kritiken hemeroteka

8.522 kritika

« | »

Egunero hasten delako / Ramon Saizarbitoria / Lur, 1969

Gisèle Jon Kortazar / El Correo, 2019-05-10

Adiskide batek esan zidan aspaldi: “Gisèle izena ageri bada, badakizu Ramon Saizarbitoriaren ‘Egunero hasten delako’ nobelaz ari garela”. Eta egunak joan eta egunak etorri, adiskide hura ere joan zen eta Ramon Saizarbitoriaren nobela lehen aldiz argitaratu zenetik 50 urte bete dira.

Gisèle, Gisèle!!! Zenbat irakur-ordu, zenbat azalpen-ordu euskal nobela modernoa noiz hasten den adierazteko asmoz! Zenbat eskola-ordu nobelan isiltzen ez zen hitzontzi haren gainean! Zenbat emozio desberdin Gisèleren historiaren harira! Ibon Sarasolari esker jakin genuen Txillardegiren “Leturariren egunkari ezkutua” baldin bazen lehen euskal nobela modernoa, Ramon Saizarbitoriari zor zaiola modernitatearen modernitatea.

Gerora jakin genuen nola lotzen ziren nobelan ageri ziren bi planoak, berritsuarena eta abortatu nahian hiririk hiri dabilen Gisèle neskatoarena, nola uztartzen ziren berritsuaren kalaka helburu gabea eta neskatxaren historia. Harrituta ikusten genuen abortuaren legearen aldeko nobela batek zentsura pasatu zuela, eta askoz ere geroago jakin genuen liburuaren azalean ironia handia zegoela, Alberto Corazón ilustratzaileak Lourdesko Ama Birjina ikusi zuen Bernardette Soubirousen irudia jarri zuelako; eta bide batez, egileak aitortu du Jose de Arteche idazle kristaua konturatu egin zela txantxa krudelaz, eta garrasika hartu zuela liburutegi batean. Eta, era berean, egileak aitortuta konturatu ginen abortua egiteko ebaketaren orduan nobelan erabili zen “forceps”ak ez zuela zentzurik, tresna hori jaioberriak mundura ekartzeko erabili ohi delako baina ez abortuak egiteko.

Asko ikasi eta jakin genuen estrukturalismoaz, zentsuraz, maila narratiboez, ahots orojakilez, batasun semantikoaz… Orain arte “jakin” eta “ikasi” aditzak erabili ditut, jakinaren gainean erabili ere, zeren nobela horretaz hitz asko egin genuen gure garaian, baina bagenekien nobela bazela moldea baino zerbait gehiago. Bizitza jartzen zuela jokoan. Eta horrela konturatu ginen pertsona baten bakartasunaz, bizitzan diren zalantza kontuez, moral galderez, eta nobela horren irakurketak sortzen duen plazeraz.

Eta gure gizartean bizi ziren kinkez. Adibidez, noiz edo noiz azaldu dut gurean postmodernitatea nobela horrekin hasten dela, kontakizun horrek jartzen dituela zalantzan narratiba nagusiak. Moralarena adibidez: “Ezagutzen ahal duzu dogmatiko bat baino abere barregarriagorik mundu honetan?”, adierazi du berritsuak pasarte batean. Era zer esan moralari buruz, etikari buruz azken batean, ageri duen erlatibismoaz? Lehen aldiz irakurri genuen garaian ez ginen konturatu, azken batean uste baitut “100 metro” zaleak ginela gu.

Baina, bai, bizitza jarri zuen gure begien aurrean Ramon Saizarbitoriak. Zerbait bazekien Mikel Hernández Abaituak zera idatzi zuenean: “Saizarbitoria contó en una conferencia cuánto le marcó el caso de una conocida que decidió quitarse la vida en esas circunstancias” (haurdun gelditu zelako, alegia). Fakultatera hitzaldi bat ematen gonbidatu nuen eta han eman zuen zein izan zuen nobela idazteko lehen unea. Kontua da aitona Mutrikuko herri noblekoa zela. Behin, herrira hurbildu zelarik, neska baten hileta elizkizunak zirela jakin zuen. Andre gazteak, ezkondu gabe haurdun zelarik, tiroa eman zion bere buruari sabelean, tiro bakarrez bere burua eta sabelean zeraman haur jaio gabearen bizitzak ebakiz.

Hain ekintza gogorrak bultzatu zuen idazlea Suitzan eta Euskal Herrian ziren bizitza desberdinez, eta batez ere, emakume bizitza desberdinez ohartzera eta nobela idaztera. Minak eraman zuen idazlea idazketa hori egitera. Eta gaur berriro “Egunero hasten delako” esku artean hartzen dugularik irakurtzeko asmoz Gisèleren mina dugu gure behatzen artean. Mina. Samina. Euriak dakarren bakartasuna.

Azken kritikak

Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell

Asier Urkiza

Eresia
Goiatz Labandibar

Nagore Fernandez

Carmilla
Joseph Sheridan Le Fanu

Paloma Rodriguez-Miñambres

Borrero txiki bat
Xabier Mendiguren

Mikel Asurmendi

Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain

Jon Jimenez

Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Profilak (Mugetan barrena)
Amaia Iturbide

Paloma Rodriguez-Miñambres

Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga

Mikel Asurmendi

Iragan atergabea
Julen Belamuno

Asier Urkiza

Paziente isila
Alex Michaelides

Nagore Fernandez

Eromenaren laudorioa
Erasmo Rotterdamgoa

Aritz Galarraga

Coca-Cola bat zurekin
Beñat Sarasola

Mikel Asurmendi

Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga

Jon Jimenez

Amaieratik hasi
Naia Torrealdai Mandaluniz

Amaia Alvarez Uria

Artxiboa

2025(e)ko ekaina

2025(e)ko maiatza

2025(e)ko apirila

2025(e)ko martxoa

2025(e)ko otsaila

2025(e)ko urtarrila

2024(e)ko abendua

2024(e)ko azaroa

2024(e)ko urria

2024(e)ko iraila

2024(e)ko abuztua

2024(e)ko uztaila

Hedabideak