kritiken hemeroteka

8.196 kritika

« | »

Argialdiak / Miriam Luki / Susa, 2023

(Des)enkontruak Ibon Egaña / Deia, 2023-06-24

Argialdiak izenburua jarri dio Miriam Lukik estreinakoa duen ipuin-liburuari, eta tituluak jasotzen du narrazio hauen poetikaren arrastorik. Bederatzi ipuin hauetako pertsonaien bizitzan, izan ere, suertatzen dira argialdiak, ustekabean, bizitza inarrostera datozen kolpe txiki edo ez hain txikiak: ezkutuko egia-zati bat bistaratzen denean, edo ordura arte hitzez jarri ez den zerbaiti hitzak jartzen zaizkionean, errealitatea bera eraldatuz.

Pertsonaien arteko enkontruz (eta desenkontruz) beteta daude Lukiren kontakizun hauek: kartzelatik atera berri den gizonaren eta bikotekidearen artekoa, hil hurren den aitak batzen dituen bi ahizpena, edo iheserako plana adostu duten bi lagunena. Elkarrekiko topaketan eta haren ondorenean baino, enkontruaren aurreko uneetan jartzen dute arreta maiz ipuinek, sarritan topaketak baino haren posibilitateak eragiten dizkigulako galderak. Eta hala galdetzen digute testuok nor garen besteekiko, zer garen beste horren aurrean, nola definitzen gaituen ingurukoekiko harremanak gu. Enkontruak ez dira beti desiratuak, eta Nora ipuinean, enkontruaz baino topaketaren aukerak eragindako beldurraz ari zaigu ipuina, eraso matxista baten traumak markatutako pertsonaiaren inguruko kontakizunean. Inbasioan, aldiz, itxialdiaren ondorioz elkarrekin egon ezin duen bikoteaz, eta ezin horrek harremanari buruz sortzen dituen galderez. Testuinguru eta pertsonaia diferenteen bidez bada ere, ipuinek ederki esploratzen dituzte pertsonaiak bestearen aurrean jartzeak eragiten dituen emozioak eta galderak. Liburuan elkarrizketa zuzenekoak gutxi badira ere, egoera horiek ematen duten dialogismorako aukeraz ere baliatzen da idazlea, pertsonaien arteko kontrastea bilatuz, ikuspuntuak kontrajarriz. Bitasun hori narratiboki ere ustiatzen da ipuinen batean, forma literario interesgarriak sortuz (Soufflea-n, kasu).

Anitzak dira bederatzi ipuinotako pertsonaiak, baina deigarria egiten da ia guztien karakterizazioan lanbideak duen pisua: okina, etxeko langilea, harakina, arropa-saltzailea, itzultzailea… xeheki deskribatzen du Lukik okinak nola labean sartu aurretik ogi-barrei lerroak egiten dizkien, edo saihetsak nola ebakitzen dituen harakinak, itzultzaileari zenbat leku jaten dion buruan hitz egokia aukeratzeak. Denbora eta bizitza markatzen, determinatzen du lanak ipuin askotan, eta idazleak materialtasun horretatik eraikitzen ditu pertsonaiak. Nago fisikotasunari emandako arreta horrek egiten duela berezi eta interesgarri Lukiren begirada, besteak beste. Eta pertsonaiei buruz aritzean ere haien gorputzetan jartzen du arreta narratzaileak: hazten ari den buru batean, belauniko komun-zuloaren aurrean dagoen gorputzean, atzamarrean estuegi geratzen den eztei-eraztunean. Hala, gorputzen, lanaren eta objektuen materialtasun horretatik hitz egiten digute ipuinek bikote-harremanaz edo familia barruko gatazkez, baina baita ere lan-esplotazioaz, botere-harremanez edo matxismoaren mendean bizitzeaz. Zutik eta zuzen baino sarritan lau hankan edo belauniko egon behar duten gorputzez.

Ideietatik bainoago keinuetatik, usainetatik edo objektuetatik abiatzen da idazlea ipuinak osatzeko, eta hala lortzen du atmosfera propio bat eraikitzea ipuin bakoitzari, ahalik eta elementu gutxien erabiliz, eta irakurleari ipuinak osatzeko tartea utziz. Garapen narratiboan bainoago, une eta giro jakinak sortzeko trebezian dago narrazio labur hauen indarra, izan ere, baina baita pertsonaien eraikuntzan ere, eta orobat idazlearen berezko estiloan: zorrotz behatzen duen narratzailea, ironiari tartea uzten diona, eta hitz doia aurkitzen duena aldiko.

Azken kritikak

Maskara baten aitortza
Yukio Mishima

Ibai Atutxa Ordeñana

Emakume gaiztoak
Marilar Aleixandre

Jon Jimenez

Baserria (h)uz(s)ten
Oskar Gaztelu Bilbao

Maddi Galdos Areta

Animalia domestikoak
Esti Martinez

Irati Majuelo

Ni ez naiz hamalau
Karlos Linazasoro

Hasier Rekondo

Ura saltoka
Juan Kruz Igerabide

Jon Martin-Etxebeste

Oso latza izan da
Xabier Mendiguren Elizegi

Mikel Asurmendi

Su festak
Jon Urzelai Urbieta

Jon Jimenez

Azpimarrak
Nerea Balda

Paloma Rodriguez-Miñambres

Su festak
Jon Urzelai Urbieta

Eneko Barberena

Arrain hezur bat eztarrian
Olatz Mitxelena

Ibon Egaña

Lurraz beste
Garazi Arrula Ruiz

Mikel Asurmendi

Cayo Hueso
Oihane Amantegi Uriarte

Jon Jimenez

Cayo Hueso
Oihane Amantegi Uriarte

Mikel Asurmendi

Artxiboa

2023(e)ko iraila

2023(e)ko abuztua

2023(e)ko uztaila

2023(e)ko ekaina

2023(e)ko maiatza

2023(e)ko apirila

2023(e)ko martxoa

2023(e)ko otsaila

2023(e)ko urtarrila

2022(e)ko abendua

2022(e)ko azaroa

2022(e)ko urria

Hedabideak