« Apatxekin idazten | Bertsioen garaia »
Orbanak / Pello Lizarralde / Erein, 2012
Ñabardurak Ibon Egaña / Deia, 2012-05-19
Ustekabe handirik ez du hartuko Lizarralderen irakurleak haren nobela berria irakurtzean; peripezia narratibo handirik gabeko liburua delako, batetik, eta aurreko eleberriekiko (Larrepetit, Iragaitzaz) jauzi izugarririk ez dakarrelako; berriak dira, ordea, zenbait ñabardura eta xehetasun (eta xehetasunak dira Lizarralderen literaturan garrantzitsuena), sendoagotu eta aberastu egiten dutenak lehendik sendoa zen nobelagilearen bide pertsonala.
Bidea eta ihesaldia. Horiek dira egilearen nobela guztietan errepikatzen diren obsesioak, eta oraingoan ere ihesaldia da nobelaren bizkarrezurra. Herri txiki batean emakume bat hilda agertu ostean gizon batek abiatzen duen ihesa kontatzen zaigu, batetik, bere herria utzi eta inguruko herri eta bazterretara daramana; hiltzailearen peskizan dabilen gizon baten eta herrikideen susmoek osatzen dute bigarren hari nagusia. Bi plano narratibo tartekatuz ondu du Lizarraldek eleberria: gizonaren ihesaldia hirugarren pertsonan dator, xehetasun osoz kontatua, eta hiltzailearen susmoak dituen gizonaren burutazioak lehen pertsonan. Iheslariaren ibiliak kontatzen dituen ahotsa Larrepetit edo Iragaitzaz-eko ahots narratibotik hurbil dago: objektibotasunez eta distantziatik kontatzen zaizkigu pertsonaiaren ibiliak, kanpoko behatzaile zorrotzaren begiradatik. Beste behin ere, Lizarralde maisu ageri da ahots narratibo horretan, mundu oso bat eraikitzen ohikoa duen hoztasunetik, ikusten, usaintzen, entzuten denetik abiatuta. Hauteman daitekeena soilik erakusten digu ahots horrek eta zentzumenetatik jasotakotik (elkarrizketa apurretatik, keinu txikienetatik) interpretatu behar du irakurleak pertsonaien inguruan gertatzen dena.
Bigarren planoa, bestetik, lehen pertsonan mintzo den gizonaren ahotsetik eraikia da. Estreinakoz baliatu du Lizarraldek lehen pertsonako ahotsa, eta horrek badakar ñabardurarik aurreko lanekiko, izan ere, plano objektibo kanpokoari kontrapisua egiten dio plano subjektibo barruko honek. Narratzaile honek gogoetak tartekatzen ditu gertakarien kontakizunarekin batera (herri txikiko bizimoduaz, emaztearekiko harremanaz…), ahozko erregistrotik hurbilago dagoen hizkera erabat sinesgarrian. Bi ahotsen tartekatzeak erritmoa ematen dio narrazioari, kontraste interesgarria sortzen du eta irakurlearen jakin-mina pizten laguntzen du.
Informazioa erabat dosifikatuta ematen du Lizarraldek, eta eskura jarri dizkion arrasto gutxiekin atera behar du irakurleak zein garaitan gertatzen den kontakizuna eta non, izenlagun bakanekin identifikatu beharko ditu pertsonaiak eta bete elipsiak. Edonola ere, informazioa neurtze horrek ez du zerikusirik eleberri beltzetako elipsi eta informazio-ezkutatzeekin. Hilketa abiapuntu izan arren, eleberriaren xedea ez baita hilketaren argitzea, ez bada bidean gertatzen dena: susmoak eta juzkuak nola sortzen eta errotzen doazen, hala eleberriko herritarren nola irakurleen artean.
Era berean, 1950eko hamarkadako Nafarroako mendialdeko herrixka bateko giroaren birsortze aparta ere bada Orbanak. Aizkora-apustuak, pilota-jaialdiak edo dantzaldiak irudikatzen dira, baina betiere ikuspegi bukolikotik urrun, eta orobat baserri-giroaren ikuspegi tremendistatik aparte, xehetasunari arreta emanez eta epizentroa mendialde horretan bertan kokatua duen begiradatik.
Izena eta izana
Jon Gerediaga
Asier Urkiza
Amok
Stefan Zweig
Nagore Fernandez
Auzo madarikatua
Felix Urabayen
Jon Jimenez
Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell
Amaia Alvarez Uria
Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga
Joxe Aldasoro
Bisita
Mikel Pagadi
Mikel Asurmendi
Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell
Asier Urkiza
Eresia
Goiatz Labandibar
Nagore Fernandez
Carmilla
Joseph Sheridan Le Fanu
Paloma Rodriguez-Miñambres
Borrero txiki bat
Xabier Mendiguren
Mikel Asurmendi
Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain
Jon Jimenez
Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Profilak (Mugetan barrena)
Amaia Iturbide
Paloma Rodriguez-Miñambres
Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga
Mikel Asurmendi