kritiken hemeroteka

8.518 kritika

« | »

Apirila / Iñigo Aranbarri / Susa, 2014

Izendatzearen balioa Alex Gurrutxaga / Berria, 2014-05-04

Ez da arraroa gatazka garaikideei buruzko literaturan distantziarekin jokatzea. Izan ere, urruneko herri zapalduen egoerak edo aspaldiko gatazketako tragediek berehala ekartzen dizkigute gurearen oihartzunak. Iñigo Aranbarrik XVIII. mendeko Azkoitiko matxinada eta egungo egoera soziala uztartu ditu Apirila nobelan.

Bi garaien arteko lotura egiteko moduan Julio Cortazarren Gaua ahoz gora narrazioaren teknika sumatzen da: bi espazio-denbora nahasten dira, eta, une batean, ez protagonistak ez irakurleak dakite zein den benetako egoera eta zein irudimenak sortua. Horrela, idazleak aukera du orduko egoeraren eta gaurkoaren arteko paralelismoak bilatzeko; jakina, irakurleak pentsatu beharko du paralelo horiek zenbat gerturatzen diren elkarrengana, eta iradokitako lotura egitea kontzeptualki zilegi ote den.

Historiaren eskutik, memoriak toki garrantzitsua du Aranbarriren literaturan. “Horixe da historia, kea. Lurruna. Lausoa”, zioen Zulo bat uretan nobelako protagonistak; “puzzlea da iragana” esaldiak gurutzatzen zuen Zamaontzia; Apirila nobelan, berriz, begi bistan jartzen zaigu Historia garaileek idazten dutela: “Izenak dira mundua bitan banatzen ari direnak”, eta aurrerago, “hala doaz izen batzuk hitzez hitz zikintzen”. Horregatik, esangura berezia du Esteban Alberdiren ekintza xumeak: tabernako komuneko atean “Nikos Kokkinias” idazten du, Greziako Legebiltzarraren aitzinean bere buruari su eman zion gizonaren izena, eta izendatze hori memoria ariketa umil bezain noblea bihurtzen da. Memoria ariketa da protagonistak osatzen duen hildakoen mapa ere, krisiak hil dituenak mapan kokatuz egindako kartografia lana. Historia mugatzen duten hesolak garaileek jartzen badituzte, espazio horretatik kanpokoa da Aranbarrik bilatzen duena; “esan bestela nork idatziko duen honetaz”.

Nobelaren eragozpen nagusia subjektuaren aldaketa da. Hasieran —lehen lau kapituluetan— pertsonaia garaikidea aurkezten zaigu protagonista nagusitzat; baina gero, iraganeko istorioan, bere errainua ia erabat desagertzen da. Orainaldia hizpide duten atalak ez dira guztien herena ere, eta iraganean erdigunean dagoena ez da Esteban, ez eta norbanakoaren tragedia pertsonala ere, baizik subjektu kolektiboa eta gertaera sozialak. Arazoa ez da indar gehiena matxinadak izatea, zinez baita interesgarria istorio hori, baizik eta bi garaien arteko lotura gorpuzten duen pertsonaia ia erabat desagertzea pasarte luzeetan.

Matxinadari dagokionez, erretratu sozial zabala eraikitzen du nobelak. Ikusten da, gainera, idazleak manikeismoa saihestu duela; hor daude, besteak beste, gatazkan funtzio esanguratsua hartzen duten Teresa edo Olaskoaga erretorea. Pertsonaien gogoetak, berriz, zehar estilo librea dotore baliatuz ematen zaizkigu. Azkenik, bereziki nabarmentzekoa da Apirila-ren estiloa. Aurreko nobeletan baino elipsirako joera gutxixeagorekin akaso, narrazioa are orekatuagoa da. Aurrera jauzi txikiak egin eta gero berriz atzera etorriz, ahozkotasun airea du ia kontakizunak, betiere erritmo eta kadentzia gustagarrian, eta hizkuntza joriarekin.

Inondik ere, subjektu aldaketak badu zerbait tranpa literariotik. Inork esango du norbanakoaren desagerpenak egiatik ere baduela puska bat, eta hori ere baliteke. Azken batean, oso ongi ekartzen du Apirila-k historia literaturara; trama interesgarria, memoriari eta egoera sozialari buruzko lerroarteko gogoetak, eta literatur estilo fina.

Azken kritikak

Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain

Jon Jimenez

Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Profilak (Mugetan barrena)
Amaia Iturbide

Paloma Rodriguez-Miñambres

Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga

Mikel Asurmendi

Iragan atergabea
Julen Belamuno

Asier Urkiza

Paziente isila
Alex Michaelides

Nagore Fernandez

Eromenaren laudorioa
Erasmo Rotterdamgoa

Aritz Galarraga

Coca-Cola bat zurekin
Beñat Sarasola

Mikel Asurmendi

Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga

Jon Jimenez

Amaieratik hasi
Naia Torrealdai Mandaluniz

Amaia Alvarez Uria

Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien

Aitor Francos

Urrats galduen hotsa
Luis Garde

Jose Luis Padron

Simulakro bat
Leire Ugadi

Ibon Egaña

Bigarren sexua
Simone de Beauvoir

Mikel Asurmendi

Artxiboa

2025(e)ko ekaina

2025(e)ko maiatza

2025(e)ko apirila

2025(e)ko martxoa

2025(e)ko otsaila

2025(e)ko urtarrila

2024(e)ko abendua

2024(e)ko azaroa

2024(e)ko urria

2024(e)ko iraila

2024(e)ko abuztua

2024(e)ko uztaila

Hedabideak