kritiken hemeroteka

8.288 kritika

« | »

Darwin geurean / Kepa Altonaga / Pamiela, 2010

Lotilandiako lozorro luzea Bixente Serrano Izko / Berria, 2010-06-06

Lotilandian ez dago lekurik eboluziorako. Pierre Lotik amesturiko herri bukolikoa, Ramuntcho mugiarazi zueneko paradisukoa, mugiezina zen, fixista izan behar.

Izan ere, zein zaila izan duen eboluzionismoak, darwinismoak, bere sarrera euskal intelligentsian, horixe dugu Kepa Altonagaren Darwin geurean ikertzaile eta dibulgaziozko saiakera honen funtsa. Leon Uthurburu Barkoxeko pertsonaia bitxiarekin, Euskal Herritik iheslari izatetik Ekuadorren kontsul frantsesa izatera heldu zen harekin, ireki du liburua egileak. 1835ean egin zuen Darwinek Galapagoetako bidaia ospetsua, zeinak espezieen hautespen naturalaren teoria inspiratu zion, Floreana, Santa Maria eta Charles Island izenekin ezagutzen den uhartean egonaldi labur baten ostean. Bada, handik gutxira, 1840 inguruan erosiko zuen Barkoxeko euskaldun aberatsak uhartearen bi bosten. Hara!, anekdotikoa kontua, baina Euskal Herri eta teoria eboluzionisten hasieraren artean badago lotura bat, Altonagak erabiltzen duena irakurle euskaldun kuriosoaren interesa pizteko.

Gero, darwinismoak sorturiko eztabaidetan nola edo hala parte hartu zuten hainbat euskaldunen berri ematen du liburuak. Armand David ezpeletarra, panda hartz zuria Txinan 1869an “aurkitu” eta zientifikoki sailkatu zuena; Domingo Ordoñana gasteiztarra, Uruguaiko ganaduzale handia eta “modernizazio kapitalistaren bultzatzailea” 1870eko hamarraldian, baina, paradoxikoki, “espezieen mudaezintasunaren defentsa obsesiboan” ibili zena; Jose Aretxabaleta ortuellarra, Montevideon Medikuntzako fakultateko Botanika katedradun izanen zena, Ordoñanaren lagun baina darwinismoaren aldekoa; Jean Etxepare Aldudeko medikua, ostrazismo literariora kondenatua izan zena bere dohain apartak gorabehera, eboluzionista agertu zelako; Etxepareren “zuzentzailea” izan zen Piarres Lafitte antidarwinista; Bizente Aizpuru apaiza ordiziarraren kasu bitxia, II. Errepublika garaietan bere liburu ezin puritanoago baina neurri batean eboluzionista bat Elizak kondenaturik ikusi zuena; Jules Vinson paristarra baina euskararen ikerle sakona, darwinismo linguistikoaren aldekoa eta gure hizkuntzaren desagerpena igarri ez ezik, desiragarritzat ere ikusi zuena aurrerabidearen izenean; Jose Antonio Laburu bilbotar apaiza, 1923an zientifikoki frogatu nahi izan zuena eboluzionismoaren faltsukeria, Fermin Irigarai Larreko idazle eta medikuarengan hain eragin handia izan zuena non eboluzionista izateari utzi bide zion; Jose Migel Barandiaran eta Orixeren ezinegonak darwinismoaren aurrean… Ibilbide luzea, zeinean gure intelligentsia hegemonikoa eboluzionismoaren kontra agertzen baita. 1960ko hamarraldiko euskal iraultza kulturala bere fruituak zientzietan ere ematen hasi arte ez zen esnatuko geure intelligentsia Lotilandiako ametsetatik.

Altonagaren bertze obrak irakurri dituenari, hala nola Etxepare edo Arman Davidi buruzkoak, haien paragrafo batzuen oihartzuna helduko zaio Darwin geurean honetan. Haietatik abiaturik paratu du saiakera berri hau, biziki interesgarria, euskara duin, dotore eta jasoan idatzia, atseginez irakurtzeko modukoa.

Eta, orobat erran behar, biziki eskertzekoa ere bai, Euskal Herriko unibertsitateetan hain ikerketa-lan gutxi egin eta plazaratzen direnean euskaraz. Kepa Altonaga eta bertze gutxi batzuk ditugu ohorezko salbuespen, nekez zabalduko direnak, segurik, Bolognako planek curriculum akademikoetarako ezarririko baldintza berrietan, gure unibertsitateek ez badituzte neurri sendoak asmatzen euskara are baztertuago geldi ez dadin.

Azken kritikak

Gizon barregarriak
Joxean Agirre

Asier Urkiza

Barbaro iraun
Louisa Yousfi

Amaia Alvarez Uria

Izotz ura
Lide Hernando Muñoz

Aiora Sampedro

Palestinaren okupazioaz eta kolonizazioaz
Perry Anderson

Irati Majuelo

Itzulerak
Miren Agur Meabe

Aiora Sampedro

...eta gauetik, euria
Fertxu Izquierdo

Jon Jimenez

Carvalho Euskadin
Jon Alonso

Asier Urkiza

Hitzak palmondo
Silvia Federici

Nagore Fernandez

Altxa, hildakoak
Fred Vargas

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Alderdi komunistaren manifestua
Karl Marx / Friedrich Engels

Aritz Galarraga

Maitasun kapitala
Karmele Jaio

Mikel Asurmendi

Larrosa bat Groenlandian
Iban Garro

Paloma Rodriguez-Miñambres

Jausiz
Alain Mendizabal Diaz

Maddi Galdos Areta

Hiriak eta urteak
Xabier Montoia

Irati Majuelo

Artxiboa

2024(e)ko martxoa

2024(e)ko otsaila

2024(e)ko urtarrila

2023(e)ko abendua

2023(e)ko azaroa

2023(e)ko urria

2023(e)ko iraila

2023(e)ko abuztua

2023(e)ko uztaila

2023(e)ko ekaina

2023(e)ko maiatza

2023(e)ko apirila

Hedabideak