kritiken hemeroteka

8.288 kritika

« | »

Frankenstein / Mary Shelley (Iñigo Errasti Aranbarri) / Erein / Igela, 2016

Amaren heriotzak sortutako minetik Gotzon Barandiaran / 111 aldizkaria, 2017-08

Niri ere Boris Karloff zetorkidan gogora Frankenstein berbagai hartzen genuen bakoitzean. Neu ere sinetsita nengoen Frankenstein munstroaren izena zela. Momia, gizon-otsoa edota Drakularen kuadrilakoa zen guretzat Frankenstein, beldurgarrienetan beldurgarrienetakoa. Eta hori guztia gezurrezkoa da.

Boris Karloffek antzeztu zuen Frankensteinen irudia dugu gehienok akorduan, nahiz eta, ausarki botako dut, pelikula hura ere, James Whalesk 1931n sortutakoa, gutxik ikusi. Baina nork ez du Frankenstein ezagutzen? Itzela da gero, ez pelikula bakar batek, ez inoizko telesailek ere, ez duela liburua hasi eta amaitu, errespetatu. Pantailetan ikusteko sorkari guzti-guztiek Mary Shelleyk idatzitako istorioaren bertsioak egin dituzte, gehienek, gainera, liburuan ez daudenak kontatzeko. Mary Shelleyren liburuan, benetako munstroa, jainko izatea amesten duen gizona baita. Gizona diot, generoa ozen azpimarratuz, Mary Shelleyk azpimarratu zuen eran. Mary, bera munduratu eta hamaika egunera hil zelarik, amaren huts hori aldean bizi izan baitzen, are gehiago aitak erdi abandonatu zuelako. Amaren heriotzak eragindako min jasanezinak itsutu baitzuen Victor Frankenstein zientzialaria gaixotasunak hilko zituen izaki ustez perfektua sortu eta ondoren, arbuiatzera. Ez baitzuen alferrik Frankenstein edo Prometeo modernoa izenburutu. Prometeo, jainkoei aurre eginez jainko izatera jolastu zen titana, ezinezkoa posible dela frogatu nahi duen burugabea. Prometeo mixerablea, Joxe Azurmendiren poeman. Hemezortzi urterekin asmatu zuen Mary Shelleyk Victor Frankenstein, jainko izatera ausartu eta bizi daitekeenik eta oinaze alimalekoenak pairatu zituen zientzialariaren istorioa, berak hautatu ez eta bazterketa krudelenaren ondorioz bakardadera kondenatutako munstroaren tragedia. Gizonak, fedearen aitzakiapean zurrun gobernatzen zuen XIX. mendean, guraso filosofo erradikal eta feministak izan zituen Mary Shelleyk, etika eta zientzia, betiereko bizitzaren ameskeria, gaizkia eta ongia, amatasuna eta aitatasuna, mendeku gose aseezina hartu zituen kontagai. Horixe da beldurgarriena nobelan, ez Victor Frankensteinek sortzen duen munstroa, gerora mito bihurtu eta bere egilearen izena hartuko zuena, zinezko mendeku literarioa gauzatuz, bide batez esanda.

Istorioa kontatzeko, formalki, euskarazko literaturan sano urria den genero epistolarra edo gutun bidezkoa erabili zuen Shelleyk hasiera eta bukaeran baina tramaren erdian, Victor Frankensteinen eta berak sortutako munstroak lehen pertsonan egindako aitortza daude, gure uste harroan, Mary Shelley hemezortzi urtekoaren idazle eskua, kontalari iaioaren literatura erakusten duena. Hasiera hasieratik, misterioa gailentzen da kontakizunean, gertakariei zein pertsonaiei buruz gehiago jakiteko grina liburuaren amaieraraino iraunaraztea lortzen du idazleak, Victor Frankensteinek pertsona ezberdinen gorputz txatal ederrenekin osatutako gorpuari bizia emateko helburu itsuarekin bat egin du irakurleak, gaixotzerainoko itsukeria sortzen dion hori bere egiten du irakurleak, munstroaren tragediarekiko enpatiko bihurtzen baikaitu, Shelleyk proposatzen dituen galderak izua sortzeko modukoak baitira. V. Frankensteinek bere sormena, bere asmakizuna, bere ametsa bitan abandonatzen du, koldarra da, ez du bere aitatasuna onartzen, ez du seme hori nahi, gizartearen marginalitatera kondenatzen du, arbuio absolutura. Hau ez da eguraldi txarreko uda batez denborapasako, beldur apur bat eragiteko saiakera. Tragedia neurribakoa da eta hori gutxi ez eta, atenporala.

Eta euskaldunok zorionekoak gara hau bezalako liburuak, hau bezalako liburuak itzultzeko gaitasun itzela duten itzultzaileei esker, lehen-lehenik, aurrez espainolez edota frantsesez irakurri behar izan barik, euskaraz irakurri ditzakegulako. Eta ez edonolakoan. Iñigo Errasti Aranbarriren itzulpena txapela kentzeko modukoa iruditu zaigu, XIX. mendeko ingelesez sortutako lana dela ahantzarazten digu, kontaerarekin berarekin, mamiarekin ez eze, gozarazten. Mitoa desmitifikatzeko.

Azken kritikak

Gizon barregarriak
Joxean Agirre

Asier Urkiza

Barbaro iraun
Louisa Yousfi

Amaia Alvarez Uria

Izotz ura
Lide Hernando Muñoz

Aiora Sampedro

Palestinaren okupazioaz eta kolonizazioaz
Perry Anderson

Irati Majuelo

Itzulerak
Miren Agur Meabe

Aiora Sampedro

...eta gauetik, euria
Fertxu Izquierdo

Jon Jimenez

Carvalho Euskadin
Jon Alonso

Asier Urkiza

Hitzak palmondo
Silvia Federici

Nagore Fernandez

Altxa, hildakoak
Fred Vargas

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Alderdi komunistaren manifestua
Karl Marx / Friedrich Engels

Aritz Galarraga

Maitasun kapitala
Karmele Jaio

Mikel Asurmendi

Larrosa bat Groenlandian
Iban Garro

Paloma Rodriguez-Miñambres

Jausiz
Alain Mendizabal Diaz

Maddi Galdos Areta

Hiriak eta urteak
Xabier Montoia

Irati Majuelo

Artxiboa

2024(e)ko martxoa

2024(e)ko otsaila

2024(e)ko urtarrila

2023(e)ko abendua

2023(e)ko azaroa

2023(e)ko urria

2023(e)ko iraila

2023(e)ko abuztua

2023(e)ko uztaila

2023(e)ko ekaina

2023(e)ko maiatza

2023(e)ko apirila

Hedabideak