« Isiltasunak dioena | Ilargiraino eta bueltan »
Gizon barregarriak / Joxean Agirre / Elkar, 2024
Sinesgarritasunaren matrioxkak Hasier Rekondo / Deia, 2024-09-21
Enrique Vila-Matas idazleak berriki adierazi du nobelak ez duela komunikabideek inposatu sinesgarritasunaren menpe bizi behar, iraun nahi baldin badu. Joxean Agirreren (Azpeitia, 1949) nobela berri honetan hanka-gora jarriko da sinesgarritasunaren auzia (zenbait egoera eta pertsonaia oso sinesgarri diren arren) umorez, ironiaz eta parodiaz betetako matrioxka narratibo ezberdinak neurriz ehunduz. Edozein konturekin edo konturen gainean egin daiteke barre edo irribarre? Joxean Agirre baiezkoan dago: heriotzarekin, sexuarekin, torturarekin, borroka armatuarekin, zahartzaroaren ezintasun fisiko eta mentalekin. Alta bada, nortzuek ez dute inoiz barrerik egiten? Biktimaren rolean (hitzaren zentzurik zabalenean) bertan goxo bizi direnak.
Hasiera batean, nobelaren gai nagusiak arras xelebre gerta daitezke: zahartzaroaren ateak, eta zeruarenak, ukitzear dituzten zenbait etakide ohien (ETA PM-ean jardundakoak, sinesgarritasuna ez baita guztiz alboratu behar) eta ertzain ohi batzuen arteko apustu baten karira, gaztaroko ekintzak birbizitzera ausartuko den etakide horietako batek harreman platoniko eta literarioa hasiko du Maria Mendizabal ikasle eta idazlearekin. Antropologiako ikasle Mariak Mendizabal hori uniformedunen usainen gaineko tesia bat idazteaz gain sexu-harreman anitzen gaineko ikerketa bat egiten ari da. Ez da ahuntzaren gauerdiko eztula!
Hari ezberdinetan harilkatu istorio ezberdinak, batzuk oso bestelakoak izanagatik, osotasun erakargarri bat eraikiko dute nobelak aurrera egin ahala. Agirreren prosa neurtu, arin eta erakargarriari esker, kapitulu laburretan egituratu hariok nobela arina izan litekeena literatura artefaktu sendo eta erakargarri bihurtzen baitute. Arestian esan bezala, macguffin ugari tarteko, Agirrek ez du batere arazorik izango sinesgarritasunaren loturetatik askatzeko, zenbait pasarte gogoangarri uztartuz. Esaterako, mitologiak kontatu Erromako sorrerari buruzko Sabinarren bahiketa antzeztuko baitute etakide ohiek Zaharren Egoitza batean, barregurak gain egingo dio nire moduko irakurleari kapitulu horretan. Baten batek Ernst Lubitsch-en ahaztu ezinezko filmak gogoratuko ditu.
Ildo narratibo nagusien artean digresiotzat jo daitekeen arren, gehien hunkitu nauen istorioa hasiera batean bigarren plano batean agertu protagonistaren emaztearen kontakizuna izan da. Kosta ahala kosta gazte mantentzeko gurariak bultzatuta, jazz musikari batekin, edo haren musikarekin hobeto esateko, maitasun eskuraezinaren atzetik borroka antzu batean murgilduta, minberatasunaren eta emakume ahaldunaren arteko potreta ezin lortuagoa erdiesten baitu Agirrek. Desiraren eta errealitatearen arteko talka nobela guztian zehar barreiatzen baita, pertsonaia ia guztiak denboraren kontra ari baitira etengabe.
Ezin daiteke aipatu gabe utzi, halaber, protagonistak komandoaren garaietan jasan torturen gaineko ildoa. Jolas literarioak nagusitu dira atalotan, torturapeko etakideak guardia zibilen baten eta euskal neska baserritar baten arteko harremanaren gaineko”gezurrezko” nobela idiliko bat irakurri beharko baitie torturen ondoren zaintzen duen guardia zibil gazte talde bati, itzultzailea agertu eta gezurraz ohartu baino lehen, Xerezaderen gauak eta euskal militanteen istorio lazgarriak bat eginez. Hark idatzi “benetako” nobela lar arriskutsua baita atezu mingarri hartan: guardia zibilen kontra atentatu “barregarriak edo” burutzen dituen ume talde baten gainekoa. Nork aipatu du sinesgarritasuna?
Gustavo Martin Garzo idazlearen aburuz, bizitzak berak bakarrik ezin du artea sortu, ezinbesteko osagaia baita irudimena artea sortzeko. Nobela honetan irudimenak bete-betean egiten du bat bizitzarekin, umorea eta ironia ezinbestekoak baititugu, ez gaitezen gu geu ere biktima bihurtu.
Arkeologia haragitan
Beñat Arruti
Irati Majuelo
Norberak maite duena
Miren Billelabeitia
Amaia Alvarez Uria
Mendeku eskubidea
Ernesto Prat Urzainki
Jon Jimenez
Euri gorriaren azpian
Asier Serrano
Asier Urkiza
Rifqa
Mohammed el-Kurd
Ibon Egaña
Galbahea
Gotzon Barandiaran
Paloma Rodriguez-Miñambres
Mesfida zaitez
Bea Salaberri
Mikel Asurmendi
Gurpilak
Eztizen Artola Iturrate
Irati Majuelo
Argialdiak
Miriam Luki
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Leiho bat bihotzean
Aintzane Galardi
Paloma Rodriguez-Miñambres
Francesco Pasqualeren bosgarren arima
Unai Elorriaga
Asier Urkiza
Kanbodiako enbaxada
Zadie Smith
Nagore Fernandez
Herriaren hezkuntza eta demokrazia
Nadezhda Krupskaia
Jon Jimenez