Totelak / Fermin Etxegoien / Erein, 2021

Hiztun guztiok gara totelak Anjel Lertxundi / Berria, 2021-12-05

Euskaltzaindiak honela definitzen du totel hitza: “Mintzatzeko debekua duena; zenbait silaba errepikatuz hitz egiten duena”. Definizioan ageri den debekua har bedi eragozpen edo zailtasun adieretan: euskaldunok totelak gara euskara egiteko ditugun zailtasunengatik (propioak zein exogenoak). Baina har bedi berebat totelak garela mendeetan izan ditugun debekuengatik ere, nahiz ez jakin lexikologoak asmo hori ote zuen.

Totelak du izenburua Fermin Etxegoienen azken nobela askotarikoak. Autokarabana arrakastatsuko autofikzioaren bidetik, narrazioa eta saiakera batu ditu digresio harmonikoekin berriro. Minbizidun baten istorioa eta kale-musikari baten ezusteko aukera kontatzen dizkigu fikzioak, eta Pío Barojak nobelari emandako definizioaren bidetik (‘denetik kabitzen da nobelaren zakuan’) euskal kulturaren egoerari buruzko apunte eta hausnarketa ezohikoak ematen ditu liburuak, batez ere musikaz (zenbat iradokizun musikaz eta herri musikaz, Ordorika(tedra) nobelaren parte luze bateko protagonista delarik!). Etxegoien ari da euskararen gainean eta euskaldunon trauma linguistikoaz ere, hizkuntzak eragiten digun agonismoaz, lotsaz, beldurra sentitzerainoko segurtasun faltaz, euskal kulturako edozein “sorkuntza esperientzia partikularrek, ejem, izaera politiko-poetikoa har dezakeelako edo ematen ahal zaiolako, modu erraz bezain behartuan”.

Batzuetan gordin, sarri autoironia baliatuz, inoiz ia etsipen kosmikoz, Etxegoienen lanak beti ematen du zer pentsatua: “Patuak, neurri handi batean jaiotzez egiten gaitu eder edo itsusi, erakargarri edo nardagarri, berbalapiko edo hitz-totel”.