susa | literatur emailuak | literaturaren zubitegia | euskarari ekarriak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | ipuina.eus | ganbila.eus

« Euskal kulturaren arrastotik | Platero eta gu guztiok »

Alferrikaldua / Thomas Bernhard (Ibon Uribarri) / Alberdania-Elkar, 2009

Bizitza eta hizkuntzaren mugan Beñat Sarasola / Berria, 2009-09-27

Thomas Bernhard-en lan bat euskaratzen den estreinako aldia da Ibon Uribarrik Alferrikaldua (Der Untergeher) itzuli duen honakoa. Jatorrizkoa aintzat hartu gabe itzulpen bati buruz hitz egiten ibiltzea injustu samarra bada ere, uste dut itzulpengintzaren inguruan mintzatzeko aukera berri ederra dela oraingoa. Itzulpengintzak euskal literaturari zenbateko ekarpena egin dion aitortzea topiko bihurtzen ari da dagoeneko, baina ez dago lekuz kanpo beste behin ere langintza honek eman dituen aurrerapausoak azpimarratzea. Izan ere, Bernharden literaturak, beste zenbait autore garaikidek bezalatsu (Samuel Beckett, Jaques Derrida, Helene Cixous…), itzulpengarritasuna —eta komunikazioa oro har— kolokan jartzen ditu bere idazmoldearen bidez. Hitz joko, neologismo eta abarrekin, adierazlea-adierazia bikotearen erlazio klasikoa irauli egiten du, adieraziari lehentasuna kenduz nolabait. Horren ondorioetako bat da, hain zuzen ere, itzulpena, funtsean adieraziekin lan egiten duen heinean, kinka larrian ipintzen duela. Hori dela eta, bereziki aipagarria iruditzen zait liburu hau, euskararen itzulpen arazo espezifikoei erantzuna ematen saiatzeaz gain, itzulpengintzak oro har dituen arazoei aurre egin behar izan baitie Uribarrik, hots, gainontzeko hizkuntzen itzulpenek izan dituzten arazo bertsuei.

Arazo horien adibideetako bat izenburua bera dugu, zeinak literalki, “behera doana” edo “amiltzen ari dena” esan nahi baitu. Ñabardura hori, ezinbestean, galdu egiten da itzulpenean (espainolez El malogrado itzuli da eta ingelesez The Loser), eta galera, esan gabe doa, ez da gutxiesteko modukoa, nobelan “behera joate” edo “amiltze” horren oihartzunak topatu daitezkeelako han-hemenka.

Istorioak, oinarrian, Gleen Gould, Wertheimer eta narratzailearen arteko harremana islatzen du. Piano jotzaileak hirurak, Horowitz irakaslearen Mozarteum-eko eskoletan elkar ezagutu zuten 1953an, eta momentu horretatik aurrera narratzailearen, eta bereziki, Wertheimerren patua erabat eraldatzen da. Goulden maisutasunera ailegatu ezinda, Wertheimer (Gouldek berak Alferrikaldua deitzen dio) apurka amilduz joaten da, piano-jotzaile karrera utzi eta giza zientziak ikasteraino. Goulden heriotza naturalaren ondoren, Wertheimerrek bere buruaz beste egiten du, narratzaileak dioenez, “Goulden heriotza bera ezin zuelako jasan”.

Bernhardek monologo luze batez idatzi zuen nobela, parrafo bakarrean eta etengabeko errepikapenekin (“pentsatu nuen”). Era horretan, giro trinko eta hitsa irudikatzea lortzen du, zeina bat datorren, esan gabe doa, nobelaren testuinguru nihilistarekin nahiz Wertheimerrek bere buruari kalte egiteko duen joerarekin. Halaxe dio narratzaileak momentu batean: “Jaiotzea zorigaitza da, esan zuen [Wertheimerrek], eta bizi garen artean zorigaitz hori luzatzen dugu, heriotzak baino ez du eteten. Horrek ez du esan nahi, ordea, zorigaiztokoak baino ez garenik, gure zorigaitza da zoriontsu izateko baldintza, zorigaitzaren itzulinguruaren bitartez baino ezin gaitezke izan zoriontsu, esan zuen, pentsatu nuen”. Agerikoa den arren, badaezpada ere gaztigatzen dut samurtasuna bilatzen duenarentzat Alferrikaldua ez dela liburu gomendagarriena.

Literatura Unibertsala bildumari leporatzen ahal zaion gauzetako bat da XX. mendeko lanak argitaratzeko joera gehiegizkoa, baina dudarik gabe, Bernhard XX. mendeko bigarren erdiko idazle handienetakoa izanik, bildumako ale berri hau parada ederra da literatura garaikideko gailurretako bat irakurtzeko.