susa | literaturaren zubitegia | literatur emailuak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | euskarari ekarriak

« Zubiaren begien aurrean | Sakoneta »

Etxeko hautsa / Anjel Lertxundi / Alberdania, 2011

Erraztasunaren ajeak Beñat Sarasola / Berria, 2011-06-05

Anjel Lertxundi gure gauzaz idaztera itzuli da Etxeko hautsa-n, aurreko hamarkada hasierako Zorion perfektua arrakastatsu hartan egin bezala. Bere azkeneko nobelei jarraiki (Ihes betea, Zoaz infernura, laztana), narrazio molde nahiko konbentzional baten bidez idatzi du Gorka Martiarena narratzaile eta protagonistaren istorioa.

Buruko gaixotasun ezezagun batek jota dago Julian aita, eta urteetan pilatutako zor moralak sendatze aldera-edo, hari idaztea deliberatzen du semeak. Zati handi batean bigarren pertsonan idatzitako nobela honetan, beraz, aita-semeen harreman gatazkatsuaren berri izango dugu, eta baita semearen gaztetako giro eta endredo politikoen berri ere. Semearen idazki hori da, hain zuzen ere, irakurleak esku artean izango duena —salbu eta amaierako epilogo txiki bat—. Istorioa, nobela guztian Neska gisa ezagutuko dugunaren etxerako bisitarekin hasten da, zeinak ETAko bi kide autoz eraman ditzan eskatuko baitio protagonistari. Neskarengandik sentitzen duen erakarpena dela medio-edo, eskatutakoa onartu eta zalantza eta zama moral horrek erasango dio narratzaileari kontakizunaren lehenengo zatian.

Hasiera, Gorkaren duda-muda etengabe horietan estekatuta, errepikakor eta tentsio narratiborik gabekoa da, eta nobelaren zenbait gabezia aurreratzen ditu nolabait. Izan ere, inpresioa izan dut istorio hau hamaika aldiz entzuna nuela lehenago: gaztetan ETArekin flirtean ibili ostean orduko kontuez damutu eta mundu hori bere kontra bihurtzen dela. Edukiaren beraren epai moraletan sartu gabe, uste dut aski argia dela halako narrazioak topiko bihurtu direla dagoeneko gurean. Eta, seguru asko, horixe da literaturak ekidin behar dituen gauzetako bat, topikoak adoretzea. Hala, ez da harritzekoa istorioko pertsonaia ugari ere aski estereotipatuak izatea. Katxas, esate baterako, zeina ETAko kide heroiko tipikoaren kalko zehatza baita. Eta euskal gatazkaren inguruko narratzailearen hausnarketa ugari ere ildo berean doazela iruditu zait: arrazoia/pasioa, sexu-askapena/sexu-errepresioa, lidertza/obedientzia, eta abar. Berriz diot, auzia ez da hainbeste gure historiaren irudi benetakoa islatzen ote den, baizik eta errepikaren errepikatzeaz ideia hauetako ugari xahutuak eta are hustuak geratu direla, batez ere literatura egiteko. Horregatik egiten da istorioa, zati askotan, aski aurreikusgarri eta sinesgaitza, guztia lotuegia dagoelako eta konbentzio etiko-estetikoei gehiegi egiten dielako men.

Narrazioaren beste ildo nagusia aita-semeen arteko harremana da, aurrekoarekin lotuta dagoena, jakina, baina gertutasun apartekoa hartzen duena narratzailearen bigarren pertsona horren ondorioz. Antolaera narratibo honek Miguel Delibesen Cinco horas con Mario-rena gogorarazten du, eta ez da txunditzekoa, hortaz, amaiera aldera obra hori behin baino gehiagotan aipatzea —omenaldi modura-edo—. Semearen aitortza hauek tarteka irakurlea kolpekatu badezakete ere, oro har irregularrak iruditu zaizkit, zenbaitetan halako ukitu naifa ere badutenak —nagusiki hasieran—.

Baiki, Lertxundiren idazkera bikainaren adibide ugari topatuko ditugu hemen ere, nahiz eta beste lan batzuekin alderatuz oraingoan ere ez zaidan iruditu hain bikaina, eta paragrafo bat baino gehiago da borobil eta eder askoa. Baina hori, oriotarraren tamainako idazle baten kasuan, esan gabe doan zerbait behar luke izan. Oriotarraren azkenaldiko nobeletan inpresioa izan dut, istorioak sortzeko bere abilidadearen kariaz-edo, erraztasun handiegiz idazten ari zela, eta Etxeko hautsa-n inpresio hori areagotu baino ez zait egin.