« Galtzaileen memoria | Txoriak begia dakusa »
Heriotzaren ataria dugu bizitza / Hartzabal - JosAnton Artze / Elkar, 2013
Ibai izoztuen hondoan Igor Estankona / Deia, 2013-12-07
Joxan Artzek bi poema liburu kaleratu ditu, “Ortzia lorez, lurra izarrez” (Elkar, 1987) antzinakoari segida emanez: “Heriotzaren ataria dugu bizitza” eta “Bizitzaren atea dukegu heriotza”. Hauek atondu arte igaro ditu zenbait basamortu poetiko, eta ibili da berbak topatu ezinik. Azken urteokaz baina, uholde itzuli zaio ibaia, urtu zaizkio hatsaren izotzak. Zazpi liburukik osatuko duten lan mardularen hasiera baino ez da hau. “Heriotzaren ataria dugu bizitza” da lehen lezioa, alabantza, kantua. Atzean geratuta ez da ibili, ez, zentzu originalen poeta. Lirikaren inguruko debateari jarraipena egin dio behintzat, eta Argian Iñigo Astizek poesiaren ustezko heriotzaz idatzi zuela profitatuz, berak dio poesia ez dagoela hilda, egotekotan poeta dagoela hilda, esanezina esateari uko eginda eta entzunezina aditzeari utzita. Liburuaren laburpena da horixe, edo beharbada Artzeren ahalegin artistikoaren sintesia: esan ezin dena biltzeko ahalegina; entzun ezin dena bereganatzeko medioa.
Liburuko orrialdeak launaka itsatsita datoz, labanaz banatu behar dira. Ale bakoitza da horrela inperfektua, bakoitzarena. Poema bakar luze bat osatzen dute pieza labur indibidualek. Existentzialista mistiko moduko baten arnasaldi sakon bat begitandu zait, anitza baina trinkoa.
Hil ostean biziko ote garen? Ez itaundu biziko ote garen hil-ondoan, itaundu ea bizi garen bizi garen artean. Laguntasuna behar dutenekin bizi gara? Amarekin bizi gara, gauzekin bizi gara? Ez dugu ikusten begien bistakoa-eta, bistan da ez garela bizi geure buruekin bat. Horra liburuaren klabeetako bat, alegia, begiratu eta ikusten ez dugunon zapia kentzen lagun dezakeela poesiak: “Bi begi argi / hor dituzu aurpegian dizdizari, / argi baino argiagoak berenez… // baina zein baino zein itsuago, / ez dakizulako, ez dituzulako // ilhunbea ikusteko besterik, / ene! Begiez dakusazuna ikusteko besterik ez…!”.
Poema erdi zirriborratua dirudi poema bukatuak ere: geuk bukatzen dugu geure durunduarekin. Nire baitan anplifikatutako isiltasunak eta elurraren marmar zuri ia entzunezinak hunkitu naute. Forma esanahitik askatuak hurreratu nau, Artze irakurtzen dudan aldiro legez, gauzen egiara: “Ortzia bitxilorez / ala lurra izarrez… // Edo izar loratuak / ala lore izartuak / nekuskien, / egia esan, / nik ez nekien… // Zein da hori bereizteko gai…? // Ez ni behintzat / ene maitearen begietan!”. Negar egin daiteke liburu honekin, eta ez jakin zergatik. Bere bitartez entzun daitezke isilarazita dauzkagun ibaiak izozpean: “Gauzak direa hitz egiten ez dutenak, edo gu, haiek diotena ulertzeko gauza ez garenak?”. Batzuetan Artzek berba handiak darabiltza. Heriotza, amatasuna, maitasuna. Beste batzuetan irudi sinpleen bitartez deskribatzen digu une bakan bat eta beronen baitan kondentsatzen den eternitatea. Elurra, beleak, eguzkia. Denek osatzen dute finean diskurtsoa, denek daroate jakintzara, bizitza partikularra munduaren historiarekin gurutzatzen den leku baketsu horretara.
Ez da erraza azaltzen. Liburu batzuk kritikatu daitezke, analizatu daitezke. Beste batzuk irakurri egin behar dira bihotz-begiekin. Lanbroak ezkutatzen dizkigun bazterrak ikusten hasten garelarik poeta ez baita jada medioa baino maitasunarena. Poesia bihurtzen da iturri zahar agortezin bateko ur freskoa.
Zuzi iraxegia
Amaia Alvarez Uria
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
O.ten gaztaroa neurtitzetan
Arnaud Oihenart
Gorka Bereziartua Mitxelena
Ez-izan
Jon K. Sanchez
Aiora Sampedro
Pleibak
Miren Amuriza
Jon Jimenez
Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien
Asier Urkiza
Oroi garen oro
Beatriz Chivite
Nagore Fernandez
Jakintzaren arbola
Pio Baroja
Aritz Galarraga
Antropozenoaren nostalgia
Patxi Iturregi
Hasier Rekondo
Francesco Pasqualeren bosgarren arima
Unai Elorriaga
Mikel Asurmendi
Baden Verboten
Iker Aranberri
Paloma Rodriguez-Miñambres
Ezer ez dago utzi nuen lekuan
Itziar Otegi
Mikel Asurmendi
Dolu-egunerokoa
Roland Barthes
Asier Urkiza
Guardasol gorria
Lutxo Egia
Nagore Fernandez
Zero
Aitor Zuberogoitia
Jon Jimenez