« Apatxekin idazten | Bertsioen garaia »
Orbanak / Pello Lizarralde / Erein, 2012
Ñabardurak Ibon Egaña / Deia, 2012-05-19
Ustekabe handirik ez du hartuko Lizarralderen irakurleak haren nobela berria irakurtzean; peripezia narratibo handirik gabeko liburua delako, batetik, eta aurreko eleberriekiko (Larrepetit, Iragaitzaz) jauzi izugarririk ez dakarrelako; berriak dira, ordea, zenbait ñabardura eta xehetasun (eta xehetasunak dira Lizarralderen literaturan garrantzitsuena), sendoagotu eta aberastu egiten dutenak lehendik sendoa zen nobelagilearen bide pertsonala.
Bidea eta ihesaldia. Horiek dira egilearen nobela guztietan errepikatzen diren obsesioak, eta oraingoan ere ihesaldia da nobelaren bizkarrezurra. Herri txiki batean emakume bat hilda agertu ostean gizon batek abiatzen duen ihesa kontatzen zaigu, batetik, bere herria utzi eta inguruko herri eta bazterretara daramana; hiltzailearen peskizan dabilen gizon baten eta herrikideen susmoek osatzen dute bigarren hari nagusia. Bi plano narratibo tartekatuz ondu du Lizarraldek eleberria: gizonaren ihesaldia hirugarren pertsonan dator, xehetasun osoz kontatua, eta hiltzailearen susmoak dituen gizonaren burutazioak lehen pertsonan. Iheslariaren ibiliak kontatzen dituen ahotsa Larrepetit edo Iragaitzaz-eko ahots narratibotik hurbil dago: objektibotasunez eta distantziatik kontatzen zaizkigu pertsonaiaren ibiliak, kanpoko behatzaile zorrotzaren begiradatik. Beste behin ere, Lizarralde maisu ageri da ahots narratibo horretan, mundu oso bat eraikitzen ohikoa duen hoztasunetik, ikusten, usaintzen, entzuten denetik abiatuta. Hauteman daitekeena soilik erakusten digu ahots horrek eta zentzumenetatik jasotakotik (elkarrizketa apurretatik, keinu txikienetatik) interpretatu behar du irakurleak pertsonaien inguruan gertatzen dena.
Bigarren planoa, bestetik, lehen pertsonan mintzo den gizonaren ahotsetik eraikia da. Estreinakoz baliatu du Lizarraldek lehen pertsonako ahotsa, eta horrek badakar ñabardurarik aurreko lanekiko, izan ere, plano objektibo kanpokoari kontrapisua egiten dio plano subjektibo barruko honek. Narratzaile honek gogoetak tartekatzen ditu gertakarien kontakizunarekin batera (herri txikiko bizimoduaz, emaztearekiko harremanaz…), ahozko erregistrotik hurbilago dagoen hizkera erabat sinesgarrian. Bi ahotsen tartekatzeak erritmoa ematen dio narrazioari, kontraste interesgarria sortzen du eta irakurlearen jakin-mina pizten laguntzen du.
Informazioa erabat dosifikatuta ematen du Lizarraldek, eta eskura jarri dizkion arrasto gutxiekin atera behar du irakurleak zein garaitan gertatzen den kontakizuna eta non, izenlagun bakanekin identifikatu beharko ditu pertsonaiak eta bete elipsiak. Edonola ere, informazioa neurtze horrek ez du zerikusirik eleberri beltzetako elipsi eta informazio-ezkutatzeekin. Hilketa abiapuntu izan arren, eleberriaren xedea ez baita hilketaren argitzea, ez bada bidean gertatzen dena: susmoak eta juzkuak nola sortzen eta errotzen doazen, hala eleberriko herritarren nola irakurleen artean.
Era berean, 1950eko hamarkadako Nafarroako mendialdeko herrixka bateko giroaren birsortze aparta ere bada Orbanak. Aizkora-apustuak, pilota-jaialdiak edo dantzaldiak irudikatzen dira, baina betiere ikuspegi bukolikotik urrun, eta orobat baserri-giroaren ikuspegi tremendistatik aparte, xehetasunari arreta emanez eta epizentroa mendialde horretan bertan kokatua duen begiradatik.
Airemortuak
Gorka Salces Alcalde
Maddi Galdos Areta
Mundu zitalaren kontra
Lizar Begoña
Asier Urkiza
Izotz ura
Lide Hernando Muñoz
Nagore Fernandez
Airemortuak
Gorka Salces Alcalde
Paloma Rodriguez-Miñambres
Ulu egiteko bolondres bila
Harkaitz Cano
Mikel Asurmendi
Mesfida zaitez
Bea Salaberri
Irati Majuelo
Transgresioa irakasgai
Bell Hooks
Bestiak Liburutegia
Manttalingo alaba
Mikel Etxaburu
Paloma Rodriguez-Miñambres
Airemortuak
Gorka Salces Alcalde
Asier Urkiza
Haragizko mamuak
Karmele Mitxelena
Nagore Fernandez
Zoriontasunaren defentsan
Epikuro
Aritz Galarraga
Zeru-lurren liburua
Jon Gerediaga
Aitor Francos
Ez naiz ondo akordatzen
Karlos Linazasoro
Sara Cabrera
Gizon barregarriak
Joxean Agirre
Sara Cabrera