« Gorriak bizitzeko jaio ginen eta engoitik —hamaika ikusita— munduak azpiratuta gaude | Touré: harri-koskorra ala tzarra? »
Francesco Pasqualeren bosgarren arima / Unai Elorriaga / Susa, 2024
Askatasun amorrua Jon Martin-Etxebeste / El Correo, 2025-02-22
Italia utzi eta Euskal Herrirako bidaia hasi zuen behinola Francesco Pasqualek (Sapri, 1825 – Bermeo, 1910). Bi mende beranduago, bere ondorengo batek, Unai Elorriagak, haren inguruko liburua idatzi du. Egiazko gertaeratan oinarritua dago kontakizuna, baina historiak ilundu dituen zuloak fikzioz apartuta, osatu du eleberria algortarrak. “Zerrien urak” izena du liburuko lehen kapituluak eta idazlearen maisutasunaren adibide bat da. Borobila da ipuina: herrixka italiar bateko giro politikoa eta biztanleen arteko konplizitatea zirriborratzen ditu, protagonistaren nortasuna eraikitzen hasten da eta, hasi eta buka, ipuin gisa funtzionatzen duen pieza osatzen du. Beste zenbait ipuinek, ordea, irakurlearen parte hartze aktiboa eskatzen dute: hortik, azalean ageri den puzzle desordenatua. Pieza batzuek protagonistaren garaikide izan ziren musikarien (Wagnerren eta Verdiren) pasarteak kontatzen dituzte eta trama nagusitik aldenduta daude. Haien bidez marrazten du idazleak XIX. mendeko giro politikoa eta kulturala: musikaren, emozioen eta ideologiaren arteko hirukia, adibidez, presente mantentzen da protagonistaren heriotzaraino. Formatuari dagokionez hartu du, beraz, Elorriagak arriskurik handiena. Bi generoren artean kokatu du irakurlea.
Migrazio prozesuak euskal literaturaren zentrora hurbiltzen ari diren honetan, infernutik ihes egiteari buruzko beste ekarpen bat da berea, klandestinitateari begirada europar klasiko bat eskaintzen diona. Pasquale erbestera kondenatuta dago eta bidaia horretan hautuak egin beharko ditu etengabe; behin eta berriz uko egitearen bitartez eskuratuko du bere bosgarren arima. Elorriagaren pertsonaientzat funtzio terapeutikoa betetzen du mundu onirikoak, eta pairatzen duten bortizkeriak eta galerak dotoreziaz deskribatzea hautatu du, historiak ahalbidetzen dion distantziatik.
Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell
Asier Urkiza
Eresia
Goiatz Labandibar
Nagore Fernandez
Carmilla
Joseph Sheridan Le Fanu
Paloma Rodriguez-Miñambres
Borrero txiki bat
Xabier Mendiguren
Mikel Asurmendi
Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain
Jon Jimenez
Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Profilak (Mugetan barrena)
Amaia Iturbide
Paloma Rodriguez-Miñambres
Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga
Mikel Asurmendi
Iragan atergabea
Julen Belamuno
Asier Urkiza
Paziente isila
Alex Michaelides
Nagore Fernandez
Eromenaren laudorioa
Erasmo Rotterdamgoa
Aritz Galarraga
Coca-Cola bat zurekin
Beñat Sarasola
Mikel Asurmendi
Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga
Jon Jimenez
Amaieratik hasi
Naia Torrealdai Mandaluniz
Amaia Alvarez Uria