susa | literatur emailuak | literaturaren zubitegia | euskarari ekarriak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | ipuina.eus | ganbila.eus

« Errotaren ondra | Haurrak eta poesia »

Bidean ikasia / Arantxa Urretabizkaia / Pamiela, 2016

Isiltasuna aterpea da Mikel Asurmendi / argia.eus, 2017-02-22

Bidean ikasia literatura genero hibridoa da, ikaspen bidaia. Kronika eta gogoeta da funtsean, testu laburrez osatua, horietako hainbat orri lehen pertsonan narratuak. Badira ere, hirugarren pertsonan eta pluralean paratutako ikuspegiak. Demagun, lehenak “egiazkoak” direla eta gainerakoak “fikziozkoak”. Egiazkoan gaiari buruzko funtsa mamitu du idazleak eta besteetan gaiaren hezurdura armatu. Gaia hauxe: Hondarribiko Alardea. Gai politikoa. Bidean ikasia liburua gai horri buruzko irakaspena da.

Liburuko lerro gutxi azpimarratu dut, den-dena azpimarragarria egin zaidalako nonbait. Hitz andana bereizi dut hala ere: historia, tradizioa, emakumea, gizona, berdintasuna, eskubidea, boterea, legea, tolerantzia, errespetua, demokrazia, gehiengoa, gutxiengoa, iraina, bortizkeria, beldurra, ausardia, armada, alardea, “plastiko beltzak” eta “beltzak”… “Euskara” ere bereizi dut. Alardearen auzian ere euskara gutxiengoaren adierazpen moldea baita. Baita Jaizkibel bereizi ere. Tokiko toponimikoa. Hondarribiko Alardean desfilatzen duen konpainiaren izena da Jaizkibel. Konpainia mistoa, orain arte desfilatu, “ahal duen moduan” desfilatu duena. Emakumeen “ahalduntzea” dago auzitan. “Ahalduntzea” ere bereiziko nuke.

Hogeita sei emakume daude “auzi” honen genesian. Hasieran ez zuten berezko konpainia osatzeko xederik. Emakume horiek gizonaren pare desfilatu nahi zuten, gizonek egiten duten legez. Emakumea desfilatzearen aurka jalgi zen lehen argudioetako bat hauxe izan zen: “Gogoa behar da gero, armadarekin lerrokatua desfilatzeko”. Alardeak espaloian edo kantinera paratu zuen emakumea duela hogei urtera arte. Alardearen beste bilakaera sustatu duten emakume aitzindariak proge-tzat jo izan dituzte progresistek. “Tradizioari traizioa” egiteko modu bat dela argudiatu dute azken hauek. Alardeak hizpidera ekarri duen kontrobertsietako bat da, bat baino ez.

Arantxa Urretabizkaiak Alardearen inguruko lekukotasuna ekarri du, hamaika kontrobertsiaren ertzetan ibili ostean. Bide eta kale labainkorretan ibili da, ertz kamutsak zorroztu ditu, auziak zauri asko sorrarazi baitu. Bidean bizitakoak bere luma berriro ere zorrozten lagundu dio. Izanik ere, Urretabizkaia hogeita sei emakume aitzindari horietako —izan— baita. Liburuko hitz bakoitzak berezko funtsa du. Hitzak badu munta Bidean ikasi-n, idazlea ez da horregatik ezein egia eta arrazoi absoluturen jabe agertu. Alardean emakumeek desfilatzeko edo ez desfilatzeko arrazoiak ulertu nahi izan ditu, eta arrazoi horietaz beste, Alardearen barru-barrutik sentitutakoak ekarri paperera.

Irakurleak epaituko du idazleak ikasitakoa, haren lekukotasunaren balioa. Edonola ere, badugu zer ikasia auzi honen inguruan. Niri, esaterako, oso sintomatikoa iruditu zait gehiengoaren eta gutxiengoaren artekoa auzi honetan, euskara gutxiengoaren adierazpen moldea izatea, marjinatuen — espaloietara marjinatuetakoen— adierazpidea izatea. Eta, aitzitik, auzi honetan ere bai, gehiengoak —kaleak eta plazak hartzen dituena— boterearen hizkuntza erabiltzea. Zu hondarribiarra izan zaitezke, euskaraz jardun, baina gizona izan behar duzu Alardearen lekukoa eramateko. Lekukoa izan zaitezke, baina “lekukoa” eraman ez. Bordele, Paris, Bartzelona edota Madriletik jaiaz gozatzera datorren gizonari haizu zaio desfilatzea, emakumeari ez, emakume jaio zelako. Tira, emakumeak badu berezko tokia Alardean ere. Milako gizonezkoen bidea irekitzen duena, emakumezko batto duzu. Aitzinean hala ere, “aitzindaria” bera ere. Kantinera duzu “lekukoa”ren eramailea. Haize-emaile-aren eramaile Betiko. Ez armarik, ez txilibiturik ere. Horra paradoxa!

Urretabizkaiari ongi irakurtzera, mendialdean goldeak adineko pisua du itsasaldean aingurak. Tradizioa aingura astuna da gero. Tradizioa aberrian eta erlijioan erroturik nola, sustraitua da politikan. Hark bidean ikasitik hauxe ikasi dut nik: Betiko politikaren sustraiak betirako enbor tantaiak dira. Alardea auzia politikoa da oroz gain. Bidasoaldeko Alardea, Euskadiko isla edo EAEko politikaren lagina da. Niri ez zait baliagarria esatea, Donostiako, Azpeitiko edo Zumarragako danborradetan auzia bestelako modu batez konpondu dutela. Aipatu azken agerraldiek bestelako dimentsio bat dutelakoan bainago, Hondarribia eta Irungoen aldean.

Hitzaz beste izen propio bi bereizi ditut. Hondarribiko bi alkate jeltzaleenak: Borja Jauregui eta Aitor Kerejeta. EAJ alderdiak eta EAEko Legebiltzarrak onartutako Berdintasun Legea aplikatu izan balute, Alardeak bestelako bilakabidea izango zukeen. Alkateek baina, “herriaren gehiengoaren borondatea bete izana” argudiatu dute berdintasun eskubidea ez betetzeko. Hondarribian EAJ nagusia da, Irunen berriz PSOE. Nire ustez, PP izan balitz nagusia bietan, “bi herrietako gehiengoaren bilakaerak eta joerak” bestela eragin izango zuketen Bidasoaldeko alardeetan. Bai badakit, usteak erdi ustel. Haatik, liburuaren egileari ikasi bezala, erdia sanoa balitz sikiera, gaitz erdi.

Hau ez da liburuaren iruzkin soila, hauxe nire iritzia ere bada. Bidasoa aldean bizi naizenez gero, bertatik bertara ikasia; gaurdanik, Arantxa Urretabizkaiaren Bidean ikasi liburuan ikasitakoarekin osatua. Horregatik, besterengatik edo Alardearen auzian isiltasuna aterpea —izan— dela pentsatzen dudalako, hementxe emana.