarrari, haren autoritatea txit handia baitzen. Emakumearen estatusak hala segitu zuen Antzinako Erregimenera arte.

Beauvoirrek historiako filosofoen hariak aintzat hartu ditugu —erlijiosoak nahi laikoak— eta hauxek ehundu:

— Herrialde haietan guztietan, “emakume zintzoa” familiaren zerbitzari izatearen ondorioetako bat zen. “Prostituta” moduko bat.

— Alabaina, eta hala berean, “kendu prostitutak eta libertainkeriaz lohituko duzue gizartea” zioten autoritateek.

— Monogamiaren aldarean eginiko sakrifizioak dira prostitutak. “Biziorik okerrena izanik, beraiek dira bertutearen zaintzailerik onenak”.

Horra “emakume zintzoa-“ren askatasun bidea. Prostituta asko libreak ziren. Aukera hobeak eman zizkion indibidualismo femeninoari: “Emakume zintzoa”-ren bizimodu baino hobeago zuten. Emakumearen askapena negatiboa den heinean, negatibotasuna da haien patua. Erdi Aroko gizonen iritzia ez zen, inolaz ez, emakumearen aldekoa.

Bestalde, hainbat hariren ariora honatx hauexek ere: zergatik sortu du Jainkoak emakumea, ezin uztartukoak badira ezkontza eta apaiztasuna? Eliza anbiguoa zen ezkontzaren inguruan eta Luterok konpondu zuen auzia. Apaizen zelibatua arbuiatuz. Dena den, disputa hura bigarren mailako fenomeno bat izan bide zen, gizartearen jarrera eta harrera islatu zituen, baina ez aldatu.

Labur-zurrean: emakumearen lege-egoera apenas aldatu zen XV. mendearen hasieratik XIX. mendera bitartean. Klase pribilegiatuetan, ordea, moldatuz joan zen haren kondizio konkretua.

Literatoen harian bi pasarte:

— Dante eta Shakespeareren garaian, emakumeen elite batek soilik izan du kultura, masak ez.

— Virginia Woolferen garaian, Gela bat norberarena delakoan, Simon de Beauvoirren arrebaren destinoa ageri da.

Italiatik iritsi doktrina platonikoek espiritualizatu zituzten maitasuna eta emakumea.

Dramak eta antzerkiak:

Antzerki-dramak argiki eta azkarki zabaldu ziren. Zuzenbide ororen aurka agertu izan ziren. Berdintasun naturala nahieran bortxatua zenez, gizonaren tiraniak jaiotzetik libertatea kendu ziola emakumeari agertu zuten.

Ez zuten sexuen berdintasuna eskatzen, baina emakumea errespetuz tratatzea nahi zuten.

Ikaspena: emakumearena gai agorrezina da.

Frantziar Iraultzaren harian eta ariora

Honatx Descartesen eragin ezkorra: “Emakumeek ez dute sekulan aukerarik izan, ez askatasunik, ez heziketarik. Ezerk ez du adierazten gizona baino gutxiago direnik”.

Itxura batez, esaldia, Beauvoirren pentsamenduarekin bat datorrela pentsatu behar genuke. Feminista existentzialistaren ustez, ordea, Descartesek ez du emakumearen izatea aintzat hartzen edo den modukotzat jotzen.

Rousseauk errana: “Emakumearen heziketa guztiak gizonen ingurukoa izan behar du. Gizonari amore emateko sortua da emakumea, eta haren bidegabekeriak eramateko”.

Montesquieuk, berriz: “Arrazoiaren eta naturaren kontra da emakumeak ugazabandreak izatea etxean. Ez da arrazoiaren eta naturaren kontrakoa inperio bat goberna dezaten. Alabaina, zenbat eta legeek azpiratuago izan, orduan eta arriskutsuagoa emakumeen boterea”.

Balzacek, burgesiaren bozeramaleak: “Emakume ezkondua esklaboa da, bere tronuan jartzen jakin behar du”. Antifeminismoa indarberritu zuen Honoré de Balzacek.

Horra!

Honatx garaiko filosofiaren perla bat emakumearen arima deskribatzean: “Emakumea, espresuki gizonarentzat sortua izanik, ez da gizona baino gehiago izanen mundua bururatzean, emakumeak ez baitu sortzetiko xedea bete-betean, haren arima ez baita baitezpada hilezkorra”.

Iraultzaren Berrezarkuntzak dibortzioa abolitu zuen 1848an. Familia zen, zelula sozial banaezin hori, gizartearen mikrokosmosa. Emakumea haurrarentzat zer den, horixe da gizona emakumearentzat. Ministroa agindupekoarentzat zer den, horixe da boterea ministroarentzat. Hots, sistema positibistaren arabera, emakumea berdin-berdin geratzen da familian giltzapeturik. Dibortzia debekatu zaio, eta desiragarri ere izango litzateke haren alarguntasuna betiko izatea.

Sozialismo orok emakumearen askapena lagundu du, familiatik erauzi duen heinean.

Iraultzak emakumearen patua aldatu zezakeen, edo hala espero, baina ez zuen

—emakumearen destinoren ildoan— hori lortu. Iraultza burgesa izan zen. Independentziarik handiena emakumeetan, langile-klaseetan, Antzinako Erregimenean eman zen. Arlo ekonomikoan jasan zuten zapalkuntza, ez sexualean, edo ez hainbeste. Emakumea errespetatua zen.

Laburbilduz: Iraultzaren hondarrean, emakumeak askatasun anarkiko bat izan zuen. Emakume ezkongabeak ahalmen zibil guztiak zituen. Ezkontzak, baina, mundiumari eusten zion, hots, senarrari obedientzia zor zion.

Beauvoirrek honela akitzen du. “Noiz utzi zaie emakumeei beren sexuari uko egiten?”

Ikaspena: naturak emakumeari esan dio “izan zaitez emakume!” betidanik.

Frantziar Iraultzaren ostean

Atzera begiratu bat eginez gero, Antzinako Greziatik abiaturik —Platon, Aristoteles…— emakumearen destinoa berdin samar ageri da, orduan eta modernitatean ere bai.

Proudhonek —nekazari jatorrikoa— bortitz erantzun zuen mistizismo sain-simondarraren kontra, baina jabetza txikiaren alde segitu zuen: “Emakumea, etxekoandrea edo kortesana da”.

Eztabaida horiek guztiek ez zuten eragin handirik izan gertaeretan: haien erakusgarri zalantzatiak baino ez iziren izan. Hots, Iraultza garaian eta gero ere bai, iraultza industrialaren garaian, langileek eta emakumeek badute zerbait elkarrekin: biak ala biak daude zapalduta.

Engelsen iritzian, emakumearen patua estuki lotua dago jabetza pribatuaren historiarekin. Halaz ere, XIX. mendean, emakumea lotsagarrikoago zapalduta dago beste sexuaren langileak baino.

Ugazaben nahia eta egina: “Lan hobea egin eta gutxiago kobratu”.

Horra patua. Luxuzko zama aberea da. Emakumeek soldatak onartu behar izan zituzten inertziaz. Apalagoak, noski. Zuribide bat: premia gutxiago dute. Gainera, zoritxarreko zorigaiztozago: emakumeek ez zuten beren burua defendatzen jakin elkarrekin, konkurrentzia egin zioten elkarri.

XX. mendeko bi mundu gerra artean: soldata apalagoak onartzen zituztenez, enpresariek gogo onez hartu zituzten eta, maluruski, gizon langileek kontra egin zieten.

Honatx galdera eta gakoa: nola uztartu ugaltze-eginkizuna eta produkzio-lana? Sortze funtzioaren esklabo izateak kondenatu zuen emakumea, munduaren eraikuntzatik kanpo utziz.

Antzinarotik bazetozen kontrazepzio-praktikak. Haurdunaldi-kate etengabe zen bizitza garai hartan, askorentzat, bizimolde guria zuten, asko izanez ordaintzen zuten maite-laxotasuna. Klase dirudunek —eta gainerakoek gero— arrazoizkotzat jo zuten haur-kopurua mugatzea: gurasoen baliabideen arabera eta kontrazepzio moduak zabalduz.

Emakumearen kondizioaren bilakaeran, produkzioan izandako parte-hartzeak ugaltzeko esklabotasunetik askatu izan zuen nolabait. Emakume ezkonduek ahalmen juridiko osoa lortu zuten. Ezkontza-kontratuek eta legeek ez zuten mugatzen ahalmen hori. Ezkontideen arteko berdintasunik ez zen izan, halarik ere.

1879an, Biltzar Sozialistak sexuen berdintasuna aldarrikatu zuen, eta hartara, ez zen gehiago salatu feminismoaren eta sozialismoaren arteko aliantza. Emakumearen kausa, ordea, bigarren mailan geratu zen, sozialista haiek ez zitzaizkion lotu emakumearen beraren kausari.

Emakume langileen emantzipazio orokorraren bitartez askatasuna lortuko zutela pentsatu zen. Emakume burgesek, berriz, eskubide gehiago nahi zuten, baina gizartea bere hartantxe utzita. Bigarren horiek ez ziren iraultzaileak izan, erreforma bertutetsuak sartu nahi zituzten usadioetan. Edonola ere, mugimendu feministak garrantzi handiagoa hartu zuen.

1909n Emakumeen Sufragioaren aldeko Frantses Batasuna sortu zen. Frantzian, katolikoek emakumeak “indar kontserbadoreak eta erlijiosoak zirela” iritzi zuten. Batasun Errepublikarren taldeak, besteak beste, sufragio unibertsalaren proposamenari ekin zion, baina gorabehera eta tirabira asko egon zen.

1932an, Proudhonen gisara, “egiazko emakumea” goresten dute. “Kortesana edo etxekoandrea” onartzen duen emakume izate hori. Zenbait gizonek feminismoaren kontrako neurririk hartzea aintzat hartu zuten, neurri neurritsuak halarik ere. Izan ere, antifeministen kontrakoak izan ez arren, halaxe zioten: “Emakumeak gizonaren aldean ezberdinak dira. Konparazioenera, ez dute zerbitzu militarrik egiten”.

Gizon batzuek beren nagusitasun maskulinoa berretsi zuten, harro: “Boto ematea zama da, ez eskubidea. Emakumeak ez dira horretarako duin. Prostitutek ere botoa emanen al dute?”.

Horiek dilemak. Edo, tira, galde dezakegu guk, emakumeak al dira aitzakia?

Garai haietan, XIX. mendean, emakume estatubatuarra emantzipatuago egon zen europarra baino. Tradizio zaharrak ez ziren denak txarrak. Europan, berriz, Suedian kasurako, bazen mugimendu feminista nahiko garrantzitsua: “Ikasteko lan egiteko libre izateko” eskubidea aldarrikatu zuen. Louise Otto feministak herrialdea eraldatzeko eskubidea bultzatu zuen. Haren feminismoa nazionalista zen, funtsean.

Datu bat: 1914an emakumeek huts egin zuten armada militarra osatzean. Sobiet Batasunean hedatu zen gehien mugimendu feminista. Arazo soil bat ekarri zuen emakumeak bizitza publikoan horrela parte-hartzeak: familiaren bizimoduan emakumeak zuen rolak. Halere, etxeko lanetik askatzeko ahalegina egin zen bolada batez.

Historian barreneko emakumearen borrokaren ondorioak

Gizonek egina da emakumeen historia guztia. Emakumeen arazoa gizonen arazo bat izan da beti. Indar fisiko ez ezik, prestigio morala. Gizonek sortu zituzten baloreak, balioak, usadioak, erlijioak. Emakumeak ez ziren sekula lehiatu nagusitasun hori kentzeko.

Gizonek eduki dute beren esku emakumearen patua, ez dute erabaki emakumeen interesen arabera: beren egitasmoak beldurrak premiak hartu dituzte aintzat. Jainkosa ama gurtu zuten Naturaren beldur zirelako.

Erdi Aroan honako hauxe: “Emakumeen auzia” deitu hura erlijiosoen eta laikoen arteko disputa izan zen. Feminismoa ez da sekula mugimendu autonomo bat izan. Klase zapalduetako emakumeek izan dute nolabaiteko autonomia ekonomikoa, produkzioan parte hartu zutelako. Monarkian berriz, adulterioa, prostituzioa eta delitua tarteko, emakumearen feminitatea ez zen gutxiagotasun bat izan, gizartean abolituta zegoenez gero. Erreginen aroan, emakumearen feminitatearen proportzioa puska handiago izan zen erregen aroan baino. Joana Arkekoaren ildoan, mundua aldatu ahal izateko, mundu hartan sendo errotu beharra zegoen.

Gizartean gizona sendo da, emakumeak, ordea, gizarteari esaneko zaizkion horiexek dira. Jainkoak izendaturikoak.

Iraultzako Komuna garaian, emakumeek gizonen aldean borrokatu zuten ordena ezarriaz. Emakumeari, eskubiderik ez botererik gabeko libertate bat denez, onartu zitzaion ukazioan eta errefusean gotortzea. Omen, gizonek puztu egin dute orduko emakumearen eragina. Erraza izan zaio emakumea konbentzitzen, hots, Iraultzaren lorpenak harentzat oso lorpen handiak izan zirela “sinestarazi” zaio.

XIX. mendera etorriaz, hona zenbait aburu, feministen kontrakoen perlak. Baga: emakumeek inoiz ez dute deus apartekorik sortu. Biga: emakumearen egoerak ez du inoiz eragotzi emakumezko pertsonalitate handiak garatzea.

Galderak: emakumearen egungo kondizioan zerk agintzen du? Zerk agintzen du abiatzen ari den XXI. mendeko zibilizazio berrian? Hots, milurteko honetako zibilizazio berrian?

Konstatazio zenbait: zein temati dirauten tradizio zaharrek. Emakumea munstro bitxia da, emakume asmotsua. Heroia.

Emakumea ez da “bestetasun” erabatekoa, subjektua ere bada (Eranskinak)

ERANSKINAK (I)

Emakumea eta Bestea

Emakumea Bestea bihurtu dute modu konkretu batean: interes ekonomikoen mesederako, baita, orobat, ontologiko eta moraletarako ere; komeni arau. Subjektuari —emakumeari, kasuon— ezinbestekoa zaio bera mugatzen eta ukatzen duen Bestea: bere burua iristeko beharrezkoa dauka errealitate hori, bera ez den errealitate hori. Baina libertate hori arrotza da, zeinek “nire” libertatea berresten baitu; gatazkan hasten baita “nire”-arekin: Bestearekin. Horra kontzientzia dohakabearen tragedia: kontzientzia bakoitzak nahi du bere kabuz subjektu subirano gisa agertu.

Bakoitzak Bestea nahi du apalarazi, esklabotzara eraman, baina esklaboak, lanean eta beldurrean, esentzial sentitzen du bere burua, eta itzuli dialektiko batean ageri da inesentzial gisara. Bakoitzak bere burua eta Bestea; bere burua objektu eta subjektu gisa hartzen duenez gero.

Adiskidetasuna eta eskuzabaltasuna —libertatea onartzen baitugu— ez dira bertute errazak, horiexek dira gizonaren lorpenik behinena, haien bitartez aurkitzen du bere egia. Ordea, borroka beti hasi berri baten egia da. Borroka betiere abolitu baten egiak eskatzen du gizonak bere burua gainditu dezala une oro. Gizonak jarrera morala izatea erdiesteko, bere izateari uko egin beharra dauka, eta bere existentzia onartu. Gizonak baina, ez du gogokoa zailtasuna, beldur dio arriskuari. “Gogoaren des-sosegua” da, ezagutzen du garaipenaren truke ordaindu beharrekoa. Amets hori haragiztatua, horixe da emakumea. Hura da bitartekari desiratua. Emakumea kontzientzia bat da.

Kontzientziaren argitasunera goraturiko natura da emakumea, kontzientzia bat berez esanekoa. Ezein gizonak ez luke onartuko emakume izatea, baina denek nahi dute emakumeak egoterik munduan. Eskertu dezagun Jainkoa, berak sortu baitzuen emakumea: “Natura ona da, emakumea eman baitie gizonei”.

Emakumea, Beste gisa agerturik, izatearen osotasun gisa ageri da aldi berean. Hala ere, gizonarentzat emakumea ez da Bestea hezurmamitzen duen bakarra. Emakumeak ez du beti garrantzi bera izan historian.

Horiek horrela, halaz ere, okerra da emakumea esklaboarekin parekatzea, esklaboetan izan da, baina izan dira libreak ere. Emakumea esentzial sekula bihurtzen ez den insentzial gisa ageri zen, Beste absolutu bat gisa, erreprozitaterik gabe.

Herritarrak ez du aukerarik bere destino pribatuaz arduratzeko, Hiriak edo Estatuak irentsita izan dira. Espartan emakume grekoek baino goragoko kategoria bat zuten. Modernitatean berriz, Napoleon, Mussolini edota Hitlerren diktaduretan —estatu militarretan edo diktadura bigunetan— horiek Bestekoaren gurtza guztiak uxatu zituzten.

Mito guztien atzean subjektu bat dago, bere esperantzak eta beldurrak zer transzendente baterantz proiektatzen dituena. Gizonek asmatutako eta zertutako jainkoak adoratzen dituzte. Gizasemeek gizonezko figura apartak asmatu dituzte beren burua goraipatzeko. Zaila da mito bat deskribatzea: ez du onartzen ez harrapa dezaten ez muga dezaten; kontzientziei segika ibiltzen zaie.

Modernitate berantiarraren garaian, honatx beste perla bat, Kierkegaardek paratua, honelakoxea: “Hain da arrotza, hain nahasia, hain bihurria emakume izatea, ezen eta emakumea ez dela positiboa kontsideratzen, negatiboa baizik bere buruarentzat den horretan: gizonari ageri zaion bezalakoa da”.

Emakumea beti izan da Beste gisa definitua. Nahiz eta badiren Beste gehiago ere bai. Bestea Gaizkia da, baina, Ongiarentzat ezinbestekoa izanik, Ongiaren aldera itzultzen da. Hari esker oro dut eskura —pentsu du emakumeak—, baina, era berean, hark bereizten du Oro nigandik; infinituaren atea da, eta nire finitutasunaren neurria.

Emakumeak ez du inolako kontzeptu finkorik hezurmamitzen.

Bestea Natura gisa eta pareko gisa bilatzen du gizonak emakumearen baitan, baina naturak zapaldu egin du gizona. Naturatik sortu eta naturan hiltzen da gizona. Gizonak Naturan ditu sustraiak; animaliak eta landareak bezala sortu da. Bizitzak bi alderdi ditu gizonaren begietan: bizitza kontzientzia da, borondatea, transzendentzia, espiritua. Materia da, berriz: pasibotasuna, immanentzia, haragia.

Antzinako filosofoentzat, maskulinoa da printzipioz sortzailea. Emakumea lurra da, eta gizona, berriz, hazia. Emakumea ura da eta gizona sua. Gizona ama aratz eta kastoa dela pentsatzen tematzen da, ez da amodiozko jelosiaz tematzen, baizik eta uko egiten dion harentzat berarentzat gorputz bat onartzeari. Mutiko hori da gizona.

Ernatzea heriotzarekin lotu izan da beti, baina baita emankortasunarekin ere. Heroi hila piztu egiten da udaberri oro. Heriotzaren ur ilunak biziaren ur bilakatzea, heriotza eta haren besarkada hotza amaren magala izatea. Mitologian halaxe duzu.

Materia inorganikoa amaren sabela da. Bizitik askatzea, hain zuen, berriz egiazko izatea da, perfekzionatzea. Aitak bere existentzia singularra berretsi nahi du. Harro egon behar du bere “desberdintasun funtsezkoan”.

ERANSKINAK (II)

Duela mende bat eta orain

Gaur egun ere, emakumeak beldurra ematen dio gizonari —duela mende bateko emakumeaz ari gara—, norberaren kontingentziaren izua da, emakumearengan proiektatua. Gizarte primitiboetan askotan, haren sexua bera inozentea zen: zilegiak ziren mutikoen eta neskatoen arteko josteta erotikoak, haurtzaroan bertan hasita.

Hilekoaren aldia dator gero. Kutsadura bezala hartua jendartean. Odoljarioa zazpi egunez. Monstrua da emakumea. Haur eria eta hamabi bider lohia. Izarren eta mareen destinoa gidatzen duten indar kosmikoek gatibu dute emakumea, Kontua ez da odola, baizik nondik atera den, genitaletatik. Espermaren osagarritzat jotzen baita hilekoa.

Sualdi erotikoan, gizona haragiaren misterio amaigabean, gizona galtzen saiatzen da maitalea besarkatzen duenean. Gizonaren sexualitate normalak Ama eta Emaztea bereizten ditu. Eva Adamen laguna da. Gizonari emana zaio, hark goza eta ernal dezan, lurra gozatzen eta ernaltzen duen bezala.

Lurra lantzea bezalakoa da: goldatzea, landatzea, ereitea… Emakumea gizonaren harrapakina da, senarraren ondasuna. Gizona izuaren eta desiraren artean dabil. Erregimen patriarkaletan, gizona emaztearen nagusia da, eta piztietan edota elementu hezigabeetan beldurgarriak diren bertuteak dauzka. Horiek oso ezaugarri preziatuak dira, betiere, bezatzen jakin duen jabearentzat.

Gizonarentzat ez dago deus desiragarriagorik, beste ezein gizakiren jabetza izan gabeko norbait izatea baino. Konkista da absolutua. Emakumearen birjinitatea jainko bati eskaini ezean, deabruarekiko harremanaren seinalea da. Gizonak izar distiratsuak aurkitzen ditu emakumearengan: ilargi ameslaria, eguzkiaren argia, leizeen itzala. Alderantzira emana: emakumeak basaloreak dira, lorategietako arrosa harroak.

Animismo hori itsatsita dago gizonaren bihotzean. Marinelarentzat itsasoa emakume arriskutsua da, zitala, konkistatzen zaila baina maitatua. Konparazio horiek sublimazio sexual bat adierazten dute. Emakume guztiei ez zaie berdin-berdin ematen gizonaren eta emakumearen arteko bitartekaria izateko aukera. Gaztetasuna eta osasuna eskatzen zaizkio oroz gain emakumeari. Emakume maitatua ederra izatea da.

Edertasun femeninoaren ideala mudakorra da, exijentzia batzuk ez dira aldatzen, ordea. Emakumearen patua norbaitena izatea denez, haren gorputzak objektu baten ezaugarri geldoak eta pasiboak izan behar ditu. Gizonaren edertasuna, maskulinoa, ostera, gorputza eginkizun aktiboetara egokitzea da: indarra, arintasuna malgutasuna izatea. Transzendentzia baten adierazpidea da gizona.

Gizonak, emana baitzaio emakumea, eskatzen du haragia presente egotea emakumearengan, bere faktikotasun hutsean. Emakumearen lehenbiziko gezurra, lehenbiziko traizioa, biziarena berarena da: biziak bere zahardadearen eta heriotzaren hazia du bere baitan, nahiz eta arropa erakargarrienak jantzi.

Ama izateak higaturik, erakarmen erotikoa galtzen du. Antzua bada ere, urteen joana aski da haren xarma histeko. Amaren figura asaldagarri ageri da ostera ere: joan zaio emaztekiaren xarma. Emaztekia bera da harrapakin arriskutsua. Ezkondutakoan, senarrak ez dio maitasun-seinale publikorik egin behar, ez du ukitu behar. Sakrilegioa da.

Oharra: erlijioaren ildoan ari da Beauvoir eta gu haren arrastoan.

Ildorik ildo

Schopenhauer matxistaren ildoan berriz, hauexek: “Bere kontzientziak senarraren gizontasuna babesten du. Gizonak emakumeari dion izua, sexualitateari oro har dion izua dela eta datorkio, edo alderantziz, gizonaren dualtasunaren erakusgarritzat jotzen duenean”.

Subjektua den aldetik, gizonak mundua ezartzen du, ezartzen duen unibertsotik kanpo geraturik. Haren subiranoa bihurtzen da, haragi eta sexu gisa ikusten baitu bere burua, ez da gehiago kontzientzia autonomoa, ez da libertate gardena. Gizona konprometituta dago munduarekin, zeina objektu mugatua eta igarokorra baita.

Gizonak faloa goresten du transzendentzia eta giza-jarduera atzematen dituen heinean. Besteaz jabetzeko modu bat den heinean baino ez du harro onartzen bere sexualitatea. Emakumearengan objektibatzen da porrota, bere gorputzaren ondorioz gizonarentzat delako oro har, eta ez gizon jakin batentzat. Gizonak norbaiten jabe izan nahi zuen. Orain, norbaiten jabetza eskuraturik, bera da bere buruaren jabe bihurtu.

Besteaz jabetu nahi horretan, gizonak ezinbestekoa du bere burua bertan irautea. Jabetze ezinezkoaren porrotean, ordea, saiatzen da Bestea bihurtzen. Bestearekin bat egin nahian, ezin badu egin, orduan alienatu egiten da, galdu. Norberaren burua ere arrotz bihurtzen duen edabea hartzen du.

Amak hiltzera kondenatzen du semea bizia ematen dionean, maitaleak biziari uko egitera bultzatzen du gizona, eta lo guztiaren esku uztera bere burua. Gizonak emakumearengan maite eta gorroto duena —baita maitalearengan eta amarengan— aberezko bere destino irus finkoa da, hau da, existentziarako behar duen bizia, finitutasunera eta heriotzara kondenatzen duen bizi hori bera.

Emakumeak bere desira asebete ez duenez, izter artean lotzen du maitalea, eta hark sentitzen du nola pizten zaion, berriz ere, desira.

Emakumea erlijioan

Kristautasunak jantzi du emakumea, ostera ere, ospe beldurgarri batez: beste sexuarenganako izua da gizonarengan kontzientzia atsekabetuaren urradurak dituen moldeetako bat. Kristaua bere buruarengatik aparte dago, jatorriko bekatuaren ondorioz, gorputza arimaren etsai bihurtu da, haragiaren lotura guztiek makurrak dirudite. Emakumea deabruaren atea da.

Birjinaren sabelak itxirik iraun du. Onanismoak arrisku berak dakartza: askok uste du koitoan gizonari giharra eta buru argitasuna makaltzen zaizkiola. Sexu jardun guztietan Bestea dago, gehienetan emakumearena haren aurpegia.

Emakumearen magia guztiz otzandua dago familia patriarkaletan. Kristo Jainkoa da, baina emakume bat da gizaki guztien erregina: Ama Birjina. Ama gisa, emakumea beldurgarria zen, beraz, amatasunean antzaldatu eta menderatu behar da.

Mariari emazte tasuna ukatzen zaio, emakumea Ama modu aratzagoan goraipatu ahal izateko. Jainkoa da erregea bakarra. Emakumeak bide bakarra du: jainkoari men egitea eta makurtzea, haren nahia betez, gizonaren mendekoa izateko. Gizonak ez du emakume izan nahi, baina den oro bere baitan hartzearekin amesten du. Beraz, baita bera ez den bere baitan hartzearekin ere: amari dion gurtzan, haren ondasun arrotzez jabetzen ahalegintzen da. Atsegin zaio amaren besoak beti prest daudela bera hartzeko. Ama alde izatea komeni zaio gizarteari, amak semearen gainean duen eragina dela medio. Amak duen aura errespetuzkoak, Amak inguratzen dituen debekuek ito egiten dute etsaitasunezko higuina, zeina bere nahasian agertzen baita amak sortzen duen haragizko samurtasunarekin.

Amaginarrebaren mitoa, nazkak libre adierazteko moldea edo bitartekoa da.

Ezteietako errituen —bere— xarma magikoez gabetzen dutenez, senarraren mende dagoenez gero, ekonomiaren eta gizartearen partetik, “emazte zintzoa” da gizonaren altxor preziatuena. Emakumeari “nire erdia” esaten dio. “Ore biguna” da. Ekialdean: “Potxoloa”.

Material malguegiak ez du balio, moldaerraza delako, emakumearengan badago estatus guztiei ihes egiten dien zerbait. Horra, emakumearen baliorik behinena. Gizonak Natura giltzaperatu nahi du etxean. Horra kultura: gizonak egina. Inmanentziaren lurraldea gobernatzea nahi du. Gizona transzendentziarako emana.

Ama Birjina emankortasuna da, ihintza, bizi-iturria. Muina eta funtsa. Hark baretzen ditu desirak. Huraxe ematen diote gizonari gogobetegarria. Batzuetan, asaldagarria dirudi gizasemeek nahi dituzten eraikuntzen eta naturak duen kontingentziaren arteko distantzia horrek, baina onuragarria bihurtzen da. Emakumea gizonaren obra arriskuan jartzeko otzanegi izanik, hura aberastu eta haren lerro markatuegiak leundu baino ez ditu egiten.

Emakumea Beste misteriotsua da, zeina immanentzia sakona da eta transzendentziatik urrundua. Emakumeak musak dira, gizonaren jardun poetikoaren mamia. Inspiratzailea. Musak ez du berez deus sortzen, sibila zuhur bat da, nagusi baten mirabe bihurtzen dena otzan-otzan.

Ikaspena: horratx emakumea gizonaren arau. Emakumea balioen neurri gisa agertzen da aldi berean. Epaile pribilegiatua ere bada. Jainkozko eginkizun hori emakumeari eman zaio sarritan maiz.

ERANSKINAK (III)

Literaturaren ildoan

“Andrea eduki” esamoldeak bi adiera ditu: objektu eta epaile funtzioak ez daude bereizita. Emakumea pertsonaltzat hartzen denez geroztik, hura konkistatzeko ezinbestekoa da haren oniritzia. Printze urdina eta Loti ederraren irribarrea atsegin zaio. Heroismoa eta poesia sedukzio-bideak dira. Emakumeak harreman negatibo baten barnean bihurtzen du gizona idealtasunean produktiboa. Emakumea erreproduktiboa da.

“Emakumea, Infinitu faltsu eta egiarik gabeko Ideala denez, finitu-tasun eta erdipurdiko tasun gisa ageri da, eta aldi berean, gezur gisa”. (Hamlet).

Gizona enfant terrible bat besterik ez da, gizona, ordena kolektiboari mehatxu larririk egiten ez diona. Gizarteari ihes egiten badio, Emakumea, Naturaren eta Deabruaren aldera itzultzen da. Bere xarma libreki darabilen emakumea, abenturazalea da —vampa, femme fatal—. Arrisku horrexengatik da emakumea joko zirraragarria bat gizon abenturazalearentzat.

Askatasuna ezin da zatikatu: emakume librea, askotan, gizonaren kontra izango da libre. Dialektikak berak bihurtzen du objektu erotikoa, sorgin beltz, zerbitzari traidorea. Gizonak emakumeaz jabetuz gainditu nahi izan du gaizkia. Neurri batean lortu du, baina kristautasunak, erredentzioaren eta salbazioaren ideiak ekarriz, bere zentzua betea eman zion kondenazio hitzari. Bada, halaxe, ematxarrak bere esanahi guztia hartzen du emakume santuaren kontrakarrean.

Emakumearen konplexutasun horrek berak liluratu egiten du gizona: horra hor etxeko miraria, merke-merke ere xoratu dezakeena. Zer ote, aingeru ala deabru? Hona adibiderako pasarte bat: “Emakumeak kapritxoak izan behar ditu, esaten dio, autoritatez, gizon batek emakume zintzo bati”.

Gero, noski, “egiazko neska gaztea” galtzen ari denez gero, haren gurtza zaharkituxea geratzen da.

Psikologiaren ildoan

Mitoa, alderdidun mitoa. Zergatik hezurmamitzen da mito hori forma jakin batzuetan? Ez jakin. Dena dela ere, mito horrek zerikusia du konplexu guztiekin, obsesio guztiekin, psikosi guztiekin: Ediporen konplexua.

Haurrak zenbat eta bizkorrago eta bipilago ikusi bere burua subjektu gisa, orduan eta ez-erosoago zaio bere autonomia auzitan jartzen dion haragizko lotura hori. Ondorioz, ihes egiten die laztanei, lotsa moduko bat ematen dio amaren autoritateak, amak bere gainean dituen eskubideek, amaren presentziak berak batzuetan.

Gizonaren baitan, amarenganako jarrerak eragina izan du emaztearekiko eta matailekiko harremanetan, baina ez modu sinplean. Ama modu konkretuan, sentsualean desiratu duen nerabeak, beharbada, oro har, emakumea desiratu du harengan. Sexualitatea oso garrantzitsua da. Izaki femeninoengan bilatu ohi da emakumea gehienetan.

Emakumearen bidez eta emakumeak duen onenaren eta txarrenaren bitartez ikasten du gizonak zer den zoriona, zer sufrimendua, zer bizioa, zer bertutea, ikasten du guztia: ukoa, tirania eta haren bitartez ikasten du bere burua ezagutzen. Emakumea josteta eta abentura da, baina baita proba ere, emakumea gizonaren garaipena da, baita gainditutako porrotarena ere. Bigarren hori garratzagoa da, noski, emakumearen galeraren zorabioa baita, kondenaren lilura, heriotzaren lilura.

Gizonak ezin du ukatu egin nahi ez izatea, ezin dio bere amets guztiak batzen dituen ametsari uko egin, nahiz eta kondenatua izan errefusik krudelenetara. Emakumea Natura oparoaren eta gizonaren arteko bitartekari zuhurra da, eta aldi berean, Natura menderaezinaren tentazioa da, zuhurtzia guztiaren kontrakoa. Gizonak munduaren gainean egiten duen konkista eta haren porrota.

Gizonak ematuarengan proiektatzen ditu desiratzen duena eta beldurtzen duena, maite duena eta gorroto egiten duena. Gizonak espero du publiko eta epaile izango duela, bere izatean berretsiko duela bera. Emakumeak, ordea, auzitan jartzen du gizona bere ezaxolaz, bere trufaz eta irriez.

Zaila da horiek guztiak aditzera ematea, hain zuzen ere, gizonak bere burua osotoro bilatzen duelako emakumearengan, eta emakumea Oro delako. Baina, in-esentzialaren munduan baizik ez da Oro. Bestea da guztiz.

Historiaren ildoan; gizonezko pentsalarien harian

Mito femeninoaren harian ari gara, baita, beraz, mitoaz modu kolektiboan ere. Hainbat idazleren molde singular eta sinkretikooi behako bat emanen diegu:

Aristoteles eta Santo Tomasen erranetan, emakumea gizontasun-faltaz da emakume. Sexu ahulak badu bere tokia mundua, baina toki apala inondik ere, halarik ere, balioduna: gizonari ematen dion plazera.

Emakumea, abere emeez gozatzeko aurreiritzik gabekoak dira: gaixoak gaiztoak eta, sekula ere ez guztiz garbiak.

Berantago, Montherlantek —higuinaren ogiaren adierazle— eta Nietzschek ahulezia ikusi dute feministengan; Pitagorasen ildoan ikusi ere.

Heroismoak emakumea paratu zuen tronuan, eta bertatik, Tolstoiren iritziz: gizon ergelek eta doilorkeriak eman diote irudi ona emakumeari. Logika falta eta ezjakintasun egoskorra egotzi beharrean, emakumeek ez dute ezertxo ere gizonei emateko. Amaren rolaren irudia dute —horrelakoak dirudite— erlijioaren ispilu eta miraila.

Semeak gainditu egiten du ama, eta hala, ihes egiten dio. Semea engainatzea eragotzi diote amari, amak semearen premia baitu. Bere burua ez zaio aski. Izaki bizkarroia/parasitoa izaki. Maitalea ere, ama bezain kaltegarria da.

Beauvoirren ustez, Montherlantek femenino tasun betierekoaren mitoa hustu izan balu, zoriontzeko motiboak genituzke. Ordea, emakumea ukatzea ezinbestekoa da emakumeei laguntzeko, beren burua gizaki gisa ikus dezaten. Emakume mota bakarra onartzen du maitale gisa, hots, bera inola ere epaituko ez dutena, bere harrotasun beldurtia ukituko ez dutenak: emakume pasiboak eta begetalak.

Gizona baino gutxiago izatea, errukarria izatea ez da nahikoa. Emakumeen ahuleziarik apalenak nahikoa dira haren soberbia elikatzeko. Koexistentzia da bizitzako drama handiena. Maitasuna irrigarria da, mespretxagarria da, baina ez adiskidetasunaren erruz. Adiskidetasunak ez baitu errairik.

Lagun erosoen artean, errepikapena ematen dioten artean, berak hartzen du rol nagusia, berak janzten du ereinotz-koroa. Eta purpura. Ez etsaiek ez hark ordezkatzen bide dituen ideiek ez dute halako garrantzirik. Ez al da gatzgabea zoriona nahiago izatea mistika baino? Neska kaskarinen moralaz ari zaigu.

Oharra: Simone de Beauvoirren ildoan eta gogoetan ari gara, betiere.

Literaturaren ildoan segitzen dugu

D. H. Lawrence edo harrotasun falikoa aztergai: Montherlanteren beste muturrean dago. Emakumearen eta gizonaren harreman bereziak definitzea baino, bigarren horren ustez, Biziaren egian kokatzea da kontua. Gizon-bizimoduak gizontasunaren adierazgarri izan behar du oso-osoki. Emakumea ez da dibertitzeko gai, ez harrapakin, ez subjektu baten aurrean dagoen objektua, baizik polo bat. Emakumea ezinbestekoa da beste muturreko poloa existi dadin.

Napoleonek —konparazioenera— ez zuen hori ulertu, eta bere destinoan porrot egin zuen. Ez dago emakume bat irudikatzen duen estatua txikitxo hura baino ederragorik. Koitoa ez da anexio bat, ez bietako inoren errenditzea, baizik eta zoragarriro mamitzea bestearen bitartez.

Gizonarentzat emakumea Bestea da: berarekin hasten den bizitza sendo arrotz basa. Odola arimaren mamia da. Gizonaren odola ere emakumearen bi ibai dira, baina beti desberdinak eta ezin nahasizkoak. Faloa odolezko bolumena da, emakumearen odolezko hura beten duena. Gizonaren odolezko ibai indartsuak inguratu egiten du emakumearen odolezko ibai handian, sakon-sakonean.

D. H. Lawrencerentzat emakumea gizona bezain egiazkoa da, egiazko komunio bat lortu behar da gorputza baino askoz gehiago eskatzen dioten maitaleari. Animalia arrek hezurmamitzen dute Biziaren misterio asaldagarri indartsua. Emakumeek, berriz, haien sorginkeria sufritu baino ez dute egiten.

Pentsamendua eta ekintzak faloan dituzte sustraiak. Emakumeak falorik ez duenez, ez du eskubiderik ez baterako eta ez besterako. Gizonaren tokia bete dezake, baita bikain bete ere, baina egiarik gabeko joko bat da.

Lawrencek ez du inondik ere madarikatzen amatasuna, aitzitik, pozik dago haragia delako, onartzen du bere jaiotza, maite du ama. Horren leuko bere obra.

Lawrencek higuin ditu emakume modernoak, kontzientzia bat aldarrikatzen duten kreatura zeluloidezkoak, kautxuzko horiek. Ilargiak, emakumeen planetak, atzera egiten digu tira. Maitasun horrek hurbil du gorrotoa. Emakumeak sexualki bere buruaren kontzientzia hartzen duenean “guztiz modu hotzean jokatzen du bere bizitzan, borondate mekaniko baten aginduak betez”.

Emakumeak ikasi behar du borondatea menderatzen. Emakumea da beti, baina sekula ez bizitza. Uko egin behar dio maitasun pertsonalari.

Lawrenceren eleberriak, oroz gain, “emakumeentzako hezibidea” dira. Emakumeak gizona behar du bitartekari, gizona modu autonomoan makurtzen baita. Lawrenceren gizonezko pertsonaiak edo kondenatuak daude hasieratik edo jakinduriaren sekretuen jabe dira hasieratik. Hainbesteraino, non emakumea makurtu egin behar baitzaio haren jainkotasunari, nahiz eta gizona falo bat izan, eta ez buru bat. Beraz, haren aburuz, emakumea ez da gaizkia. Ona ere izan liteke, baina mendekoa betiere.

Paul Claudel eta jaunaren mirabea

Dudarik gabe, emakumea da bekatuaren jatorria, eta gizonak harengatik galdu du paradisua. Alta bada, galtzeko arriskurik ez balego, salbaziorik ez legoke. Askotan, emakumea ez da ilusio-emaile etsigarri bat baizik. Emakumea ezpata bat da bihotzean sartuta. Natura guztia laburbiltzen du: arrosa eta lirioa, izarra, fruitua. Txoria, haizea, ilargia, eguzkia, ur-zurrusta.

Maitasuna, bi pertsona librek elkarri ematen dioten onespena, hain ona iruditu zaio Jainkoari, ezen sakramentu bihurtu baitu. Azkenean, beste baten figuran, bakoitza Bestearengana iristen da, Bestearengana bere betetasunean, hau da, Jainkoarengana.

Hartara, bakoitzak bestearengan aurkitzen du lurreko bere bizitzaren zentzua, baita bizitza honen eskastasunaren testigantza ukaezina ere. Ikuspegi maskulinoa berresten dugu hartara: sexuetako bakoitza Bestea da sexu osagarriaren begietan, gizon-begietan emakumea ageri da askotan beste absolutu gisa. Emakumea Bestea bihurtuz mamitzen da subjektu gisa. Eta bere-buruarentzako horretan ageri da Bestea gisa. Destinoaren sustengua da emakumea. Dohaina da. Jabetzaren posibilitatea. Emakumeak ulertu egiten du jainkoa.

Esan izan ohi da, emakumeak lurrerako duen bokazioak ez diola ezertan kalterik egiten haren autonomia Naturaz gaindikoari. Baina, kontrara, autonomia onartzen dionean emakumeari, katolikoak pentsatzen du berak baduela eskubidea gizonen pribilegioak beren hartan uzteko mundu honetan. Hots, seme-alabei emana bizitzea, senarrari, etxeari, lurrei, Aberriari. Elizari emana.

ERANSKINAK (IV)

Emakumea, gizonezko poeten ildoan

André Breton edota poesia: beste baten maitasunak beti dakar maitasuna. Bretonentzat, ordea, beste mundua ez da zeru arrotz bat. Hemetxe bertan dago. Emakumea enigma da, eta horrek planteatzen ditu haren aurpegi askotarikoek, denak baturik, hauxe osatzen dutela: esfingearen azken haragiztatzea bistan jartzen digun izaki bakarra. Emakumea horregatik da errebelazioa. Sekretuaren irudi peto-petoa.

Emakumea poesia da. Sen hustean oinarritutako molde berezi bat, mirakulutik hurbilekoa betiere. Emakumeak amodioan mamitzen du bere burua eta amodioan da zinez heltzeko modukoa. Singularra denean, destino singular bat onartzen duenean.

Honatx Bretonen maxima pare bat: “Tokia eta formula aurkitzea nahasi egiten da arima batean eta gorputz batean egia edukitzearekin”. “Maite dugun emakumearen erretratuak ez du izan behar irribarre egiten diogun irudi bat bakarrik, galdekatzen dugun orakulu bat izan behar du”. Baina orakulu bat izateko, ezinbestekoa da emakumea bera ideia bat edo irudi bat baino gehiago izatea: “Mundu materialaren giltzarria”.

Gizarte-zirkunstantziek eragozten diote gizonari ondo aukeratzea, aukeratzeko askatasuna oztopatzen diotelako; egiaz eta benaz, emakume baten bila dabil hautatu oker horien bitartez. Emakume bakar hori, haragizkoa eta artifiziala aldi berean, naturala eta gizatiarra, sorginkeria batez jantzirik dago. Surrealistek maite dituzten objektu nahasgarrien sorginkeria batez jantzirik dago. Orduan, gizonak emakumearengandik hartzen du zentzua, beraz, den guztiak: “Hain zuzen ere, amodiorengatik batzen dira ezin gehiago, dena emanda, jo eta su, amodiogatik bakarrik. Esentzia eta esistentzia dira hor”.

Poeta ia-ia guztientzat, emakumeak natura hezurmamitzen du, baina Bretonen arabera, natura adierazi ez ezik, askatu egiten du. Edertasuna askoz gehiago da edertasuna baino: “Jakintzaren gau sakonarekin”.

Emakume bat eta gizon bat, zeinek denboraren hondarrean zu eta ni izan behar duten. Lerratuz eta lerratuz joanen dira bizitzaren azken mugetaraino eta bizitzaren ahanzturaraino: zehar-distiraz, atzera begiratu gabe. Emakumea da silabazio posible bakarra gizon guztientzat. Artean, emakumeak bere burua aurkitu behar du. Lehenik eta behin, baketzaile-eginkizuna bete behar du. Beraz, komeni da emakumearen alde egitea orain, bizitzan emakumeari bere egiazko balioa noiz itzuliko zain gauden honetan.

Bretonek emakume haurra hautatu du —dio Beauvoirrek—, ez beste emakume batekin kontrajartzeko, baizik —bere iritziz— haren baitan datzalako haren baitan bakarrik: Bestea. Bretonek poeta gisa begiratzen dio emakumeari, hau da, Bestea gisa.

Stendahal edo egiaren kutsu erromantikoa: “Gizona haurra izan denetik maite izan ditu emakumeak modu sentsualean. Haiengan proiektatu ditu nerabezaroko asmoak: emakume bat xarmanta, elkar adoratuko dugu, hark nire arima ezagutuko du”.

Haien maitasuna nahiago izan zuen zernahi adiskidetasun baino, eta haien adiskidetasuna gizonena baino. Emakumeen adiskide samur horrek ez du sinesten misterio femeninoan. “Femenino tasun betierekoen” idea pedante iruditzen zaio, barregarria.

Emakumeek erneago dute gogoa, gizonek, berriz, sendoagoa. Fintasun handiago ideietan, gizonek begiratzeko indar gehiago. Emakumeek nahiago dituzte emozioak, arrazoia baino. Gure usadio lauak dira kausa familiaren inolako kontuz arduratzen ez direnez gero.

Stendalentzat, antifeministentzat, emakume jantzi buruargiak munstro batzuk dira. Ez ohikoak. Hortik arazoa. Emakume guztiek kulturaz janzteko modua balute gizonek bezain modu naturalean, haiek bezain naturalki baliatuko lukete. Stendhal antifeminista da eta seriotasuna gorroto du: dirua, ohorea, maila, boterea. emakumeak panpinak… Emakumeek ideia paristar argalak dituzte, eta Stendhalek emakumeei hauxe eskatzen die: seriotasunaren tranpan harrapa ez ditzaten.

Ustez, garrantzitsuak diren gauzak eskura ez dituztenez, emakumeek arrisku gutxiago dute alienatzeko gizonak baino. Errazago zaie naturaltasuna atxikitzea, xalotasuna, eskuzabaltasuna… Horra emakume suerte bat: bizirik daude, badakite egiazko balioen iturburua ez dagoela kanpoko gauzetan, bihotzetan baizik. Horixe da bizi duten munduaren xarma: munduan egote hutsarekin.

Askatasun hutsa ez da nahikoa haiei xarma erromantikoa emateko: libertate puru bati estimuan antzematen zaio, baina ez emozioan. Emakumeari sentibera zaio bistako kutsu erromantikoa. Askatasunaren abentura orduantxe da zalantzatiena, urragarriena, zorrotzena.

Emakumezko pertsonaiak zenbat eta gatibatuago egon, orduan eta sinpatia handiagoa die Stendalek. Askatasuna bere tranpetan harrapaturik geratzen denean, bere burua engainatzen duenean, sakonkiago gizatiarra da, eta beraz, are maitagarriago Stendalen begietan.

Standalen pentsamoldea sintesi labur bat: zibilizazio hipokrita baten biktimek emakumea porrot bat dela sentitzen duten heinean, txit gogoko du ikustea nola haiek azerikeria eta fede txarra erabiltzen dituzten pasioaren eta zorionaren egia nagusitu dadin; sinisten dituzten gezurren gainetik jardunez.

Azpimarratzekoa da, Stendhal hain sakonki erromantikoa izaki eta hain deliberatuki antifeminista izatea.

Ikaspenak (I): fida liteke nor bere bihotzaz? Zein da maitasunaren eta giza promesen balioa? Sinestea eta maitatzea zer da, erokeria ala eskuzabaltasuna?

Galdera horiek bizitzaren zentzuari berari dagozkio, norberaren eta guztien biziaren zentzuari. Arrenkuraz onarturiko arrisku horrek ematen dio abentura heroiko baten kolorea haren istorioari.

Ikaspenak (II): emakumea ez da bestetasun erabatekoa, subjektua ere bada. Bidezkoa beharrezko eta baitezpadako da feministek emakumearen espiritu arrazionala aintzat hartzea. Aintzat hartu eta onartzea.

ERANSKINAK (V)

Emakumea eta mitoa

Mito kolektiboaren isla gailendu da. Idazle singular bakoitzak emakumea haragi gisa agerrarazi izan digu. Amaren sabelean sortu da gizasemearen haragia, eta maitalearen besoetan birsortu, hala emakumea naturarekin identifikatuta dago. Naturak hezurmamitzen du: piztia, odolezko ibarra, arrosa irekia, sirena; muino baten biribilgunea denez, humusa ematen dio gizonari, izerdia…

Emakumeak poesiaren gakoak izan ditzake. Immanentziara kondenatua. pasibotasunera, bakea ematen du, harmonia. Rol horiek arbuiatzen baditu, mantis religiosoa edo ogro gisako bat bihurtu daiteke. Edonola den ere, Beste pribilegiatua da betiere. Gizona transzendentea da, heroien zeruan. Emakumea, aldiz, lurrean zimeltzen da, haren oinetara makurtua. Faloan ezarri dute transzendentzia. Faloa, ordea, emakumeari esker bizi da, eta bere ahalmena immanentzia da. Beraz, Bestea ona eta beharrezkoa da.

Katolikoentzat, Jainkoa baino ez da transzendentea, Jainkoaren begietan, berdin-berdinak dira ekiten dion gizona eta hura zerbitzatzen duen emakumea. Nork bere kondizio mundutarra gainditu behar du. Emakumeari Bestea izatea nahiko zaio. Emakumea ideala da gizon bakoitzarentzat: Bestea zehatz-mehatz haragitzen duena, gizona bera ezagutarazteko gai dena. Emakumea definitzean, idazle bakoitzak bere etika orokorra definitzen du. Hori munta handikoa da, Bestearen alderdi guztiak osorik laburtzen baititu.

Mitoak literaturan

Emakumearen mitoak toki nabarmena du literaturan. Askotariko mito-motak daude. Emakumearen mitoa, giza kondizioaren alderdi aldaezin bat sublimatzen duenez, hau da, gizadia bi banako-kategoriatan “banatzen” duen “sekzioa” hori sublimatzen duenez, mito estatiko bat da.

Esperientzian atzemandako errealitate bat proiektatzen du, zeru platoniko batean edota esperientzian kontzeptualizatutako errealitate bat proiektatzen du. Idea transzendentearen eta egia absolutuaren jabea da. Emakumea formulatzea beste absolutua formulatzea da: erreziprozitaterik gabe, hura subjektu bat, pareko bat dela arbuiatuz, esperientziak besterik badio ere.

Feminitatearen ideia inkoherentzia bitxien inguruan dabil. Halaxe ibili ere emakumea. Emakume guztiek parte bat dute askotariko arketipo horietan. Arketipo bakoitzak emakumearen Egia bakarra gordetzen omen du. Gizonaren sentimenduak sofistenak dira betiere, hau da, emakumea ilehoria eta beltzarana izan zitekeela ulertzen ez zuten sofista haiena.

Gizarte patriarkalean emakume erakarmen erotikoa erabiliz gonbita egiteko mutil gazteei normala da, ondarea xahutu dezaten legearen barruan. Baita familia buruei ere bai: “Emakumeak gaiztoak dira”.

Bi printzipio kontrajarriak daude: baga, ez du errealitateak agintzen. Biga, gizarteak eta norbanakoak erabakitzen dute zer aukeratu garai bakoitzean. Kasu bakoitzean, beren beharren arabera gauzatzen dira. Alabaina, beren instituzioak eta balioak proiektatzen dituzte aukeratzen duten mitoan.

Mitologiaren eta altruismoaren ildoetan, gizonak inposatzen ditu bere nahiak, haren abnegazioaren eskubide absolutuak bermatzen zaizkio gizonari, eta izan-behar kategoriko bat inposatzen zaio emakumeari.

Emakumea: haragia. Haragia Gau eta Herio da esatea, Kosmosaren Edertasunak Handiena. Mitoaren onuragarritasuna. Pribilegio guztiak justifikatzen dizkio, baita pribilegioez abusatzea ere.

Gizonek ez diete emakumeei fisiologikoki dagozkien sufrimenduak eta kargak zertan arintzerik, ezen “Naturak emanak dira”. “Misterio” femeninoa da gizonen bihotzean sakonenik iltzaturikoa. Bihotz maitemindu batek ihes egiten die dezepzioei.

Emakumearen historia gizonezko pentsalari batzuen ildoan

Kierkegaarden beste aburu bat, berriz ere: enigma bizi baten aurrean, gizona bakarrik geratzen da. Amets esperantza eta beldurrekin, bere maitasunarekin, bere banitateekin. Mila bider hobea iruditu zitzaion jabetza positiboa emakumea baino. Misterioari esker, hortxe segitzen du harreman negatibo horrek. Nor bere buruarentzat baino ez da subjektua, nork bere burua baino ezin du hauteman bere immanentzian, ikuspegi horretatik Bestea beti da misterioa.

Gizonen begietan, nor-bere-buruarentzat horren iluntasuna nabariagoa da bestetasun femeninoan. Gizonen ikuspegitik absolutuak dira mundua pentsatzeko erabiltzen dituen kategoriak: ez daki erreziprozitatea zer den, beraz, gizonarentzat misterioa denez, emakumea misteriotzat hartzen du. Baina, misterio deitzen dugun hori ez da kontzientziaren bakardade subjektiboa, ez eta bizi organikoaren sekretua ere. Emakumeak lanak izango lituzkeen nor den erabakitzeko. Sufrimenduen munduan, erreala ez da bereizten alegiakotik.

Maitasunagatik onartzen du ematen zaion hori, ala interesagatik? Senarra maite du ala ezkontza?

Emakumeak ez du baliabiderik bere bihotza arakatzeko, aldartearen arabera, ikuspegia aldatuz joango zaio bere sentimenduei dagokionez. Emakumeak pribilegio ekonomikoak eta sozialak dituen kasu bakanetan, misterio irauli egiten da. Horrek erakusten du misterioa ez dagokiola sexu Horri, Besteari baino gehiago, ezpada egoera bati.

Emakume askorentzat transzendentziaren bideak itxita daude: ezer egiten ez dutenez, ez dute beren burua egiten ezer izateko. Galdetzen dute: zer izan gintezkeen horren orpotik: zer garen? Zer diren emakumeak? Alferrikakoa da galdera. Emakumeak bere figura objektiboa disimulatu ohi du, nahita. Gizonari gezurra esaten ikasten du nerabezarotik. Misterio femeninoa errealitate sakonagoa da, haatik. Pentsamendu mitikoak onartzen duen legez.

Beauvoirren arabera, literaturak huts egin du emakume “misteriotsuak” deskribatzean. Hala ageri da. Mitoa azaltzeko kontuan hartu behar da emakumea nola erabiltzen duen gizonak. Emakumearen mitoa luxu bat da. Mito gehienek sustraiak dituzte gizonak bere existentzia eta inguruko munduaz duen jarrera espontaneoan. Objektibotasun faltsuaren tranpetako bat da mitoa, seriotasuna erortzen den tranpa horietako bat.

Emakumea galtzen ari da. Non daude emakumeak? Gaur egungo emakumeak ez dira emakume. Emakumea gizakia dela onartzeak ez du pobretzen gizonaren esperientzia: bere inter-subjektibotasun guztiarekin ere, ez luke batere galduko aniztasuna, aberastasuna, intentsitatea.

Mitoak arbuiatzea ez da sexuen arteko harreman dramatiko oro suntsitzea. Emakume sexu galdu bat da, beraz, zaila zaie emakumeei onartzea norbanako autonomoaren kondizioa eta destino femeninoa. Hortik trakeskeriak.

Oharrak: berriz diotsuet, Simone de Beauvoirren pentsamenduaren ildoan aritu gara. Abantzu, duela mende bateko pentsamendua. Orduko emakumearen egoera eta gaurkoa bera ote? Berdina ote? Ez, ezta? Nik ezetz diot.

Bigarren galdera: emakumearekiko gaurko gizonaren egoera eta jarrera bera ote? Orduko gizonak eta gaurkoak berdinak ote? Berdinak al gara ordukoak eta gaurkoak? Gizonez ari naiz.

Azkenik edo

Karl Marxek iragarri zuenez, gizarte demokratikoetan ez dago tokirik Bestearentzat. Gaur egun gailendu edota ezarri den sistema demokratikoak berea egiteko bidean bide badago —alegia, amaitzeko zorian—, egungo sistemaren honen ondorengoan zein izanen da emakumearen tokia? Emakumearentzat tokirik izanen al da?

Bestalde, eta generoaren arteko borrokaz beste, emakumeak nahiz gizonak, Bestea delakoarekin elkarrekin bizitzeko —sistema partekatu bat eraikitzeko— gai izanen al dira?

Bada, agian, askatasunaren eta berdintasunaren ildoan, eskubideen berdintasunean baitan bizitzeko gai izanen dira. Oxala!

Emakumeek bezala, euskaldunek ez dute beren osotasunean konfiantzarik (Sintesia)

Nola aurkitu desberdintasunean berdintasuna? (I)

Giza-historian, hizkuntzaren garapenak hitzaren esanahiaren murrizketa ekarri du nolabait. Emakumearen eta gizonaren berdintasunaz hitz egiten dugunean, berdintasun hitzak “kirrinka” egiten dit.

Gizona eta emakumea berdinak al gara?

Simone de Beauvoirrek emakumearen eta gizonaren berdintasuna aldarrikatu zuen. Nik, berriz, emakumeen eta gizonen aldeko eskubideen berdintasuna lehenesten dut; hobesten dut. Estatuaren eta jendartearen araberako eskubide berberak dagozkie biei ala biei.

Beauvoirrek feminismo existentzialista proposatu zuen, baita arrazoitu ere. Ez da, ordea, proposamen bakarra historia berrian. Zertaz hitz egiten dugu feminismoz ari garenean? Zein feminismoz ari gara? Badira bertze ildo batzuk ere bai: hala libertarioa nola intersekzionala edota diferentziala.

Jean Paul Sartre idazlea baitezpadakoa izan zen Beauvoirren bizitzan eta ideologian. Sartreren existentzialismoari atxiki zitzaion. Filosofo horren arabera, existentzia esentziaren aurretikoa da. Existentzialismoa esentzialismoaren aurkia da. Determinismoaren ukatzailea.

Hauxe egin zait deigarri: Beauvoirrek Sartreren existentzialismoa besarkatu zuen eta haren ildoan landu zuen feminismo existentzialista. Alta bada, determinismo moldeko bat ageri da haren bizitzan.

Adibidez, Baruch Spinozaren determinismoaren ildoan, pertsonok kausa batzuen ondorio ere garelakoan nago, nahiz eta kausa horiek ez ezagutu. Beauvoirren kasuan, ezagutu zuen “kausa” batek determinatu zuen bere bizitza: aitonaren porrot ekonomikoak. Bigarren sexuaren idazlea goi-burgesian hezia izan balitz obra hau idatzi ahalko zuen? Feminismo existentzialistaren diziplina garatuko zukeen, Sartre bikotekide izan gabe?

Existentzialismoaren ildoan, kontu bat: Beauvoirrek jainkoarenganako gizonaren transzendentzia eta emakumearen immanentzia kontrastatzen ditu. Bitxi egin zait, ezen eta Spinozaren pentsamenduan jainko immanenteak tokia baitu ukan.

Bigarren sexua 1947 aldean publikatu zen. Aurki mende bat beteko du. Egileak “feminismoaz idatzi nahi dut, arazorik ba al dago?” itaundu zuen. Egun, galdera errepikatzen da: “Ba al dago arazorik?”. “Bai, badago”. Emakumearen eskubideez ari naiz, prefosta. Haatik, hona premisa bat: ez ditzagun emakumearen eskubideak eta emakumearen askapena nahasi. Zer dela-eta?

Bada, egun ere, baiki, emakumezkoen eskubideak ez dira gizonezkoen pare, ezta gutxiago ere. Alabaina, zorionez, borroka feministari esker asko aurreratu da eskubideen arloan. Bestelakoa da askatasunari gagozkiolarik. Emakumearen askatasuna murritzagoa da gizonarena baino, bistan da. Halarik ere, gizona ez da aske ere. Askatasuna eta berdintasuna bereizi beharreko bi balore begitantzen zaizkit.

Garaiak joan garaiak jin, argien nahiz erromantizismoko garaietan filosofiak garatu baziren ere, zientziak tarteko, giza-historiaren bilakabidearen ildoan —giza-aurreiritziak tarteko— emakumea atzeratuta heldu zen XX. mendera. Modern Woman garaia ezagutu zuen, baina emakumeak modernitatean ere sexu galdu bat izaten jarraitu zuen. Mende bat eta gero, halakoxea al da?

Emakumeak emearen funtzioaren araberakoa jarraitu du izaten. Halakoxetzat daukagu emakumea. Feminismoaren betierekotasunaren ariora, oraindik ere “zer da emakume bat?” gailentzen da. Gizona zer den ez da inoiz galdetu izan. Tira, egun, itxura batez, hasi dugu galdera planteatzen. Beauvoirrek, galdera egin aitzin, hauxe zioen: “Emakumea naiz. Kito!” Horixe errealitatea. Subjektibotasun oro albo batera laga zuen.

Gizonok eskubide guztia izan dugu betidanik, dena izateko. Emakumeak ez. Zer dela eta? Antza, antzinako pentsamenduaren ildoan heldu garelako garena izatera. Emakumeak obulutegia dauka. Gizonok, agidanez, ez dugu aintzat hartu nahi izan barrabilak ditugula. Batez ere, barrabilak. Gizonarenak avec les cuilles/con dos cojones eginak dira.

Bertze kontu bat: Beauvoirrek gizona avec les cuilles egina zegoela idatzi zuen. Guk, euskaldunok, euskaraz, bi erdararen espresioetan, honela adierazi behar “bide” ditugu: nahitaez, halabeharrez, ezinbestean, ezinbestez…

Esanguratsua da, ezta? Horra noraino iritsi den euskara. Tira, noraino iritsi garen euskaldunok. Alboko erdaraz espresatzen gara, erdaldunen hizkuntzaz adierazten dugu gure maskulinitatea.

Munduaren biribiltasuna aintzat hartzera, laranja baten antzera, giza historia atalez osatuta dago. Hizkuntzak, euskarak kasu, ondo baino hobeto erakusten digu hori: mundua beti izan da gizasemeena: gizza, gizakia, gizasemea, gizona… Historian barrena goaz, Beauvoirren eskutik joan ere, harenaz besteko feminismo ildoak tarteko. Eskutik joateak ez du harenarekin guztiarekin zertan bat egin beharrik. Haren ikaspenak sano dira lagungarriak, haatik.

Nola osa dezake gizakiak bere burua? Kondizio femeninoa nola egokitu? Emakumeak destino fisiologiko, psikologiko edo ekonomiko jakin bat al dauka? Horra aintzat hartzeko galderak. Horiexetatik abiatu behar dugu.

Eta, bide batez, emakumearen eta euskaldunon auzia kontrastatuz, hauxe nire galderak: nola aurkitu desberdintasunean berdintasuna? Nola aurkitu independentea izatea independentzian? Nola aurkitu independentzia euskaldunon kasuan?

Emakumeek bezala, euskaldunek ez dute beren osotasunean konfiantzarik ( II)

Gizona subjektua da, absolutua. Emakumea, berriz, Bestea da. Beauvoirren jardunean Bestea hitz gakoa da. Dioenez, emakumea Bestearen kategoria da. Gizarte primitiboetan, Norberaren eta Bestearen kategoria-bereizketa ez zegokion sexuen banaketari. Geroago, filosofiek —gizonezko filosofoek oroz gain— bereizketa ezarri zuten. Ongiaren eta gaizkiaren artean ez bide dago bereizirik inolako elementu femenino agerikoa.

Inolako talderik ez du bere burua Norbera gisa definitzen, berehalakoan Bestea aurrean jarri gabe. Herri txiki batekoentzat, bere herrixkakoak ez diren guztiak “besteak” dira. Areago, susmagarriak dira. Atzerritarrak dira. Antisemitikoarentzat, juduak “besteak” dira. Arrazista estatubatuarrentzat besteak “beltzak” dira. Kolonentzat: indigenak.

Fenomeno horiek ezin dira ulertu, baldin eta elkartasunean eta adiskidetasunean oinarritutako Mitsein delakoan oinarrituta pentsatzen ez bada. Mitsein kontzeptua Être-avec da. Hots, izatea da Bestearekin izatea.

Halaxe izanagatik, paradoxikoki, kontzientzian oinarritutako etsaitasun bat jalgi ohi da: gaineratikoen kontzientziarekiko etsaitasuna. Subjektuak kontrakarrean bakarrik agertzen du bere burua. Esentzial gisara berretsi nahi du bere burua, bestea in-esentzial bihurtuz, objektu bihurtuz.

Ezein subjekturik ez du bere burua in-esentzialtzat hartzen, hasieran eta bere kabuz, behintzat. Bestea ez da Norbera definitzen duena, bere burua Bestea gisa definitzen duena. Hartara, emakumeek zergatik ez dute auzitan jarri gizonen subiranotasuna? Nondik etorri zaio emakumeari sumisio hori? Horra galderak.

Bestea ikuspuntu arrotza da. Norberak jotzen du bere burua Bestetzat, bere burua Norbera gisa agertzen duenean. Bestea Norbera izateko itzulbidea egin ez dadin, ezinbestekoa da Besteak men egitea.

Kategoria batek lortu du Bestea menpe jartzea. Gizonak ez dira inoiz kopuruz nagusiak izan. Emakumeak ez dira gutxiengoa izan. Ez da emakumearen kasua soilik. Komenigarria da esklaboen eta proletarioen kasua aintzat hartzea. Nagusitasuna, kopurutan ulerturik, ez da balekoa gizonaren nagusitasuna baiesteko.

Emakumeen jarduera astintze sinboliko bat besterik ez da. Emakumeek irabazi dute gizonek eman nahi izan dietena baino, ez dute inoiz ezer hartu: errezibitu egin dute. Sexu bereizketa, izan ere, funtsezko batasun bat da, zeinaren bi erdiak ekarri atxikiak baitira: ezinezkoa da gizartea sexuka zatitzea.

Nagusia eta esklaboa, horiek biak ere, elkarri lotuak daude. Elkarren premia ekonomiko batek lotuak, premia horrek ez du esklaboa askatzen uzten, ez du posibilitatzen askatzea. Emakumea beti izan da gizonaren esklaboa, edo gutxienez, haren jopua. Emakumeen lege-egoera ez da gizonaren egoera bera. Eskuarki, askoz okerragoa —izan— da.

Gizonek —izan— dute boterea eta gainera prestigioa. Gizonek subjektu gisa agertzeko duten nahikaria da —nahikari etikoa da hori, hara, arra, arranopola!—. Norbanako guztiengan badago askatasunetik ihes egin eta gauza bihurtzeko tentazioa, baina bidea ezinago okerra izaten da: gizona, kasu, pasiboa baita, alienatua, galdua. Subjektua, ondorioz, borondate-arrotzen preso geratzen da, bere transzendentziatik erauzia, balio guztiaz gabetua.

Paradoxa berriz ere: bide okerra baina erraza izan da, antza. Bide horretatik itzuri egin izan die, benaz, existentzia onartuaren larriminari eta tentsioari. Emakumea Bestea bihurtzen duen gizonak konplizitate sakonak aurkituko ditu harengan. Hala, emakumeak ez du bere burua subjektu gisa aldarrikatu, ez baitu horretarako baliabiderik ukan. Hauxe bide da emakumearen ezaugarri nagusia: Bestea da osotasun baten barrenean, eta osotasun horretan bi osagaiek elkarren beharra daukate.

Zergatik ez zen egoera aldatzeko aukera gizonen esku izan? Zergatik hasi zen iragan mendean aukera hori aldatzen? Zergatik hasi da oraintsu modu eraginkorrean aldatzen? Ona al da aldatzen hasi izana? Horrek berekin ekarriko al du jendartea berdintasunez partekatzea, gizonen eta emakumeen berdintasuna partekatzen alegia?

Neronek, terminologia zehaztu aldera, emakumeen eta gizonen eskubideen berdintasuna partekatzea idazten dut.

Emakumearen emantzipazioa edo zapalkuntza —edota sindromea— eta euskaldunona alderatzen ausartuko naiz, eta aldeak alde, baita parekatu ere: emakumeek bezala, euskaldunek ez dute beren osotasunean federik, ez dute konfiantzarik, ez dute Subjektua direnik uste. Objektua dira.

Feminismoak feminismo, ildoak ildo, feminismo existentzialistaren arabera, emakumeak determinatzen du bere esentzia. Feminismo diferentzialistak, berriz, emakumearen printzipioetatik abiaturik, natur femeninoa izan badela dio. Feminismoaren ildo horrek dioenez, badaude atributu femenino-artekoak.

Gizabanakoak ez badu esentziarik, bere esentzia askatasuna bada, zeinaren bidez bere proiektu-existentziala eraikitzen duen, orduan, galdetzen ahal dugu: zer bilakatu daiteke askatasun suerte horrek ez badu inolako oztoporik topatzen. Gure askatasunak ez badu erantzunik, hots.

Gizabanakoa bere independentzia-proiektua eta bere emantzipazioaren aldeko borrokan erreakzioan aritzen da, bizitzako egoera bati erantzuten dio, eta determinazio delakoari uko eginez, errebelatzen da.

Zer litzateke, ez bagenu bidean etsai bat aurkituko? Horra askatasunaren paradoxa. Gizabanakoak gainditzeko kontrario bat behar du beti. Zer da gizabanakoon askatasuna? Nola gauzatzen da, ez bada beste baten kontrakarrean. Zer litzateke gizabanakoen arteko lehian mugarik ez balego. Zer litzateke gizabanako librearen destinoa ez balego deus konkistatzeko? Konkista: hitz esanguratsua.

Ez dago mugarik gabeko askatasunik. Oztopoak izateak ematen dio balorea askatasunari.