« Lirika baltsamikoa | Tentsio betean »
Ipuinak. Antologia bat / Iban Zaldua / Erein, 2010
Poltsiko-liburu aberatsa Bixente Serrano Izko / Berria, 2010-07-18
Ez da ohikoa bizirik ditugun euskal ipuingileek antologia bat argitaratzea, are gutxiago narrazioek liburuetan ezagutu bazuten lehen argia. Eta are gutxiago, idazlea bere sasoi bete-betean dagoenean sormen lanean. Ipuin osoak-en, antologia honetako batean, umore morbosoz dioen bezala, halako amaiera-itxura eman dezake bildumak, heriotzaren hurbilpenarena alegia. Baina Iban Zalduak, gure ipuingile onen eta oparoenetako batek, ongi ere ongi baimen diezaioke bere buruari inpresio horren arriskuan sartzea. Nago sormen ibilbide luzea agintzen digulakoan txantxa antzeko horren bidez.
Hogeita hamabortz ipuinek osatzen dute antologia, gehi berria den atzeko azalekoa, gehi liburu amaierako dodekalogoa, egilearen poetikaren gida-edo. Idazleak berak egin du galbahe lana, batere fidagarri ez dena, hortaz, haren ipuin onenak direla sinesteko. Erran nahi baita, daudenak daudela, bertze asko ere sar zezakeela antologiaren mailari kalte egin gabe. Baliagarria da bilduma Iban Zalduaren ipuingintza luzean murgilaldi bat egiteko —lehena, dastatze gisa, aurretik ezagutzen ez dutenek; bertze bat, freskagarria, jada ezagutzen dugunok—. Poltsiko-liburu formatuan atera izana egokia izan daiteke udako aisialdiei begira.
Oso efikaza da Zalduaren idazkera. Erretorikan, edergailu bitxietan, digresioetan sartu gabe, estilo “substantiboa” garatzen du, bere dodekalogoko bigarren manatuan agintzen duen bezala. Ematen du, orobat, narrazio bakoitzean, hasieran dagoela eta ez amaieran abiapuntua. Hau da, oso tranpa tipikoa da, batik bat eskarmentu gabeko baina anbizio handiko ipuingileengan, aldez aurretik pentsaturiko amaiera bati egokitzea hasiera, tranpa arriskutsua —idazle batzuek maisuki gainditzen dutena, zer erranik ez—, narrazioaren garapena gehiegi eta artifizialki hertsi dezakeelako eta amaiera biribila izan nahi zuena halako bitxikeria edo ikasbide merke bihurtu. Urrun dago horretatik Zalduaren sen eta eskarmentua. Eguneroko edozein egoera, susmoa, inpresioa, pertsonala edo bertze batengan ikusita, har dezake abiapuntu eta hasiera gisa, zuzen eramaten du irakurlea hortik asmaturiko garapenean barna —garapen errealista edo fantasiazkoa, denetarik duelako Zalduak, baina betiere ageriko itxura edo ohiko inpresioetatik haratagoko alde batera eramaten gaitu—, eta gero, irakurleak berak sorpresa berezirik gabe susmatu izan dezakeen amaiera ireki batean ikusten du bere burua. Sorpresa garapenean dago, ez amaieran; amaiera, halako jolas ireki bat da irakurlearekin, “hor konpon” erranen balio bezala. Bere dodekalogoko zazpigarren manatuari jarraitzen dio kontu honetan.
Lehen pertsonan hitz egiten digute gehienetan narratzaile guztiek —kasu batzuetan ahots anitz sartzeari muzin egin gabe—, eta ezin erran nortasun desberdinetako protagonistak ditugula, psikologiaren aldetik. Gehien-gehienak egilearen alter ego ditugu, inpresio autobiografikoa emateraino ere —horrela berez ez izan arren—, are gehiago ipuin autobiografiko batzuk daudenez. Eszeptizismozko, umore ironiazko —sarkastikozkoak ere bai— begiradek erakusten dizkigute geure eta egilearen bizipenen inguruko gogoetak edo inpresioak. Heraklitoren denboraren ibaiak ureztatzen du eszeptizismo hori, zein itsasora edo zingira garamatzan ez dakigula; horren ironiaren gailurra, dioskunean zer eta etorkizuna ez, iragana dela alda dezakegun kontu bakarra: historialari baten sarkasmo biziro kitzikagarria.
Eta orainean? Idaztea da, antza, gaurkoa adorez bizitzeko indarra ematen diona. Eman biezaio luzaroan!
Kontra
Ane Zubeldia Magriñá
Irati Majuelo
Denbora galduaren bila / Swann-enetik
Marcel Proust
Aritz Galarraga
Iraileko zazpi egun
Eneko Azedo
Aiora Sampedro
Iragan atergabea
Julen Belamuno
Mikel Asurmendi
Anatomia bertikalak
Lierni Azkargorta
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Lurrez estali
Ximun Fuchs
Jon Jimenez
Irakurketaren aldeko manifestua
Irene Vallejo
Mikel Asurmendi
Poesia guztia
Safo
Mikel Asurmendi
Josefa, neskame
Alaitz Melgar Agirre
Jon Jimenez
Oihaneko ipuinak
Horacio Quiroga
Jon Jimenez
Reset
Aitziber Etxeberria
Mikel Asurmendi
Baden verboten
Iker Aranberri
Jose Luis Padron
Gizaberetxoak gara
Mikel Urdangarin Irastorza
Jon Jimenez
Iragan atergabea
Julen Belamuno
Hasier Rekondo