« Apatxekin idazten | Bertsioen garaia »
Orbanak / Pello Lizarralde / Erein, 2012
Ñabardurak Ibon Egaña / Deia, 2012-05-19
Ustekabe handirik ez du hartuko Lizarralderen irakurleak haren nobela berria irakurtzean; peripezia narratibo handirik gabeko liburua delako, batetik, eta aurreko eleberriekiko (Larrepetit, Iragaitzaz) jauzi izugarririk ez dakarrelako; berriak dira, ordea, zenbait ñabardura eta xehetasun (eta xehetasunak dira Lizarralderen literaturan garrantzitsuena), sendoagotu eta aberastu egiten dutenak lehendik sendoa zen nobelagilearen bide pertsonala.
Bidea eta ihesaldia. Horiek dira egilearen nobela guztietan errepikatzen diren obsesioak, eta oraingoan ere ihesaldia da nobelaren bizkarrezurra. Herri txiki batean emakume bat hilda agertu ostean gizon batek abiatzen duen ihesa kontatzen zaigu, batetik, bere herria utzi eta inguruko herri eta bazterretara daramana; hiltzailearen peskizan dabilen gizon baten eta herrikideen susmoek osatzen dute bigarren hari nagusia. Bi plano narratibo tartekatuz ondu du Lizarraldek eleberria: gizonaren ihesaldia hirugarren pertsonan dator, xehetasun osoz kontatua, eta hiltzailearen susmoak dituen gizonaren burutazioak lehen pertsonan. Iheslariaren ibiliak kontatzen dituen ahotsa Larrepetit edo Iragaitzaz-eko ahots narratibotik hurbil dago: objektibotasunez eta distantziatik kontatzen zaizkigu pertsonaiaren ibiliak, kanpoko behatzaile zorrotzaren begiradatik. Beste behin ere, Lizarralde maisu ageri da ahots narratibo horretan, mundu oso bat eraikitzen ohikoa duen hoztasunetik, ikusten, usaintzen, entzuten denetik abiatuta. Hauteman daitekeena soilik erakusten digu ahots horrek eta zentzumenetatik jasotakotik (elkarrizketa apurretatik, keinu txikienetatik) interpretatu behar du irakurleak pertsonaien inguruan gertatzen dena.
Bigarren planoa, bestetik, lehen pertsonan mintzo den gizonaren ahotsetik eraikia da. Estreinakoz baliatu du Lizarraldek lehen pertsonako ahotsa, eta horrek badakar ñabardurarik aurreko lanekiko, izan ere, plano objektibo kanpokoari kontrapisua egiten dio plano subjektibo barruko honek. Narratzaile honek gogoetak tartekatzen ditu gertakarien kontakizunarekin batera (herri txikiko bizimoduaz, emaztearekiko harremanaz…), ahozko erregistrotik hurbilago dagoen hizkera erabat sinesgarrian. Bi ahotsen tartekatzeak erritmoa ematen dio narrazioari, kontraste interesgarria sortzen du eta irakurlearen jakin-mina pizten laguntzen du.
Informazioa erabat dosifikatuta ematen du Lizarraldek, eta eskura jarri dizkion arrasto gutxiekin atera behar du irakurleak zein garaitan gertatzen den kontakizuna eta non, izenlagun bakanekin identifikatu beharko ditu pertsonaiak eta bete elipsiak. Edonola ere, informazioa neurtze horrek ez du zerikusirik eleberri beltzetako elipsi eta informazio-ezkutatzeekin. Hilketa abiapuntu izan arren, eleberriaren xedea ez baita hilketaren argitzea, ez bada bidean gertatzen dena: susmoak eta juzkuak nola sortzen eta errotzen doazen, hala eleberriko herritarren nola irakurleen artean.
Era berean, 1950eko hamarkadako Nafarroako mendialdeko herrixka bateko giroaren birsortze aparta ere bada Orbanak. Aizkora-apustuak, pilota-jaialdiak edo dantzaldiak irudikatzen dira, baina betiere ikuspegi bukolikotik urrun, eta orobat baserri-giroaren ikuspegi tremendistatik aparte, xehetasunari arreta emanez eta epizentroa mendialde horretan bertan kokatua duen begiradatik.
Zuzi iraxegia
Amaia Alvarez Uria
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
O.ten gaztaroa neurtitzetan
Arnaud Oihenart
Gorka Bereziartua Mitxelena
Ez-izan
Jon K. Sanchez
Aiora Sampedro
Pleibak
Miren Amuriza
Jon Jimenez
Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien
Asier Urkiza
Oroi garen oro
Beatriz Chivite
Nagore Fernandez
Jakintzaren arbola
Pio Baroja
Aritz Galarraga
Antropozenoaren nostalgia
Patxi Iturregi
Hasier Rekondo
Francesco Pasqualeren bosgarren arima
Unai Elorriaga
Mikel Asurmendi
Baden Verboten
Iker Aranberri
Paloma Rodriguez-Miñambres
Ezer ez dago utzi nuen lekuan
Itziar Otegi
Mikel Asurmendi
Dolu-egunerokoa
Roland Barthes
Asier Urkiza
Guardasol gorria
Lutxo Egia
Nagore Fernandez
Zero
Aitor Zuberogoitia
Jon Jimenez