« Bizitza eta literatura | Emakumea izateaz »
Egunero hasten delako / Ramon Saizarbitoria / Lur, 1969
Gisèle Jon Kortazar / El Correo, 2019-05-10
Adiskide batek esan zidan aspaldi: “Gisèle izena ageri bada, badakizu Ramon Saizarbitoriaren ‘Egunero hasten delako’ nobelaz ari garela”. Eta egunak joan eta egunak etorri, adiskide hura ere joan zen eta Ramon Saizarbitoriaren nobela lehen aldiz argitaratu zenetik 50 urte bete dira.
Gisèle, Gisèle!!! Zenbat irakur-ordu, zenbat azalpen-ordu euskal nobela modernoa noiz hasten den adierazteko asmoz! Zenbat eskola-ordu nobelan isiltzen ez zen hitzontzi haren gainean! Zenbat emozio desberdin Gisèleren historiaren harira! Ibon Sarasolari esker jakin genuen Txillardegiren “Leturariren egunkari ezkutua” baldin bazen lehen euskal nobela modernoa, Ramon Saizarbitoriari zor zaiola modernitatearen modernitatea.
Gerora jakin genuen nola lotzen ziren nobelan ageri ziren bi planoak, berritsuarena eta abortatu nahian hiririk hiri dabilen Gisèle neskatoarena, nola uztartzen ziren berritsuaren kalaka helburu gabea eta neskatxaren historia. Harrituta ikusten genuen abortuaren legearen aldeko nobela batek zentsura pasatu zuela, eta askoz ere geroago jakin genuen liburuaren azalean ironia handia zegoela, Alberto Corazón ilustratzaileak Lourdesko Ama Birjina ikusi zuen Bernardette Soubirousen irudia jarri zuelako; eta bide batez, egileak aitortu du Jose de Arteche idazle kristaua konturatu egin zela txantxa krudelaz, eta garrasika hartu zuela liburutegi batean. Eta, era berean, egileak aitortuta konturatu ginen abortua egiteko ebaketaren orduan nobelan erabili zen “forceps”ak ez zuela zentzurik, tresna hori jaioberriak mundura ekartzeko erabili ohi delako baina ez abortuak egiteko.
Asko ikasi eta jakin genuen estrukturalismoaz, zentsuraz, maila narratiboez, ahots orojakilez, batasun semantikoaz… Orain arte “jakin” eta “ikasi” aditzak erabili ditut, jakinaren gainean erabili ere, zeren nobela horretaz hitz asko egin genuen gure garaian, baina bagenekien nobela bazela moldea baino zerbait gehiago. Bizitza jartzen zuela jokoan. Eta horrela konturatu ginen pertsona baten bakartasunaz, bizitzan diren zalantza kontuez, moral galderez, eta nobela horren irakurketak sortzen duen plazeraz.
Eta gure gizartean bizi ziren kinkez. Adibidez, noiz edo noiz azaldu dut gurean postmodernitatea nobela horrekin hasten dela, kontakizun horrek jartzen dituela zalantzan narratiba nagusiak. Moralarena adibidez: “Ezagutzen ahal duzu dogmatiko bat baino abere barregarriagorik mundu honetan?”, adierazi du berritsuak pasarte batean. Era zer esan moralari buruz, etikari buruz azken batean, ageri duen erlatibismoaz? Lehen aldiz irakurri genuen garaian ez ginen konturatu, azken batean uste baitut “100 metro” zaleak ginela gu.
Baina, bai, bizitza jarri zuen gure begien aurrean Ramon Saizarbitoriak. Zerbait bazekien Mikel Hernández Abaituak zera idatzi zuenean: “Saizarbitoria contó en una conferencia cuánto le marcó el caso de una conocida que decidió quitarse la vida en esas circunstancias” (haurdun gelditu zelako, alegia). Fakultatera hitzaldi bat ematen gonbidatu nuen eta han eman zuen zein izan zuen nobela idazteko lehen unea. Kontua da aitona Mutrikuko herri noblekoa zela. Behin, herrira hurbildu zelarik, neska baten hileta elizkizunak zirela jakin zuen. Andre gazteak, ezkondu gabe haurdun zelarik, tiroa eman zion bere buruari sabelean, tiro bakarrez bere burua eta sabelean zeraman haur jaio gabearen bizitzak ebakiz.
Hain ekintza gogorrak bultzatu zuen idazlea Suitzan eta Euskal Herrian ziren bizitza desberdinez, eta batez ere, emakume bizitza desberdinez ohartzera eta nobela idaztera. Minak eraman zuen idazlea idazketa hori egitera. Eta gaur berriro “Egunero hasten delako” esku artean hartzen dugularik irakurtzeko asmoz Gisèleren mina dugu gure behatzen artean. Mina. Samina. Euriak dakarren bakartasuna.
Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell
Asier Urkiza
Eresia
Goiatz Labandibar
Nagore Fernandez
Carmilla
Joseph Sheridan Le Fanu
Paloma Rodriguez-Miñambres
Borrero txiki bat
Xabier Mendiguren
Mikel Asurmendi
Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain
Jon Jimenez
Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Profilak (Mugetan barrena)
Amaia Iturbide
Paloma Rodriguez-Miñambres
Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga
Mikel Asurmendi
Iragan atergabea
Julen Belamuno
Asier Urkiza
Paziente isila
Alex Michaelides
Nagore Fernandez
Eromenaren laudorioa
Erasmo Rotterdamgoa
Aritz Galarraga
Coca-Cola bat zurekin
Beñat Sarasola
Mikel Asurmendi
Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga
Jon Jimenez
Amaieratik hasi
Naia Torrealdai Mandaluniz
Amaia Alvarez Uria