susa | literaturaren zubitegia | literatur emailuak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | euskarari ekarriak

« Frogatu baino frogatuago | Etengabeko bidaian »

Erleak, satorrak, beleak / Gaizka Sarasola / Edo!, 2016

Absurdoaren antzerki soziala Alex Gurrutxaga / Berria, 2016-12-11

Antzerki-testuen argitalpen oro har urriaren baitan, ale estimagarria kaleratu du EDO etxeak aurten: Gaizka Sarasolaren Erleak, satorrak, beleak, hiru testu oso onekin osatutako bilduma.

Kaleko hizkeran, zentzugabeari hots egiten diogu absurdo. Literaturan, ordea, absurdoa ez da zentzurik gabea. Absurdoaren antzerkia II. Mundu Gerraren testuinguruan sortu zen, ematen zuenean hitzak ez zeukala ahalik haragikeria krudelenei aurre egiteko. Baina, paradoxikoki, absurdoak hitza indartu ere egiten du, hitz soila erretorikatik askatu eta bestelako testuinguruan kokatuz. Absurdoa, beraz, adierazpen modu jakin bat da: azaleko nahasmenduaren azpitik, tarteka azaleratzen den ibai esanguraz betea doa. Sarasolaren antzerkia marko horretan koka genezake.

Absurdoaren teatroaren ezaugarri asko dauzka: akzio gutxi, tenpo pausatua, ironia, errepikapenak, elkarrizketa amaigabeak eta kolpean eteten direnak, pausak, hitz jokoak, esaldi kontraesanezkoak, zentzu biko adierazpenak, metateatroa —bizitza espektakulu bihurtua—, estatikotasuna… eta Sarasolaren kasuan azpimarratzekoa, hizkera poetikoa. Oier Guillanek hitzostean dio “oihartzun politiko sendoko hizkera poetikoz josia” dela; baiezkoan nago ni ere. Orokortuz, antzerki modernoaren tekniken erabilera fin eta zaindua da Sarasolarena.

Lehen testuak, Urak ttiki dire-k, gatazkaren testuinguruan dauden pertsonaia biren amodio harremana dakar. Erreferentzia literarioa Godot izan daiteke, baina dimentsio soziopolitikoa nabaria da hemen. Tituluak markatzen du jada ildo hori, eta testuko hainbat elementuk —ezpata, erregea, lehergailua, etab.— irakurketa soziala indartzen du.

Lur azpikoak testuan, lagun batzuk elkartu eta musean hasi dira. Baina hastapen itxuraz kostunbristak laster hartuko du beste bide bat: meatzariak dira, satorrak, eta haien egoera ilunak eta borrokak dira gai nagusia. Pertsonaietako bat Espainiakoa da, eta, haren bidez, langileen migrazioa ere azaleratzen da. Kasu horretan ere, elementu gutxirekin testu aberatsa sortu du egileak. Beste zeinuen artean, argiak hartzen duen garrantzia nabarmendu daiteke: zeinu klabea da, bai Lur azpikoak testuan baita Talaka-n ere.

Azken testua da Talaka. Bakarrizketa da, baina bi ahots daude: pertsonaiarena —karakterizazio gehiagorik gabea— eta off-eko ahotsarena —zeinak langile-borrokaren gaia txertatzen duen—. 18 pieza labur-laburrez osatutako testua da; bakoitzak tonu bat iradokitzen du —lana, oinazea, indarra, eta abar.—, eta elementu narratibo lotzaile gogor bat daukate: pertsonaiak etengabe daragio talakari, beleak zaborretatik uxatzeko. Hauxe da beharbada testu sozialena: lan etengabeari katez loturik dagoen gizakumearen alegoria. Akzioa mugatua eta errepikakorra da —zutitu-eseri, mantala jantzi-erantzi, eta abar—, hizkera biolentoa, eta aparteen erabilera estrategikoak mezua indartzen du.

Amaitzeko, esan dezagun oso egokia dela liburuaren edizioa ere: fisikoki dotorea da, testuaren edizio eta zuzenketa aldetik txukuna, eta Galder Perezen hitzaurreak eta Oier Guillanen hitzosteak jantzi egiten dituzte Sarasolaren hiru testuak. Txalotzeko lana.