Gailur ekaiztsuak / Emily Bronte (Irene Aldasoro) / Erein-Igela, 2017

Bronteren ekaitzak Joannes Jauregi / Berria, 2018-01-14

Tradizioak maitasun istorio gisa saldu digun arren, uste dut Gailur Ekaiztsuak nobela ezin dugula, gaur egun behintzat, amodiozko istoriotzat hartu. Euskarazko edizioaren kontrazalean, ero, galgarri eta menderaezin adjektiboekin deskribatzen zaigu; Wordsworth etxearen ingelesezko edizioan, berriz, basati, pasiozko eta ia deabruzko ditugu. Izan ere, menderakuntza istorio bat dugu esku artean; menderakuntza bortitz eta maskulinoa, eta biluzia, gainera, maitasun erromantikoaren ohiko maskara goxoan ezkutatu gabea. Inon amodio aztarnarik bada, berehala nagusitzen zaizkio gizonezkoren baten herra eta bortizkeria; eta, horien guztien erdian, Heathcliff pertsonaia deabruzkoa dugu, zeinak gehiago baitu bilau mendekatzailetik maitale heroikotik baino. Hala, Heathcliffen gaztaroko sufrikarioen mendekuak oso-osorik irensten du beraren eta Catherineren arteko maitasun istorioa, eta guztiz ahitzen.

Muturrera eramandako sentimendu eta grinen anabasa horretan, badugu beste plano garrantzitsu bat, pertsonaiez eta argumentuaz gain, zeina gabe nekez uler baitaiteke kontakizunak hartzen duen karga lirikoa: paisaia. Istorioa Yorkshire aldean gertatzen da, landako eremu isolatu batean, eta paisaia horren deskribapen xehe bezain ederrek berebiziko garrantzia dute kontakizun osoan. Deskribapen horietan, pertsonaien eta istorioaren lorratzak suma daitezke naturan, kasik paisaia bera ere pertsonaia bat balitz bezala. Horregatik, paisaiaren laztasunak ere taxutzen ditu, ederki taxutu ere, nobelako pertsonaia gehientsuenak. Hala, hein batean behintzat, paisaia beste pertsonaia bat dela esan dezakegu, eta baita pertsonaiak naturako elementuen antzera daudela taxutuak: baditugu trumoi burrunbatsuak, belar-izpi trinko eta isilak, eta, batez ere, Gailur Ekaiztsuak etengabe zafratzen dituzten haize bolada bortitz eta apetatsuak.

Baina nobela hau inondik ere ez da lirismo erromantiko hutsa; izan ere, Brontek literatur teknika ezin landuagoa du, tamalez nobela bakarra duen Gailur Ekaiztsuak honetan. Nobelak abiapuntu xumea du, baina, istorioak aurrera egin ahala, argumentua eta narratzaileen konplexutasuna aberastuz doaz. Izan ere, nobelako narratzaile nagusia den Lockwood pertsonaiari kontatu egiten diote Heathcliff eta Catherinen istorioa. Nellyk kontatzen dio, zeina neskame baitzen istorio hori gertatu zen etxean, eta, ondorioz, istorio nagusiaren lekuko izan zen. Bi narratzaile geruza ditugu, hortaz, nobelaren zatirik handienean, eta ezin hobeto zainduak daude narratzaile bakoitzaren ahots eta ikuspuntuak. Nellyk ez digu, zuzenean behintzat, berak entzun edo ikusi gabeko ezer kontatzen; horretarako, Brontek beste pertsonaien eskutitzak edo zeharkako kontakizunak txertatzen ditu haren kontakizunean, maisuki txertatu ere. Narratzaileak bata bestearen segidan biderkatzen zaizkigu, eta ezin txukunago tolesten, Bronteren narrazio ezinago zainduan.

Labur batean itzulpenaz aritzea zilegi bada, derrigor esan behar da Aldasororen testuak ederki eusten diola Bronterenari; eta hori ez da meritu makala. Euskaraz eduki beharreko liburua da, esan ohi den bezala; baina Gailur Ekaiztsuak hau, euskaraz eduki ez ezik, euskaraz irakurtzekoa ere bada.