susa | literatur emailuak | literaturaren zubitegia | euskarari ekarriak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | ipuina.eus | ganbila.eus

« Gaitz larria azukre xehez atondua | Irudiari hitza jarriz »

Kriseiluaren argipean / Anxel Fole (Josemari Navascues) / Alberdania-Elkar, 2010

Galegoak eta gu Aritz Galarraga / Deia, 2011-04-16

Urte asko joan dira, gehiegi, literatura unibertsala bildumak azken (eta lehen) autore galegoa itzuli zuenetik. Alvaro Cunqueiroren Han-hemengo jendea aukeratu zuten birjintasuna galtzeko, 1996 urrun hartan. Gerora, ezer ez, hamalau urte luze, Anxel Folek idatzitako Kriseiluaren argipean inprimatu den arte, 2010eko abenduaren 27an. Ez da inuzentekeria, beraz, bilduma osatzen duten 153 tituluen artean bi galego baino ezin aurkitu izatea.

Lehen desberdina zen, 80etan, eta sarri zirkuitu ofizialetik kanpo, itzuli ziren galego batzuk, Uxio Novoneyra, Manuel Maria, Castelao asko (tira asko, beste galegoekin konparatuta gehixeago). Beste garai batzuk ziren, dena zegoen egiteke, eta egin egiten zen, ez orain bezala, diru publikoari begira denok, zer eskainiko diguten

itzultzeko.

Ez dira galegoak soilik, noski, beste batzuek ere nabarmendu dituzte bildumaren mankantzak: katalanak, poesia, mendebaldetik haratagoko literatura. Beste nonbait eztabaidatzekoa da hau guztiau, baina galegoak sartu zaizkigu hemen tartean, Anxel Foleren aitzakian. Zergatik itzuli, galdetuko du batek, galegoak? Bada hasteko literatura unibertsala direlako, kontrastatua, ez gara ezer deskubritzen ari orain. Eta ez dezagun ahaztu, zer edo zer konpartitzen dugulako ere bai, eta malgu izan behako genukeelako puntu horretan, gure literatura unibertsala gure beharrizanetara moldatzeko beste bai (hizkuntza guztiek egiten dutena, bidenabar, ez baita berdina frantsesen kanona edo alemanena, gainontzeko hizkuntzei dagokienean).

Gutxi itzuli ditugu galegoak, gutxiegi. edo, gutxi-asko dikotomia gurean hain garrantzizkoa ez denez, literatura galegoa zertan den ulertzeko ezinbestekoak diren lanak falta zaizkigula esango nuke. Foleren aldean, jar genezake Eduardo Blanco Amor, A esmorga eleberria, literatura lerro tradizional premodernoa gainditu zuena. Baina ezagutu beharrekoak dira Scórpio ere, Ricardo Carvalho Calerok idatzia,

Pensa Nao, Anxo Angueirarena, Manuel Rivasen Un millón de vacas ere bai, zergatik ez. Azken-azkenen artean Blúmsdei, Xose Cid Cabidoren lana, Vidas post-it, Iolanda Zuñigak idatzitako narrazio bilduma. Faltan dugun beste bat Xose Luis Mendez Ferrin da, nahiz bere lan narratibo behinena gurean dugun, Mugaldeko jendea, poesia ia guztia geratzen baita itzuli gabe, Con pólvora e magnolias, adibidez. Poesian ere Lois Pereiro, Poemas 1981/1991 edo Poesia última de amor e enfermidade, Chus Patoren edozein, M-Talá, esaterako, Secesión. 2012a da Cunqueiroren urtea, jaio zela mende bat, Merlín e familia nobela itzultzea ez legoke soberan.

Zeren, bestela begira zer gerta daitekeen: hartzen du euskal irakurle batek literatura unibertsaleko uzta eta pentsa dezake Fole dela literatura galegoa, hots, landa literatura, barrualdeko Galizia (paisaia, tradizioa, ahozkoa), mundu fantastikoa (sorgina, otsoa, agerpena). Ipuin gehienek eskema antzekoa dute, aurreikusten erraza, gatazkarik gabeko mundu baten errepresentazio dira, garaiko laborarien egoera soziala, landa eremuen miseria eta utzikeria, bertakoen migrazioa agertzen ez dutenak, Xose Neira Vilasek egin bezala. Eta Fole ere bada noski, literatura galego hori ere izan daiteke ezagutu beharrekoa, baina ikuspegia da mugatzailea, gehiago da erakusten ez duguna, eta ordezkagarriagoa.

Jende asko eta askotarikoa egiten ari den lana kontuan hartuta, kanona sortzerako orduan malgutasuna eta euskarazko literaturaren beharrak aintzat hartzea ezinbestekoa dela iruditzen zait, literatura unibertsal ahalik eta egokiena osatzeko unean. Literatura galegoa aintzat hartzea bezainbeste, bistan da.