« Giza izaera | Bränskintgo zubia »
Txatartegirako ipuinak / Xabier Etxaniz Rojo / Erein, 2010
Ilunabarrekoak Ibon Egaña / Deia, 2011-10-08
Ohikoa (kasik topikoa) bihurtu da euskaraz idatzitako ipuinei buruz esatea egunerokotasuna, errealitate gertukoa dutela abiapuntu, gurean errealismoa ulertzeko modu jakin batek hartu duen nagusitasunaren adierazgarri, baina ezin da besterik esan Etxanizen liburu honetako kontakizunen tematikaren eta beronen trataerari buruz. Esan dezagun, beraz, eguneroko errealitatetik bazkatzen direla ipuin hauek, eta haren bi aspektu elkarrekin doazela kontakizun gehienetan: egunerokotasunaren aspektu domestiko, intimo eta sentimentala, batetik, eta kotidianotasunaren dimentsio sozio-politikoa bestetik; alegia, pertsonaia nagusien harreman afektibo, familiar, sexual edo lagunartekoek hartzen dute ipuin hauen lehen planoa, eta planoaren sakonean ageri da errealitate politikoa, protagonistek indarkeria politikoaren zipriztinak hirugarren pertsonan jasotzen dituztela.
Eztanda batek esnatu eta hildakoaren nortasunaz espekulatzen duen bikotearena edo zahar-etxe batek elkartzen dituen pertsonaia politikoki antagonikoena dira bildumako istorioetako zenbait. Atrezzoari begira lehen ipuinak iragarri bezala, atrezzoa balitz bezala ageri dira ETAren atentatuak edo gehiegikeria polizialak eta hala ironizatzen du istorio horretako narratzaileak leherketa bat hizpide duela: “Gurean butano upelek ez dute gauaren isiltasuna zartatzeko ohiturarik”. Bada ahaleginik liburuan, hala, egunerokotasun bihurtutako giro politikotik distantzia ironikoa hartzeko. Bestalde, denboraren iragatea da ipuinetako beste konstanteetako bat eta horrekin batera, zahartzaroa, gainbehera (indibidual nahiz soziala) eta galera. Helduak, zaharrak dira ipuinotako protagonista asko, eta batzuetan edadeko gizon-emakumeen biktima-irudi topikoaren gainean eraiki badira ere, beste batzuetan bada ahaleginik zahartzaroari beste ertz batzuetatik begiratzeko, bizitzari berriro ekiten dioten pertsonaien bidez, edo agure xamurren irudiaz bestera, gizon mendekatiaren ikuspegia emanez.
Badira bilduma honetan, dena den, gai eta estilo nagusi horietatik erabat bestelakoak diren pare bat ipuin: Autoa eta Klaxonen festa narrazioek kutsu ludiko, absurdu eta fantastikoagoa dute eta Karlos Linazasorok landutako ipuin molde batzuetatik daude hurbilago klabe errealistetatik baino. Haatik, ipuin luzeagoetan eta egunerokotasunari lotuagoetan dabil trebeago Etxaniz, neure iritzian. Atrezzoari begira, Hogeita hamaika egun Londresen edo Garizainzuriak iruditzen zaizkit bilduma honetako emaitza interesgarrienak, hunkigarrienak eta egilearen obsesioak egokien islatzen dituztenak. Haatik, inpresioa izan dut maiz zerbaitek huts egiten duela liburuko ipuinetan, izan ere, gaiak edo pertsonaiak a priori irakurlea hunkitzeko modukoak izanagatik, ez dut uste behar besteko efektu estetikoa eragiten dutenik beti. Esango nuke inoiz egilea bera istorioaren kanpoan-edo geratu dela eta ez dugula erabat sinesten pertsonaien tragedia, beste batzuetan narratzailearen iruzkin ironikoek eta jolasek ez diotela mesederik egiten kontakizunari, eta tarteka lirismo eta tristura behartu batek kaltetzen duela istorio berez gordina. Edonola ere, kontuan hartzeko moduko liburua da Etxanizena, tartean batez bestekotik gorako aleak badituena.
Francesco Pasqualeren bosgarren arima
Unai Elorriaga
Asier Urkiza
Kanbodiako enbaxada
Zadie Smith
Nagore Fernandez
Herriaren hezkuntza eta demokrazia
Nadezhda Krupskaia
Jon Jimenez
Coca-Cola bat zurekin
Beñat Sarasola
Joxe Aldasoro
Etxe bat norberarena
Yolanda Arrieta
Mikel Asurmendi
Rifqa
Mohammed el-Kurd
Irati Majuelo
Loak ezkutatzen duena
Patxi Zubizarreta
Aiora Sampedro
Gari eta goroldiozko
Anari Alberdi Santesteban
Mikel Asurmendi
Itsaso amniotikoa
Oihane Jaka
Asier Urkiza
Hau ez da gerra bat
Mikel Ayllon / Piszifaktoria Ideien Laborategia
Nagore Fernandez
Gurpilak
Eztizen Artola Iturrate
Jon Jimenez
Gizon barregarriak
Joxean Agirre
Hasier Rekondo
Detaile xume bat
Adania Shibli
Irati Majuelo
Barkamena existituko balitz bezala
Mariana Travacio
Ainhoa Aldazabal Gallastegui