« Iraganari helduz, etorkizunerako poemak | Erroren etenak »
Etxeak eta hilobiak / Bernardo Atxaga / Pamiela, 2019
Bideak eta uberak Joannes Jauregi / Berria, 2019-10-20
Bernardo Atxagaren azken nobela aztertzeko garaian, tentazio ia saihetsezina da banan-banan erreparatzea liburua osatzen duten sei atalei, hain baitira meheak (eta ahulak, argudia lezake inork) atal bakoitza besteekin lotzen duten hariak. Komeni da, baina, ez erortzea harioi tenk egiteko tentazioan, eta kontsideratzea zer eratan aurkeztu diren kontakizun ia independenteok liburu bakarrean; are, nobela bakarrean. Beste ezer baino lehen, Atxagaren azken nobelak auzitan jartzen du nobela bera genero gisa, egileak lehendik ere egina duen bezala; eleberria osatzen duten atalen batura baino zerbait gehiago du atzean Etxeak eta hilobiak honek.
Sei atalotan, errepikatzen zaizkigu pertsonaiak eta erreferentziak, eta zeharka aipatzen beste ataletako gertakariak; horrekin, nobela unibertso koherente baten barruan iradokitzen zaio irakurleari. Unibertso hori, baina, edo behintzat unibertso hori eratzen duen iruditeria, aski ezaguna egingo zaio Atxagaren irakurleari: soinujoleak eta animalia pertsonifikatuak, basurdeak eta ehiztariak, boxeolariak eta nekazari-herrixkak, baita AEBak ere, beti han, urrutian. Pertsonaiak ere ia irudi poetiko gisa daude taxutuak, eta haiengan bermatzen da nobela nabarmen; ez haien azterketa psikologiko zorrotzean, ezpada irudi gisa, eta haien inguruan egituraturiko gertakarien bitartez. Horren adibide dugu Elias, nobelaren incipit izan omen zen pertsonaia, Frantziara ikastera joan eta mutu itzulitako umea.
Egileak hain berezko duen iruditeria horrek nobela hau aurreko bere obraren oihartzunean ezartzen du ezinbestean, eta bere girotze propio eta ezagunean sakontzen, poetikotasun hori bide berrietan bilatu ordez. Hautu zilegia da, noski, eremu poetiko berririk esploratu ez eta aurretik markatutako uberari eustea, baina orobat da zilegi, nik uste, ausardia-falta egoztea nahikoa berdindua dagoen bide bat areago urratzen tematzeari.
Izan ere, girotze poetiko hori zamatua dago oso, eta poetikotasuna eta betelana lehian bezala garatzen dira, nor gailenduko. Halatan, une jakin bateko distira liriko zoragarri bat aise saturatzen zaigu, eta betelan bihurtzen (alderantziz ere gertatzen da, poetikotasuna ezarian ernetzea irudiak errepikatze hutsez).
Eta ulertzekoa ere bada orriak hain aise betetze hori, akaso baita barkagarria ere, zeren girotze gorabeheratsu horren kontrakarrean baitatoz Atxagaren teknika literario zaildua eta narraziorako abilezia. Kasurako, aipatzeko modukoa da nola batzuetan kontakizuna hainbat planotan zatitzen duen, eta zein ederki orekatzen dituen, erritmo narratibo ezinago neurtu batekin (ikus, adibidez, hirugarren eta laugarren parteak). Istorio jakin baten muina oso ezkutuan aurkitzen dugu maiz, hainbat geruzaren azpian, eta tramaren ebazpenetik bereizita: Eliasen mututasuna, adibidez, flashback bidez ulertzen dugu, eta, trama oraindik aurrera doan arren (eszena bereizi eta eder batekin amaitzen da), bukaerarako ohartzen gara istorioaren ebazpena ez datorrela bat tramaren ebazpenarekin. Sobera dakigu Atxaga kontalari aparta dela.
Beraz, nobela gorabeheratsua baina ona, edo alderantziz, ona baina gorabeheratsua, nork begiratzen dion. Nolanahi den, kontuan izanda euskaraz argitaratu eta ziur erdaratuko diren liburu bakanetako bat dela, pozik egotekoa da, esportatzen dugu-eta ale okerragorik.
Zuzi iraxegia
Amaia Alvarez Uria
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
O.ten gaztaroa neurtitzetan
Arnaud Oihenart
Gorka Bereziartua Mitxelena
Ez-izan
Jon K. Sanchez
Aiora Sampedro
Pleibak
Miren Amuriza
Jon Jimenez
Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien
Asier Urkiza
Oroi garen oro
Beatriz Chivite
Nagore Fernandez
Jakintzaren arbola
Pio Baroja
Aritz Galarraga
Antropozenoaren nostalgia
Patxi Iturregi
Hasier Rekondo
Francesco Pasqualeren bosgarren arima
Unai Elorriaga
Mikel Asurmendi
Baden Verboten
Iker Aranberri
Paloma Rodriguez-Miñambres
Ezer ez dago utzi nuen lekuan
Itziar Otegi
Mikel Asurmendi
Dolu-egunerokoa
Roland Barthes
Asier Urkiza
Guardasol gorria
Lutxo Egia
Nagore Fernandez
Zero
Aitor Zuberogoitia
Jon Jimenez